Ўзбекистонда 2050 йилга бориб сув танқислиги беш баробарга ошиши маълум қилинди

Ўзбекистонда сўнгги 15 йил ичида аҳоли жон бошига йиллик сув ҳажми 3048 метр кубдан 1589 метр кубгача камайган. Бу ҳақда «Ўзсувтаъминот» бош мутахассиси Анвар Мухамедалиев маълум қилди.

«Ўзгидромет» хизматининг 2012—2021 йиллар оралиғида кузатувлар таҳлилига кўра, иқлим ўзгариши туфайли ёғингарчиликнинг кам бўлиши, айрим йилларда вегетация даврида қурғоқчилик рўй берган, Чорвоқ сув омборига (Чирчиқ дарёсига) ва Зарафшон дарёсига 2013—2014, 2018, 2020 ва 2021 йилларда меъёрдан 10—15 фоиз кам сув келиши кузатилган.

Сув танқислиги, ўз навбатида, ичимлик суви танқислигига олиб келмоқда. Сўнгги 15 йил ичида аҳоли жон бошига йиллик сув ҳажми 1589 метр кубгача камайган. Ичимлик суви таъминоти ва канализация хизмати кўрсатишга бўлган талаб кундан-кунга ортиб бормоқда.

Жаҳон банкининг таҳлилий кўрсаткичларига кўра, 2050 йилга бориб Ўзбекистонда сувга бўлган талаб 59 куб километрдан 62—63 куб километргача ошади ва мавжуд сув ресурслари 57 куб километрдан 52—53 куб куб километргача камаяди, бу эса жорий сув танқислигини (2 куб километрдан 11—12 куб километргача) беш баробарга оширади.

Таъкидланишича, ичимлик суви таъминотидан фойдаланишда асосий хавфлар чучук сувнинг ўткир тақчиллиги, фойдаланиш учун рақобат, унинг ифлосланиши, қурғоқчилик.

Гидрогеологик жиҳатдан ўрганиш натижасида қуйидагича хулоса қилинган:

• Қазиш ишлари давомида катта майдонларда ер ости сувли қатламларини очиш, теварак-атрофда, яъни 100—500 метр радиусдаги ер ости грунт сувлари сатҳининг 1-2 метрга пасайишига олиб келади. Қазиш ишларида технологик регламент талабларига қатъий риоя қилиш лозим;
• Зарафшон дарёси бўйидаги «Дагбит сув олиш иншооти» 3-участкасининг I санитар-муҳофаза минтақасида жойлашган ҳудудда қазиш ишларини тўхтатиш ва рекултивация қилиш лозим;
• Ерости сув олиш иншоатларининг II санитар-муҳофаза минтақасида жойлашган карерлардаги қазиб олиш ишлари ерости сувларининг (микробли) ифлосланишига олиб келиши мумкинлигини инобатга олиб, ушбу ҳудудларда қазиш ишларини чеклаш тавсия этилади.

Фавқулодда вазиятлар вазирлиги, Давлат геология қўмитаси, Давлат экология қўмитаси билан биргаликда «Ўзбекгидрогеология» ДУК томонидан тақдим этилган хулосага асосан Зарафшон ва Чирчиқ дарёларининг ичимлик сув таъминотига салбий таъсир кўрсатиши мумкин бўлган участкаларда норуда материалларини қазиш ишларини олиб бораётган тадбиркорлик субъектларининг фаолияти ўрганилган.

Ўрганиш натижасига кўра, Зарафшон дарёси ўзанида жойлашган «Дагбит» ичимлик сув олиш иншоотининг 3-участкасида норуда материалларини қазиш билан шуғулланувчи «Қоракўл Сторй Энгиниринг» МЧЖнинг Давлат геология қўмитаси томонидан берилган 1 та лицензиясини бекор қилиш орқали фаолияти тўхтатилган, «Самарқанд Керамик» МЧЖларга қарашли 1 та лицензияли карер фаолиятини тўхтатиш бўйича судга даво аризаси киритилган.

Шунингдек, Зарафшон дарёси ўзанини тозалаш жараёнида қум-шағал материалларини қазиб олиш ҳуқуқини берувчи «Оқдарё тош кони», «Зарафшон комплекси», «Зарафшон проприетй сервис», «Сам идеал строй», «Сам шоҳрух савдо», «Қамбаров Орзумурод Қамбар ўгли», «Techno star building», «Мохли оқила», «Булунғур махсус» ҳамда «Enter Engineering Пте Ltd» МЧЖлар билан тузилган 11 та, ФВВ «Махсус муҳандислик қурилиш бошқармаси» билан тузилган 2 та ҳамда Тайлоқ ТЙФУК билан тузилган 2 та жами 15 та «Хавфсиз дарё» ДУКнинг шартномалари амал қилиш муддатлари тугагани сабабли бекор қилинган.

Чирчиқ дарёси ўзанини тозалаш жараёнида қум-шағал материалларини қазиб олиш ҳуқуқини берувчи Махсус-муҳандислик қурилиш бошқармаси билан «Хавфсиз дарё» ДУК ўртасида тузилган 2 та шартномаларнинг амал қилиш муддати тугагани сабабли қазиш ишлари тўхтатилган.

• Чирчиқ дарёсидаги ВУ-1 ва «Ниёзбош» сув олиш иншоотининг санитария-муҳофаза зонаси II минтақаси ҳудудида жойлашган Давлат геология қўмитасининг лицензияларига эга «Инерт материаллари», «Novatek Inveest» «Қуйи Чирчиқ балиқчи», «Шағалқум», «Бинокор», «Everest optimal plus» МЧЖлар ҳамда «Хавфсиз дарё» ДУКнинг шартномаларига асосан «Қибрай» ва «Ниёзбош» сув олиш иншоотининг санитария-муҳофаза зонаси II минтақаси ҳудудида ўзан тозалаш ишлари олиб бораётган «Universal cрашер», «Euro story stone», «Бульдозер мининг», «Prom sotne» МЧЖлар;
• Зарафшон дарёсидаги «Дамхўжа-3» сув олиш иншоотининг санитария-муҳофаза зонаси II минтақаси ҳудудида «Zarafshan universal grand» МЧЖ ва Иштихон тумани ЙФУК (3 та) қазиб олиш ишларини чеклаш ва босқичма-босқич тугатиш бўйича чора тадбирлар белгиланган.