Dunyoda 3,3 milliardga yaqin odam hali ham kuniga 5,5 dollarga, 1,8 milliardga yaqin kishi esa kuniga 3,2 dollarga kun kechiradi.
Koronavirus pandemiyasi global kambag‘allikni kamaytirishning sekin sur’atlarini yanada sekinlashtirdi, bu 2017-yilda 9,2 foizga ko‘tarildi (2021-yil uchun prognozga nisbatan 7,9 foiz).
Shu bilan birga, O‘zbekistonda so‘nggi yillarda kambag‘allikni kamaytirish va aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlarini ijtimoiy himoya qilishni kuchaytirish borasida katta ishlar amalga oshirildi.
2022—2026-yillarga mo‘ljallangan “Yangi O‘zbekiston strategiyasi”da esa kambag‘allikni ikki barobarga qisqartirish vazifasi belgilangan.
Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi bosh ilmiy xodimi Edvard Romanov “Daryo”ga O‘zbekistonda hozir vaziyat qandayligi va nimalar qilinyotgani haqida gapirib berdi.
Ta’riflar spektridagi kambag‘allik
Keng ma’noda kambag‘allik — bu odamlarning yashash, mehnat qobiliyatini saqlash va tug‘ish uchun zarur bo‘lgan minimal ehtiyojlarning ma’lum bir qismini qondira olmaydigan iqtisodiy ahvoli.Qoida tariqasida, kambag‘allik mamlakat aholisining salmoqli qismining yaxshi haq to‘lanadigan ish joylari, sifatli ta’lim va sog‘liqni saqlash xizmatlaridan foydalanish imkoniyatini va hokazolarni cheklaydi.
Mutaxassislar orasida kambag‘allikning turli guruhlari va ta’riflari ajralib turadi. Ba’zi ekspertlar kambag‘allikni uch toifaga bo‘lishadi:
- kambag‘allik (odamlarning fiziologik hayot minimumi uchun mablag‘lari bo‘lmaganda va doimiy to‘yib ovqatlanmaslik yoqasida bo‘lganda);
- ehtiyoj yoki o‘rtacha kambag‘allik (oddiy fiziologik ehtiyojlar uchun yetarli mablag‘ga ega bo‘lgan, lekin oddiy ijtimoiy ehtiyojlarni qondirish uchun yetarli bo‘lmagan);
- yetarli darajada ta’minlanmaganlik yoki o‘rtacha kambag‘allik (yashash minimumi ta’minlangan, lekin farovon emas).
Bunda iqtisodiy susayadi, jamiyatda ijtimoiy keskinlik kuchayadi, jinoyatchilik darajasi oshadi, migratsiya jarayonlari faollashadi va aholining turmush tarzi va odatlari yomonlashadi.
Bundan tashqari, kambag‘allik sharoitida “o‘z-o‘zidan davom etadigan kambag‘allik” hodisasi ildiz otgan.
Ko‘pincha ta’lim olish va mehnat malakasini egallash imkoniyatidan mahrum bo‘lgan kam ta’minlangan oilalar farzandlari avloddan-avlodga oiladagi kambag‘allik aylanasini davom ettiradi.
Xalqaro tashkilotlar
Jahon banki, BMTTD, FAO, YUNISEF va boshqa xalqaro tashkilotlar o‘z dastur va loyihalarini ishlab chiqishda kambag‘allikni qisqartirish muammosiga ustuvor ahamiyat beradi.Jahon banki ma’lumotlariga ko‘ra, o‘ta kambag‘allik sharoitida (daromad kuniga 1,9 dollardan past bo‘lsa) 736 mln kishi yoki dunyo aholisining taxminan 10 foizi yashaydi.
Koronavirus pandemiyasi, mahalliy mojarolar va iqlim o‘zgarishi oqibatlari tufayli qo‘shimcha 88—115 mln kishi ular safiga qo‘shilishi taxmin qilinmoqda.
O‘zbek modelining shakllanishi
Ma’lumki, har qanday model o‘rganilayotgan mavzu bo‘yicha ma’lumotlarni to‘plash va o‘rganishga asoslanadi.Hozirgi vaqtda kambag‘allikka qarshi kurash sohasidagi eng yaxshi ko‘rsatkich Xitoy tajribasi bo‘lib, u so‘nggi 8 yil ichida qariyb 100 mln qishloq aholisini kambag‘allar safidan chiqarishga muvaffaq bo‘ldi.
“Temir daftarlar” va “Monomarkazlar”
2019-yil 17-yanvarda prezidentning “Aholi muammolari bilan ishlash tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori e’lon qilindi.Uyma-uy yurib, aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlarini ijtimoiy, iqtisodiy, huquqiy va psixologik qo‘llab-quvvatlash maqsadida xalq orasida “temir daftar” deb ataladigan ma’lumotlar bazasi shakllantirildi.
Ishsizlar odatda kasb-hunar egallashlari va malakalarini egallashlari uchun zarur bo‘lgan pulni topishda qiyinchiliklarga duch kelishadi.
Shu bois davlat tomonidan respublika bo‘ylab mehnat bozorida talab katta bo‘lgan minglab nodavlat ta’lim markazlari, “Monomarkaz: ishga marhamat” deb nomlangan o‘qituvchilik kasblari va hunarmandchilik markazlari tashkil etish uchun mablag‘ ajratilmoqda.
Bundan tashqari, 2021-yilda “Milliy bank” Tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasidan 100 mln AQSH dollari oldi va bu mablag‘ 2022-2024-yillarda yosh tadbirkorlarga loyihalarni kreditlash uchun yo‘naltiriladi.
Yoshlar o‘rtasida tadbirkorlik ko‘nikmalarini shakllantirish va tadbirkorlikka o‘rgatish bo‘yicha bepul o‘quv va amaliy kurslar onlayn formatda ham tashkil etilmoqda. Ushbu kurslarni muvaffaqiyatli tamomlagan yoshlarga sertifikatlar va imtiyozli kreditlar beriladi.
2021-yil 1-apreldan boshlab aholining kam ta’minlangan qatlamlarini “Ijtimoiy himoya qilishning yagona reyestri” axborot tizimiga kiritish orqali hisobga olishning yangi mexanizmi joriy etilgan.
Bu esa kam ta’minlangan oilalarga qonun hujjatlarida belgilangan ijtimoiy yordamni qo‘shimcha zarur hujjatlar taqdim etmasdan avtomatik tarzda olish imkonini beradi.
Hokim yordamchilari
2022-yil 1-yanvardan boshlab har bir qishloq, har bir mahallada tadbirkorlikni rivojlantirish, aholi bandligini ta’minlash va kambag‘allikni qisqartirish bo‘yicha tuman (shahar) hokimining yordamchisi lavozimi joriy etildi.Ular aholining bandlik darajasini, daromad manbalari va ehtiyojlarini baholab borishi, mahallalarda tadbirkorlikni rivojlantirish imkoniyatlarini izlashi, aholini ish bilan ta’minlashda, kasb-hunar o‘rganishida ko‘maklashishlari kerak.
Mahallabay mehnat va tadbirkorlikni rivojlantirish agentligi va uning tuzilmalari Respublika komissiyasining ishchi organlari va respublika vakillari etib belgilandi. Har bir tuman va shaharga vazirliklar, idoralar va tijorat banklarining respublika vakillari bo‘lgan mas’ul xodimlari biriktirilgan.
Shu tariqa, hokimlarning mahallalarda ishlash bo‘yicha yordamchilarining nafaqat yangi lavozimi joriy etildi, balki kambag‘allikka qarshi kurashish, hududlar va qishloqlarni iqtisodiy rivojlantirishning yangi mexanizmining yaxlit tizimi shakllantirildi.
Yechilishi kerak bo‘lgan vazifalar
Kambag‘allikni qisqartirish boshlangan paytdan boshlab O‘zbekistonda aholini ijtimoiy himoya qilish xarajatlari yildan-yilga ortib bormoqda.Agar 2018-yilda ular 35 trln so‘mni tashkil etgan bo‘lsa, 2019-yilda 61,3 trln so‘m, 2020-yilda 74,2 trln so‘m, 2021-yilda 85,3 trln so‘m, 2022-yilda esa 105,5 trln so‘mni tashkil etishi rejalashtirilgan.
Xususan, 2022-yilda ta’lim sohasiga 46,9 trln so‘m, sog‘liqni saqlashga 22,8 trln so‘m, madaniyat va sportga 3,4 trln so‘m va fanni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari xarajatlari 1,5 trln so‘mni tashkil etadi.
Joriy yilning yanvar oyi boshida Davlat statistika qo‘mitasi va Jahon banki tomonidan O‘zbekistonning barcha hududlaridagi 10 ming xonadon o‘rtasida o‘tkazilgan so‘rov natijalariga ko‘ra, aholining eng kam iste’mol xarajatlari bo‘yicha yangi ma’lumotlar to‘plangan edi.
Mazkur so‘rov natijasida olingan ma’lumotlarga ko‘ra, zarur bo‘lgan kunlik oziq-ovqat mahsulotlarini iste’mol qilish (2200 kkal), shuningdek, nooziq-ovqat tovarlari va xizmatlarni xarid qilish uchun “minimal iste’mol xarajatlari” har bir kishi boshiga bir oy uchun 498 ming so‘mni tashkil etgan.
“2022—2026-yillarda Yangi O‘zbekistonni rivojlantirish strategiyasi”da aholining kam ta’minlanganlar sonini kamaytirish vazifasi belgilangan.
“Minimal iste’mol xarajatlari” toifasini joriy etish; ishchi kasblarini imtiyozli o‘qitish uchun har bir hududda ixtisoslashtirilgan “monomarkazlar” ochish; nafaqalar va boshqa yordamlar darajasini oshirish; 2022—2023-yillar davrida kambag‘allikka qarshi kurashish bo‘yicha jami 15 ga yaqin dasturni amalga oshirish rejalashtirilgan.
Izoh (0)