Turk lirasi kursining rekord darajada qulashi oqibatida Turkiyadagi fermerlar o‘rmon yong‘oqlarini yetishtirishni qisqaritirishga majbur bo‘lmoqda. Meduza’ning The Wall Street Journal’ga tayanib yozishicha, bu butun dunyoda funduk tanqisligiga olib kelishi mumkin.
2021-yil boshidan buyon lira kursi dollarga nisbatan qariyb ikki barobarga arzonlashgan: kursning eng jiddiy qulashi noyabrda qayd etildi — turk valyutasi bir oyda o‘z qiymatining 40 foizini yo‘qotdi. Turkiya prezidenti Rajab Toyyib Erdo‘g‘on past foizli stavkalar tarafdori — bu esa yuqori inflyatsiyani hisobga olgan investorlarning liradagi aktivlarining qadrsizlanishidan qo‘rqishiga sabab bo‘lib, ularning ushbu valyutadan chiqib ketishiga olib kelmoqda.
Liraning qulashi sabab Turkiyadagi funduk ishlab chiqaruvchilar xarajatlarning jiddiy oshishiga duch keldi — xorijdan olib kelinuvchi barcha o‘g‘itlar, urug‘ va pestitsidlar narxi turk lirasida ko‘tarilib ketdi (shundoq ham 2020-yilda o‘g‘itlarning dollardagi narxi uch barobarga oshgandi). Shu sababli fermerlar kamroq o‘g‘itdan foydalanishga o‘tgan, bu esa o‘z navbatida hosilning kamayishiga olib keladi.
Turkiyaning o‘zida energiya va transport xizmatilari qimmatlashmoqda, hukumat minimal oylik maosh miqdorini oshirishni rejalashtiryapti. Ushbu xarajatlarning barchasi yong‘oq yetishtiruvchi ko‘plab fermerlarga foydasiz bo‘lib qolmoqda ular o‘z ishlab chiqarishini yopyapti.
Turkiyada dunyoda eng yirik funduk yetishtiruvchi hisoblanadi — global yetkazib berishlarning 70 foizi uning hisobiga to‘g‘ri keladi. Mamlakatda ushbu sohada 4 millionga yaqin odam ishlaydi. Shu bilan birga, turk yong‘oqlarining uchdan bir qismini Nutella shokolad pastasi, shuningdek, shirinlik va shokolad batonlarini ishlab chiqaruvchi Italiyaning Ferrero korporatsiyasi xarid qiladi. Yetkazib berish zanjirining kamayishi yakuniy iste’molchilar uchun narxlarning oshishiga olib keladi.
“Dunyoga funduk tanqisligi tahdid solmoqda. Agarda siz Nutella ishqibozi bo‘lsangiz, yaxshisi oziq-ovqat do‘konidan uni zaxirasi bilan sotib oling”, — deydi Turkiyaning Nyu-Yorkdagi kompaniyasi konsultanti Turgan Zulfiqor.
Eslatib o‘tamiz, liraning tarixiy minimumga qadar tushib ketishi ortidan 23-noyabr kuni yirik shaharlarda yuzlab odamlar ko‘chalarga chiqib, prezidentning iste’fosini talab qildi. Turkiya prezidenti Rajab Toyyib Erdo‘g‘on esa fuqarolarni sabrli bo‘lishga va hukumatning yangi iqtisodiy modeliga ishonishga chaqirdi, tovarlar narxining oshishidan foydalanib qolmoqchi bo‘lgan shaxslarga rahm-shafqat qilmasligini aytdi. Biroq vaziyat kundan kunga yomonlashib, mahsulotlarning narxi va dollar kursi oshib boryapti.
Izoh (0)