Инновацион ривожланиш вазирлиги яшил технологияларни жаҳон ва Ўзбекистонда жорий этилиши ва иқтисодиётдаги ўрни ҳақидаги гапириб берди.
Яшил технологиялар ва уларнинг аҳамияти
Яшил технологиялар (шунингдек, экологик технологиялар Атроф-муҳит технологияси, яшил технология, греентеч) ишлаб чиқариш жараёнлари ва таъминот занжирлари экологик тоза ёки анъанавий ишлаб чиқариш усулларига нисбатан камроқ зарарли бўлган технологиялардир.
Ушбу технологиялар экологик, иқтисодий, технологик ва инновацион соҳаларда татбиқ этилиб, чиқиндиларни қайта ишлаш, электр энергиясининг муқобил манбаларидан фойдаланиш ва ҳоказо масалаларни ҳал қилади.
Бундай технологиялардан фойдаланиш мисоллари сифатида сувни биологик тозалаш, гидроенергетика, қуёш энергияси, яшил АКТ, ҳар қандай турдаги чиқиндиларни қайта ишлаш (БМП), шу жумладан, органик чиқиндиларни қайта ишлаш технологияларини келтириб ўтиш мумкин.
Жаҳон иқтисодиётининг «яшил» секторининг кўлами ҳали ҳам нисбатан кичик, шунинг учун ихтисослаштирилган адабиётларда «яшил» иқтисодиёт тушунчаси билан бир қаторда иқтисодиётнинг «яшил куртаклари» (greyen shoots) атамаси кўпинча қўлланилади.
Дарҳақиқат, 2010 йилда ушбу соҳада ишлаб чиқарилган маҳсулот ва хизматлар қиймати 2 триллион доллар ёки жаҳон ялпи ички маҳсулотининг 2,7 фоизини, фойда 530 миллиард долларни, бандлик 10 миллион кишини ташкил этди.
Ўзбекистонда жорий этилган яшил технологиялар
Бу борада Инновацион ривожланиш вазирлиги томонидан қиймати 5,9 млрд сўмга тенг 4 та лойиҳа молиялаштирилди. Бундан амалий натижаси сифатида ЎзР ФА Материалшунослик институти томонидан Қуввати 10 кВтга тенг водород олишга мўлжалланган термокимёвий реакторнинг тажриба нусхасининг дастлабки варианти Моделиcа ҳамда Solid works flow simulation дастурларида ишлаб чиқилди.
Энергетика соҳасида сўнгги йилларда қуёш энергияси ишлаб чиқариш борасида бир қанча лойиҳалар ишлаб чиқилиб, улардан дастлабкиси сифатида БААнинг Masdar компанияси билан ҳамкорликда ташкил этилган Nur Navoi Solar лойиҳаси бўлиб, у бир йилда 80 млн тонна табиий газ тежалишига ва 160 минг тонна иссиқхона гази чиқишини олдини олишга хизмат қилади.
Экспертларнинг фикрига кўра, мазкур соҳадаги имкониятлардан тўлиқ фойдаланилган тақдирда, 600 млрд кв соат электр энергияси ишлаб чиқарилиши ва бу Ўзбекистоннинг бугунги электр энергияси истеъмолидан 8 маротаба кўп.
Ўзбекистонда мавжуд энг йирик экологик муаммо бу Орол муаммоси саналаниб, мазкур муаммони олдини олишга қаратилган қиймати 2,4 трлн сўм эквивалентда 71 та тадбир, шунингдек 1,9 трлн сўмлик 65 та устувор инновацион лойиҳа амалга оширилмоқда.
Бу борада тупроқ деграгациясини олдини олиш, тузлар кўчишини олдини олувчи ўсимликларни экиш каби лойиҳалар амалиётда қўлланилиши белгиланган.
Шу билан бирга, қишлоқ хўжалигида Исроил ва Туркия билан ҳамкорликда сувни тежовчи яшил технологиялар жорий этилиши йил сайин ортиб бораётганлиги ҳам соҳадаги ютуқлардан саналади.
Қурилиш соҳасида қайта тикланувчи каннабис ўсимлигидан «костробетон» ишлаб чиқариш режалаштирилган.
Ўзбекистонда «яшил технологиялар»ни ҳаётга татбиқ этишдаги муаммо ва камчиликлар
Аммо мазкур соҳада қилинадиган ишлар ҳали этарлича ҳисобланади, келажакда мазкур соҳада фаолият юритувчи кадрларни етиштириш, хорижий илмий тадқиқот институтлари ва саноат корхоналари билан илмий ва амалий ҳамкорлик ўрнатиш, хорижий грантларни ўзлаштириш устувор вазифалар саналади.
Қуйида «яшил технологиялар» жорий этилишида юзага келадиган бир қанча муаммолар келтириб ўтилди:
- қишлоқ хўжалигида: ишлаб чиқарилган маҳсулотларни сақлашда мини цех ва сақлаш хоналарининг сон жиҳатдан камлиги, тупроқ деграгациясининг ортиши, чучук сув заҳираларининг йил сайин камайиши, минтақадаги асосий сув заҳирасининг асосий қисми қўшни давлатларда жойлашгани;
- саноат соҳасида: саноат корхоналарида белгиланган талабларга тўла риоя этилмаслиги, саноат чиқиндиларининг сувга оқизилиш кўрсаткичи баландлиги, чиқиндиларни қайта ишлаш сектори суст ривожланганлиги (жами чиқиндиларнинг тахминан 10% қайта ишланади);
- молиялаштириш масаласида: маълум соҳани ривожланишида дастлабки туртки давлат томонидан берилиши нормал ҳолат аммо давлат яхши бизнес вакили эмаслиги ҳам сир эмас. Дунёда яшил технологиялар ривожланишида турли корпорациялар, банклар, молия институтлари молиялаштирувчи ролида иштирок этишади. Ўзбекистонда эса бу борада маълум муаммолар мавжуд.
Бу соҳа ҳали янги бўлса-да, соҳалар кесимида маълум муаммолар мавжуд, бу ўз навбатида соҳа ривожи учун стимул бўлиш билан бирга, унинг ривожи учун муаммолар ҳам туғдиради.
Изоҳ (0)