«Дайди тўтининг қайтиши»дан «Винни Пух»гача: Совет мультфильмларининг сиз эътибор бермаган яширин маънолари

Совет мультфильмларини бир эмас, бир нечта авлод томоша қилиб катта бўлган. Қизиғи шундаки, бундай классикаларни яратишда кулгили ва ибратли сюжет асос қилиб олиниши билан бирга, улар бир қарашда кўринганидан-да кўпроқ маънога эга ва ҳар бир картина у яратилган вақтдаги ҳақиқатни акс эттиради.

Севимли мультфильмларингизнинг сюжет линиясига бошқа ракурсдан қарасангиз, сизни ҳайратда қолдирадиган жиҳатлар талайгина.

«Сеними ҳали, шошмай тур»

Қуён ва бўри ҳақидаги бу мультфильмни деярли ҳамма томоша қилган: катталар ҳам, болалар ҳам картинадаги жумлалар ва қўшиқларни ёддан билади. Ҳеч ўйлаб кўрганмисиз, бу икки асосий қаҳрамоннинг пичинглари, ҳазиллари, рақобати ва масхаралари ортида нима ётади? Аслида мазкур мультфильм жиддий маданий маънога эга.

Биз экранда бир-бирига қарама-қарши бўлган иккита қаҳрамонни кўрамиз: оғзида тутаётган сигарет, сочлари пахмайган клёш шим кийган безори бўри ва тўғрилик ва тарбиялилик, меҳнатсеварлик ва итоаткорлик тимсоли — ўқимишли қуён. Кўз олдимизда икки синфнинг тўқнашуви, ёрқин ижтимоий зиддият пайдо бўлади: қўпол ва тарбиясиз ишчилар ва ким нима дейишидан қатъи назар, воқеалар ривожини бошқарадиган зиёлилар синфи.

«Чебурашка ва тимсоҳ Генанинг саргузаштлари»

Мазкур мультфильм қаҳрамони Чебурашка билан бирга қайғурамиз ва қувонамиз ва «дўстлар уйи»ни қуриш учун тимсоҳ Гена билан учрашишни хоҳлаймиз. Ҳақиқатан ҳам қалбимизга шунчалик яқин бўлган бу қаҳрамонлар аслида қандай? Чебурашка — у ҳақиқатан ҳам шундай. Хаёлпараст, меҳрибон, бироз содда, лекин энг муҳими самимий. Мультфильмда Чебурашканинг асосий афзаллиги, эҳтимол, биринчи қарашда кўринмайди: ҳамма севиши ва севилиши мумкин. Асосийси, Шапокляк кампирнинг гапига учмаслик. Оломондан ажралиб туриш ва ўз орзунг ортидан эргашиш жиноят бўлган коммуна яратмоқчи бўлганлар камми?

«Винни Пух»

Ҳақиқий маъно юзада ётмайди – буни биз болаликдан биламиз. Фильм ва мультфильмлар ижодкорлари бизга шундай ёндашувни ўргатган, «Винни Пух» эса бунинг ёрқин далилидир. Ушбу картина СССРда яратилганлиги сабабли Коммунистик партия сиёсатига мос келиши ва ҳар қандай ҳолатда ягона тўғри мафкурадан ажралмаслиги керак эди. «Винни Пух»да доим изланишда — хаёли асал қидиришда бўлган худбин қаҳрамонни кўрамиз. Ўзи хоҳлаган нарсага эришиш учун у ҳамма нарсага тайёр. Айтиш мумкинки, ҳокимият унинг қўлида: у нафақат ўзи учун, балки Чўчқача учун ҳам қарор қабул қилади, уни манипуляция қилади, унга гапиришга имкон бермайди ва ўзи ҳам ўткир ақлга эга эмас. Ёдингизда бўлса, стол атрофида ўтирган Пух секингина Чўчқачанинг оғзини салфетка билан ёпади ва уни бир ҳаракати билан гапириш ҳуқуқидан маҳрум қилади.

«Простоквашинолик учовлон»

Баъзида ҳаётимизни нолдан бошлаб тубдан ўзгартиришни хоҳлаймиз. Бундай ҳолатда нимани танлардик? Хавф-хатарга дуч келиб, янги қиррамизни очамизми ёки одатдаги яшаш муҳитимизда қоламизми? Мультфильм қаҳрамони Фёдор амаки ҳаммага бир вақтнинг ўзида жавоб берганга ўхшайди: баъзида шундай нарсалар бўладики, фикрларни ўзгартириш (эҳтимол ҳатто кескин) ва ҳаракат қилишни бошлашга арзийди. Бундай пайтда бахт сизни кутмайди, чунки ҳаёт жасурларни севади. Биринчи қадамлар унчалик ишончли ва сезиларли бўлмаса ҳам, мақсад сари илдамлаш керак. Мультфильмда ҳар қандай вазиятда ҳам қувониш ва иложсиз қолганда таслим бўлмаслик қанчалик муҳимлиги кўрсатиб берилган.

«Дайди тўтининг қайтиши»

Машҳур тўти Иннокенти, аниқроғи Кеша кўпчиликнинг севимли қаҳрамонларидан бири. Қувноқ, шу билан бирга, инжиқ ва ўзгарувчан қаҳрамон томошабинлар қалбидан ўз ўрнини топган. Бир қарашда Кешанинг характерини ёқимли ва мулойим деб аташ қийин, аммо унинг кўп қирралилиги, айниқса, кекса авлод эътирофига сазовор бўлди. Кўпинча тўтиқуш Кешага ўхшаб, ўзимизни тушуниб бўлмайдиган ва тан олинмагандек ҳис қиламиз, бундай пайтда муаммолардан қочиш — ягона чора эмас. Муваффақиятга эришиш ва тан олинишга бир неча сония ичида эришиб бўлмайди.