O‘zbekistonda so‘nggi 15 yil ichida aholi jon boshiga yillik suv hajmi 3048 metr kubdan 1589 metr kubgacha kamaygan. Bu haqda “O‘zsuvta’minot” bosh mutaxassisi Anvar Muxamedaliyev ma’lum qildi.
“O‘zgidromet” xizmatining 2012—2021-yillar oralig‘ida kuzatuvlar tahliliga ko‘ra, iqlim o‘zgarishi tufayli yog‘ingarchilikning kam bo‘lishi, ayrim yillarda vegetatsiya davrida qurg‘oqchilik ro‘y bergan, Chorvoq suv omboriga (Chirchiq daryosiga) va Zarafshon daryosiga 2013—2014, 2018, 2020 va 2021-yillarda me’yordan 10—15 foiz kam suv kelishi kuzatilgan.
Suv tanqisligi, o‘z navbatida, ichimlik suvi tanqisligiga olib kelmoqda. So‘nggi 15 yil ichida aholi jon boshiga yillik suv hajmi 1589 metr kubgacha kamaygan. Ichimlik suvi ta’minoti va kanalizatsiya xizmati ko‘rsatishga bo‘lgan talab kundan-kunga ortib bormoqda.
Jahon bankining tahliliy ko‘rsatkichlariga ko‘ra, 2050-yilga borib O‘zbekistonda suvga bo‘lgan talab 59 kub kilometrdan 62—63 kub kilometrgacha oshadi va mavjud suv resurslari 57 kub kilometrdan 52—53 kub kub kilometrgacha kamayadi, bu esa joriy suv tanqisligini (2 kub kilometrdan 11—12 kub kilometrgacha) besh barobarga oshiradi.
Ta’kidlanishicha, ichimlik suvi ta’minotidan foydalanishda asosiy xavflar chuchuk suvning o‘tkir taqchilligi, foydalanish uchun raqobat, uning ifloslanishi, qurg‘oqchilik.
Gidrogeologik jihatdan o‘rganish natijasida quyidagicha xulosa qilingan:
- Qazish ishlari davomida katta maydonlarda yer osti suvli qatlamlarini ochish, tevarak-atrofda, ya’ni 100—500 metr radiusdagi yer osti grunt suvlari sathining 1-2 metrga pasayishiga olib keladi. Qazish ishlarida texnologik reglament talablariga qat’iy rioya qilish lozim;
- Zarafshon daryosi bo‘yidagi “Dagbit suv olish inshooti” 3-uchastkasining I sanitar-muhofaza mintaqasida joylashgan hududda qazish ishlarini to‘xtatish va rekultivatsiya qilish lozim;
- Yerosti suv olish inshoatlarining II sanitar-muhofaza mintaqasida joylashgan karyerlardagi qazib olish ishlari yerosti suvlarining (mikrobli) ifloslanishiga olib kelishi mumkinligini inobatga olib, ushbu hududlarda qazish ishlarini cheklash tavsiya etiladi.
Favqulodda vaziyatlar vazirligi, Davlat geologiya qo‘mitasi, Davlat ekologiya qo‘mitasi bilan birgalikda “O‘zbekgidrogeologiya” DUK tomonidan taqdim etilgan xulosaga asosan Zarafshon va Chirchiq daryolarining ichimlik suv ta’minotiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan uchastkalarda noruda materiallarini qazish ishlarini olib borayotgan tadbirkorlik subyektlarining faoliyati o‘rganilgan.
O‘rganish natijasiga ko‘ra, Zarafshon daryosi o‘zanida joylashgan “Dagbit” ichimlik suv olish inshootining 3-uchastkasida noruda materiallarini qazish bilan shug‘ullanuvchi “Qorako‘l Story Enginiring” MCHJning Davlat geologiya qo‘mitasi tomonidan berilgan 1 ta litsenziyasini bekor qilish orqali faoliyati to‘xtatilgan, “Samarqand Keramik” MCHJlarga qarashli 1 ta litsenziyali karyer faoliyatini to‘xtatish bo‘yicha sudga davo arizasi kiritilgan.
Shuningdek, Zarafshon daryosi o‘zanini tozalash jarayonida qum-shag‘al materiallarini qazib olish huquqini beruvchi “Oqdaryo tosh koni”, “Zarafshon kompleksi”, “Zarafshon propriyety servis”, “Sam ideal stroy”, “Sam shohrux savdo”, “Qambarov Orzumurod Qambar o‘gli”, “Techno star building”, “Moxli oqila”, “Bulung‘ur maxsus” hamda “Enter Engineering Pte Ltd” MCHJlar bilan tuzilgan 11 ta, FVV “Maxsus muhandislik qurilish boshqarmasi” bilan tuzilgan 2 ta hamda Tayloq TYFUK bilan tuzilgan 2 ta jami 15 ta “Xavfsiz daryo” DUKning shartnomalari amal qilish muddatlari tugagani sababli bekor qilingan.
Chirchiq daryosi o‘zanini tozalash jarayonida qum-shag‘al materiallarini qazib olish huquqini beruvchi Maxsus-muhandislik qurilish boshqarmasi bilan “Xavfsiz daryo” DUK o‘rtasida tuzilgan 2 ta shartnomalarning amal qilish muddati tugagani sababli qazish ishlari to‘xtatilgan.
- Chirchiq daryosidagi VU-1 va “Niyozbosh” suv olish inshootining sanitariya-muhofaza zonasi II mintaqasi hududida joylashgan Davlat geologiya qo‘mitasining litsenziyalariga ega “Inert materiallari”, “Novatek Inveest” “Quyi Chirchiq baliqchi”, “Shag‘alqum”, “Binokor”, “Everest optimal plus” MCHJlar hamda “Xavfsiz daryo” DUKning shartnomalariga asosan “Qibray” va “Niyozbosh” suv olish inshootining sanitariya-muhofaza zonasi II mintaqasi hududida o‘zan tozalash ishlari olib borayotgan “Universal crasher”, “Euro story stone”, “Buldozer mining”, “Prom sotne” MCHJlar;
- Zarafshon daryosidagi “Damxo‘ja-3” suv olish inshootining sanitariya-muhofaza zonasi II mintaqasi hududida “Zarafshan universal grand” MCHJ va Ishtixon tumani YFUK (3 ta) qazib olish ishlarini cheklash va bosqichma-bosqich tugatish bo‘yicha chora tadbirlar belgilangan.
Izoh (0)