“Daydi to‘tining qaytishi”dan “Vinni Pux”gacha: Sovet multfilmlarining siz e’tibor bermagan yashirin ma’nolari

Sovet multfilmlarini bir emas, bir nechta avlod tomosha qilib katta bo‘lgan. Qizig‘i shundaki, bunday klassikalarni yaratishda kulgili va ibratli sujet asos qilib olinishi bilan birga, ular bir qarashda ko‘ringanidan-da ko‘proq ma’noga ega va har bir kartina u yaratilgan vaqtdagi haqiqatni aks ettiradi.

Sevimli multfilmlaringizning sujet liniyasiga boshqa rakursdan qarasangiz, sizni hayratda qoldiradigan jihatlar talaygina.

“Senimi hali, shoshmay tur”

Quyon va bo‘ri haqidagi bu multfilmni deyarli hamma tomosha qilgan: kattalar ham, bolalar ham kartinadagi jumlalar va qo‘shiqlarni yoddan biladi. Hech o‘ylab ko‘rganmisiz, bu ikki asosiy qahramonning pichinglari, hazillari, raqobati va masxaralari ortida nima yotadi? Aslida mazkur multfilm jiddiy madaniy ma’noga ega.

Biz ekranda bir-biriga qarama-qarshi bo‘lgan ikkita qahramonni ko‘ramiz: og‘zida tutayotgan sigaret, sochlari paxmaygan klyosh shim kiygan bezori bo‘ri va to‘g‘rilik va tarbiyalilik, mehnatsevarlik va itoatkorlik timsoli — o‘qimishli quyon. Ko‘z oldimizda ikki sinfning to‘qnashuvi, yorqin ijtimoiy ziddiyat paydo bo‘ladi: qo‘pol va tarbiyasiz ishchilar va kim nima deyishidan qat’i nazar, voqealar rivojini boshqaradigan ziyolilar sinfi.

“Cheburashka va timsoh Genaning sarguzashtlari”

Mazkur multfilm qahramoni Cheburashka bilan birga qayg‘uramiz va quvonamiz va “do‘stlar uyi”ni qurish uchun timsoh Gena bilan uchrashishni xohlaymiz. Haqiqatan ham qalbimizga shunchalik yaqin bo‘lgan bu qahramonlar aslida qanday? Cheburashka — u haqiqatan ham shunday. Xayolparast, mehribon, biroz sodda, lekin eng muhimi samimiy. Multfilmda Cheburashkaning asosiy afzalligi, ehtimol, birinchi qarashda ko‘rinmaydi: hamma sevishi va sevilishi mumkin. Asosiysi, Shapoklyak kampirning gapiga uchmaslik. Olomondan ajralib turish va o‘z orzung ortidan ergashish jinoyat bo‘lgan kommuna yaratmoqchi bo‘lganlar kammi?

“Vinni Pux”

Haqiqiy ma’no yuzada yotmaydi – buni biz bolalikdan bilamiz. Film va multfilmlar ijodkorlari bizga shunday yondashuvni o‘rgatgan, “Vinni Pux” esa buning yorqin dalilidir. Ushbu kartina SSSRda yaratilganligi sababli Kommunistik partiya siyosatiga mos kelishi va har qanday holatda yagona to‘g‘ri mafkuradan ajralmasligi kerak edi. “Vinni Pux”da doim izlanishda — xayoli asal qidirishda bo‘lgan xudbin qahramonni ko‘ramiz. O‘zi xohlagan narsaga erishish uchun u hamma narsaga tayyor. Aytish mumkinki, hokimiyat uning qo‘lida: u nafaqat o‘zi uchun, balki Cho‘chqacha uchun ham qaror qabul qiladi, uni manipulyatsiya qiladi, unga gapirishga imkon bermaydi va o‘zi ham o‘tkir aqlga ega emas. Yodingizda bo‘lsa, stol atrofida o‘tirgan Pux sekingina Cho‘chqachaning og‘zini salfetka bilan yopadi va uni bir harakati bilan gapirish huquqidan mahrum qiladi.

“Prostokvashinolik uchovlon”

Ba’zida hayotimizni noldan boshlab tubdan o‘zgartirishni xohlaymiz. Bunday holatda nimani tanlardik? Xavf-xatarga duch kelib, yangi qirramizni ochamizmi yoki odatdagi yashash muhitimizda qolamizmi? Multfilm qahramoni Fyodor amaki hammaga bir vaqtning o‘zida javob berganga o‘xshaydi: ba’zida shunday narsalar bo‘ladiki, fikrlarni o‘zgartirish (ehtimol hatto keskin) va harakat qilishni boshlashga arziydi. Bunday paytda baxt sizni kutmaydi, chunki hayot jasurlarni sevadi. Birinchi qadamlar unchalik ishonchli va sezilarli bo‘lmasa ham, maqsad sari ildamlash kerak. Multfilmda har qanday vaziyatda ham quvonish va ilojsiz qolganda taslim bo‘lmaslik qanchalik muhimligi ko‘rsatib berilgan.

“Daydi to‘tining qaytishi”

Mashhur to‘ti Innokenti, aniqrog‘i Kesha ko‘pchilikning sevimli qahramonlaridan biri. Quvnoq, shu bilan birga, injiq va o‘zgaruvchan qahramon tomoshabinlar qalbidan o‘z o‘rnini topgan. Bir qarashda Keshaning xarakterini yoqimli va muloyim deb atash qiyin, ammo uning ko‘p qirraliligi, ayniqsa, keksa avlod e’tirofiga sazovor bo‘ldi. Ko‘pincha to‘tiqush Keshaga o‘xshab, o‘zimizni tushunib bo‘lmaydigan va tan olinmagandek his qilamiz, bunday paytda muammolardan qochish — yagona chora emas. Muvaffaqiyatga erishish va tan olinishga bir necha soniya ichida erishib bo‘lmaydi.