Yevropa davlatlari Rossiya energiya ta’minotiga muqobil yo‘l izlayotgan bir paytda gaz va elektr energiyasi narxi oshib bormoqda. Bu haqda Forbes xabar berdi.
Belgiya va Buyuk Britaniyada kommunal to‘lovlar narxining oshishi aprel oyida rekord o‘rnatdi. Mutaxassislar allaqachon energiya inqirozi ehtimoli haqida taxminlarini bildirishyapti.
Oxirgi ikki yil davomida Yevropa mamlakatlarida elektr energiyasi narxi oshib bormoqda, biroq Rossiyaning Ukrainadagi “maxsus operatsiyasi” va undan keyingi G‘arb sanksiyalari narxlarning yanada ko‘tarilishiga olib keldi.
Jahon banki ma’lumotlariga ko‘ra, o‘tgan yili qariyb ikki baravar ko‘tarilgan global elektr narxi bu yil yana 50 foizga oshishi mumkin, 2023-2024-yillarda esa pasayishni boshlaydi. Shu bilan birga, 2024-yilda narxlar tarixiy eng baland qiymatlarda qoladi.
Jahon banki siyosatchilarni iqtisodiy o‘sishga e’tibor qaratishga va iloji bo‘lsa, xalqaro iqtisodiyotga zarar yetkazadigan choralardan qochishga chaqiradi.
Elektr narxining yuqoriligi mavzusi so‘nggi paytlarda Yevropa ommaviy axborot vositalarida eng mashhur mavzulardan biridir.
Britaniya energetika kompaniyalari oilalarning 40 foizi “yoqilg‘i qashshoqligi”ga duch kelishi mumkinligi haqida ogohlantirmoqda, ya’ni ular uylarini isitish uchun mablag‘ topa olmaydi.
Germaniya Federal elektr agentligi rahbari Klaus Myuller nemislarga har kuni dush qabul qilish odatidan voz kechishni taklif qildi. Energiya iste’molini kamaytirish va elektr narxining oshishiga qarshi kurashish uchun ular sayohat chiptalari narxini oyiga 9 yevrogacha pasaytirib, elektr energiyasi xarajatlarini qoplash uchun oilalarga har bir bola uchun 100 yevro to‘lashni yo‘lga qo‘ydi.
Bu chora-tadbirlarning barchasi nafaqat fuqarolarga pulni tejashga yordam berish, balki Yevropa davlatlarining Rossiya neft va gaziga qaramligini kamaytirishga qaratilgan.
Rekord darajada oshgan narxlar va Yevropa birdamligi
Ispaniyada sanoat ishlab chiqarish narxlari mart oyida energiya narxining oshishi tufayli ketma-ket oltinchi marta ko‘tarildi. Oy davomida narxlar 46,6 foizga oshdi, bu 1976-yildan beri eng yuqori ko‘rsatkichdir.
Elektr energiyasi narxi o‘tgan yilning shu oyiga nisbatan 134,6 foizga oshdi. Kompaniyalar ishlab chiqarilgan mahsulotlarning yuqori narxlarini iste’molchilar hisobiga yengdi va bu o‘z navbatida inflyatsiyani kuchaytirdi.
Bu Ispaniyada so‘nggi 37 yildagi eng tez ko‘tarilgan inflyatsiya hisoblanadi. Shu oy boshida Ispaniya markaziy banki o‘zining to‘liq yillik inflyatsiya prognozini avvalgi 3,7 foizdan 7,5 foizga oshirdi.
Buyuk Britaniyada elektr energiyasining o‘rtacha ulgurji narxi o‘tgan yili bir MVt/soat uchun 100 funt sterlingni (125 dollar) tashkil etgan bo‘lsa, bu yil bir MVt/soat uchun 250 funt sterlingga (314 dollar) yaqinlashdi.
Cornwall Insight tadqiqot kompaniyasi ma’lumotlariga ko‘ra, import qilinadigan neft va gazga yuqori darajada qaramlik tufayli energiya narxlarining yuqori o‘zgaruvchanligi 2030-yilgacha davom etadi.
Biz yuqori narxlar haqidagi sarlavhalarni ko‘rishga odatlangan bo‘lsak-da, afsuski, bizning tadqiqotlarimiz shuni ko‘rsatadiki, narxlar pasaysa ham biz kelgusi 10 yil va ehtimol undan ham ko‘p vaqt davomida 2021-yildagi darajamizga qaytmaymiz, — deydi kompaniyaning katta tahlilchisi.
Shu bilan birga, Buyuk Britaniyaning Biznes, energetika va sanoat strategiyasi departamenti elektr energiyasi narxlari bo‘yicha har qanday uzoq muddatli prognozlar endi spekulyativ ekanligi haqida ogohlantirmoqda.
Germaniyada neft va gaz narxlarining ko‘tarilishi tufayli aprel oyida inflyatsiya 40 yil ichidagi eng yuqori darajaga yetdi.
Germaniya Federal statistika boshqarmasi ma’lumotlariga ko‘ra, aprel oyida yillik inflyatsiyaga moslashtirilgan iste’mol narxlarining o‘sishi 7,8 foizni tashkil etdi. Bunday ko‘rsatkichlar oxirgi marta 1981-yilda Fors ko‘rfazi urushi fonida kuzatilgan.
Belgiyada uy xo‘jaliklarining gaz va elektr energiyasi uchun o‘rtacha hisobi aprel oyida mutlaq rekord darajaga yetdi. Yillik elektr energiyasi shartnomasi o‘rtacha 1708 yevro (o‘tgan yili u 930 yevro edi), o‘rtacha yillik gaz to‘lovi esa bir yil oldingiga nisbatan 3 baravar 3659 yevroni tashkil etdi.
Mart oyida Belgiyada elektr va gaz narxlari hukumatning QQSni 21 foizdan 5 foizga tushirgan harakatlari tufayli pastroq bo‘ldi, biroq aprel oyida bu choralar yetarli bo‘lmadi.
Belgiya ommaviy axborot vositalarining ta’kidlashicha, uy xo‘jaliklari kommunal to‘lovlarni zo‘rg‘a qoplashga muvaffaq bo‘layotgan bir paytda energetika kompaniyalari katta daromad olishmoqda.
Hech kim inqiroz davrida boyib ketmasligi kerak. Elektr ishlab chiqaruvchilarning iste’molchilar hisobiga haddan tashqari boyib ketishiga yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi, — dedi Belgiya energetika vaziri Tiyen Van der Streten.
Shu bilan birga, Belgiya boshqa Yevropa mamlakatlariga qaraganda Rossiya ta’minotiga kamroq bog‘langan. Belgiyaga gazning asosiy yetkazib beruvchisi Norvegiya – 2021-yilda importning 43 foizi shu davlatdan kelgan. Ikkinchi o‘rinda Niderlandiya, Rossiya gazining ulushi esa atigi 6,5 foizni tashkil etadi.
Rossiya gazini yetkazib berish bilan bog‘liq muammolar Belgiyaga, asosan, bu mamlakat Yevropa Ittifoqining bir qismi bo‘lgani uchun ta’sir qiladi, ya’ni Yevropa birdamlik mexanizmi ishga tushadi.
Birdamlik tamoyiliga ko‘ra, energiya ta’minotining qisqarishidan jabr ko‘rganlar tegishli resurslarga va gaz quvurlari yoki portlar orqali barcha ishtirokchilarga mos keladigan narxda bo‘lishish uchun texnik imkoniyatlarga ega bo‘lsa, qo‘shni davlatlardan yordam so‘rashlari mumkin. Bozorlarning o‘zaro bog‘liqligi ham narxlarga ta’sir qiladi.
Energiya inqirozi ssenariylari
Yevropadagi elektr energiyasi narxiga Rossiya gazni rublda to‘lashdan bosh tortgan davlatlarga gaz yetkazib berishni to‘xtatayotgani, Yevropa Ittifoqi davlatlari esa bir vaqtning o‘zida Rossiya neftidan bosqichma-bosqich voz kechish masalasini muhokama qilayotgani ta’sir ko‘rsatmoqda.
Agar Yevropa Ittifoqi bu qarorni qabul qilsa, bu narxlarning yanada oshishiga olib keladi.
Yevropada energetika inqirozi o‘tgan yilning oxirida boshlangan edi. O‘tgan yil davomida energiya narxining oshishi Rossiya, AQSH va Norvegiyadan yetkazib berish hajmining kamayishi bilan bog‘liq.
“Alor Broker” tahlilchisi Andrey Eshkininning so‘zlariga ko‘ra, narxlarning ko‘tarilishining qo‘shimcha sababi pandemiyadan keyin iqtisodiyotning tiklanishi bo‘ldi.
Kovid cheklovlari olib tashlanganidan keyin hayot normallasha boshladi: korxonalar va fabrikalar ish boshladi, odamlar ofisga qaytishdi. Ta’minotning qisqarishi va iste’molning o‘sishi birgalikda energiya narxini maksimal qiymatlarga ko‘tardi, — deydi Eshkinin.
Uning so‘zlariga ko‘ra, agar narx shu darajada yuqori bo‘lib qolsa va Yevropa energiya qazib olishning boshqa yo‘lini topa olmasa, bu iqtisod uchun salbiy oqibatlarga olib keladi.
Yevropa davlatlari muqobil, shu jumladan qayta tiklanadigan energiya manbalariga o‘tish uchun Rossiya energiya manbalariga qaramlikdan voz kechishga harakat qilmoqda, ammo bu vaqt talab etadi.
Tegishli korxonalar qayta tiklanadigan energiya ishlab chiqarishni jiddiy ravishda oshirishi kerak va bu Yevropa hali ajrata olmaydigan katta mablag‘ talab qiladi. Ayni paytda Rossiya ta’minotini muqobil manbalar bilan tezda almashtirish ehtimoli nolga tushadi, — deb hisoblaydi Eshkinin.
Rossiya Polsha va Bolgariyaga gaz yetkazib berishni to‘xtatgach, butun Yevropa bo‘ylab gaz narxi 20 foizga oshdi.
Arikapital Management kompaniyasining investitsion strategi Sergey Suverovning fikricha, agar cheklovlar yanada ko‘proq mamlakatlarga taalluqli bo‘lsa, eng yomon ssenariy bo‘yicha bu energiya inqirozi bilan tahdid soladi. Uning fikricha, bu holatda isitish mavsumi arafasida gaz omborlarida gaz tanqisligi yuzaga kelishi mumkin.
Suverovning so‘zlariga ko‘ra, Yevropa vaziyatni barqarorlashtirish uchun favqulodda choralar ko‘radi: Polsha endi Norvegiyadan gazni oktabr oyida ochiladigan Baltic Pipe gaz quvuri orqali sotib oladi. Bundan tashqari, AQSH va boshqa gaz ishlab chiqaruvchilardan LNG yetkazib berish hajmini oshirishga harakat qiladi.
Suverov Yevropa davlatlarining Rossiya energiya manbalariga qaramligi boshqacha ekanligini tushuntirdi:
Bolgariya Rossiyadan gaz yetkazib berishga juda bog‘liq edi, Fransiyaning qaramligi pastroq, Italiyaning boshqa yetkazib beruvchilari ham bor. Germaniyada esa bu qaramlik juda kuchli, — deydi u.
Shu bilan birga, uning tushuntirishicha, gaz narxi bozorda shakllanadi, shuning uchun narx oshishi Rossiya gazining o‘rnini qoplay oladimi yoki yo‘qligidan qat’i nazar, barcha Yevropa mamlakatlarida seziladi. Narxlar qachon o‘sishdan to‘xtashini hozir oldindan aytib bo‘lmaydi, deya ogohlantiradi ekspert.
Izoh (0)