“Davlat yaxshi biznes vakil emas” — O'zbekistonda yashil texnologiyalarni hayotga tatbiq etishdagi muammolar haqida
Innovatsion rivojlanish vazirligi yashil texnologiyalarni jahon va O‘zbekistonda joriy etilishi va iqtisodiyotdagi o‘rni haqidagi gapirib berdi.
Yashil texnologiyalar va ularning ahamiyati
Yashil texnologiyalar (shuningdek, ekologik texnologiyalar Atrof-muhit texnologiyasi, yashil texnologiya, greyentech) ishlab chiqarish jarayonlari va ta’minot zanjirlari ekologik toza yoki an’anaviy ishlab chiqarish usullariga nisbatan kamroq zararli bo‘lgan texnologiyalardir.
Ushbu texnologiyalar ekologik, iqtisodiy, texnologik va innovatsion sohalarda tatbiq etilib, chiqindilarni qayta ishlash, elektr energiyasining muqobil manbalaridan foydalanish va hokazo masalalarni hal qiladi.
Bunday texnologiyalardan foydalanish misollari sifatida suvni biologik tozalash, gidroyenergetika, quyosh energiyasi, yashil AKT, har qanday turdagi chiqindilarni qayta ishlash (BMP), shu jumladan, organik chiqindilarni qayta ishlash texnologiyalarini keltirib o‘tish mumkin.
Jahon iqtisodiyotining “yashil” sektorining ko‘lami hali ham nisbatan kichik, shuning uchun ixtisoslashtirilgan adabiyotlarda “yashil” iqtisodiyot tushunchasi bilan bir qatorda iqtisodiyotning “yashil kurtaklari” (greyen shoots) atamasi ko‘pincha qo‘llaniladi.
Darhaqiqat, 2010-yilda ushbu sohada ishlab chiqarilgan mahsulot va xizmatlar qiymati 2 trillion dollar yoki jahon yalpi ichki mahsulotining 2,7 foizini, foyda 530 milliard dollarni, bandlik 10 million kishini tashkil etdi.
O‘zbekistonda joriy etilgan yashil texnologiyalar
Bu borada Innovatsion rivojlanish vazirligi tomonidan qiymati 5,9 mlrd so‘mga teng 4 ta loyiha moliyalashtirildi. Bundan amaliy natijasi sifatida O‘zR FA Materialshunoslik instituti tomonidan Quvvati 10 kVtga teng vodorod olishga mo‘ljallangan termokimyoviy reaktorning tajriba nusxasining dastlabki varianti Modelica hamda Solid works flow simulation dasturlarida ishlab chiqildi.
Energetika sohasida so‘nggi yillarda quyosh energiyasi ishlab chiqarish borasida bir qancha loyihalar ishlab chiqilib, ulardan dastlabkisi sifatida BAAning Masdar kompaniyasi bilan hamkorlikda tashkil etilgan Nur Navoi Solar loyihasi bo‘lib, u bir yilda 80 mln tonna tabiiy gaz tejalishiga va 160 ming tonna issiqxona gazi chiqishini oldini olishga xizmat qiladi.
Ekspertlarning fikriga ko‘ra, mazkur sohadagi imkoniyatlardan to‘liq foydalanilgan taqdirda, 600 mlrd kv soat elektr energiyasi ishlab chiqarilishi va bu O‘zbekistonning bugungi elektr energiyasi iste’molidan 8 marotaba ko‘p.
O‘zbekistonda mavjud eng yirik ekologik muammo bu Orol muammosi sanalanib, mazkur muammoni oldini olishga qaratilgan qiymati 2,4 trln so‘m ekvivalentda 71 ta tadbir, shuningdek 1,9 trln so‘mlik 65 ta ustuvor innovatsion loyiha amalga oshirilmoqda.
Bu borada tuproq degragatsiyasini oldini olish, tuzlar ko‘chishini oldini oluvchi o‘simliklarni ekish kabi loyihalar amaliyotda qo‘llanilishi belgilangan.
Shu bilan birga, qishloq xo‘jaligida Isroil va Turkiya bilan hamkorlikda suvni tejovchi yashil texnologiyalar joriy etilishi yil sayin ortib borayotganligi ham sohadagi yutuqlardan sanaladi.
Qurilish sohasida qayta tiklanuvchi kannabis o‘simligidan “kostrobeton” ishlab chiqarish rejalashtirilgan.
O‘zbekistonda “yashil texnologiyalar”ni hayotga tatbiq etishdagi muammo va kamchiliklar
Ammo mazkur sohada qilinadigan ishlar hali etarlicha hisoblanadi, kelajakda mazkur sohada faoliyat yurituvchi kadrlarni yetishtirish, xorijiy ilmiy tadqiqot institutlari va sanoat korxonalari bilan ilmiy va amaliy hamkorlik o‘rnatish, xorijiy grantlarni o‘zlashtirish ustuvor vazifalar sanaladi.
Quyida “yashil texnologiyalar” joriy etilishida yuzaga keladigan bir qancha muammolar keltirib o‘tildi:
- qishloq xo‘jaligida: ishlab chiqarilgan mahsulotlarni saqlashda mini sex va saqlash xonalarining son jihatdan kamligi, tuproq degragatsiyasining ortishi, chuchuk suv zahiralarining yil sayin kamayishi, mintaqadagi asosiy suv zahirasining asosiy qismi qo‘shni davlatlarda joylashgani;
- sanoat sohasida: sanoat korxonalarida belgilangan talablarga to‘la rioya etilmasligi, sanoat chiqindilarining suvga oqizilish ko‘rsatkichi balandligi, chiqindilarni qayta ishlash sektori sust rivojlanganligi (jami chiqindilarning taxminan 10% qayta ishlanadi);
- moliyalashtirish masalasida: ma’lum sohani rivojlanishida dastlabki turtki davlat tomonidan berilishi normal holat ammo davlat yaxshi biznes vakili emasligi ham sir emas. Dunyoda yashil texnologiyalar rivojlanishida turli korporatsiyalar, banklar, moliya institutlari moliyalashtiruvchi rolida ishtirok etishadi. O‘zbekistonda esa bu borada ma’lum muammolar mavjud.
Bu soha hali yangi bo‘lsa-da, sohalar kesimida ma’lum muammolar mavjud, bu o‘z navbatida soha rivoji uchun stimul bo‘lish bilan birga, uning rivoji uchun muammolar ham tug‘diradi.
