Chang bo‘roni favqulodda holat e’lon qilish uchun asos bo‘la olmaydi — FVV

O‘zbekistonga 4-noyabr kuni Ural tomondan sovuq havo oqimi, u bilan birga kuchli shamol kirib kelishi oqibatida (shamol tezligi Toshkentda soniyasiga 15 metrgacha, Buxoro, Navoiy, Jizzax viloyatlarida esa 25 metrgacha kuchaygan) mamlakatning bir qator hududlarida, xususan, Toshkent shahrida chang-qum bo‘ronlari kuzatildi. “O‘zgidromet” ma’lumotlariga ko‘ra, shu kuni soat 21:00—23:00 oralig‘ida Toshkent havosidagi chang ruxsat etilgan miqdordan 30 barobargacha oshib ketdi va havosining ifloslanishi darajasi bo‘yicha O‘zbekiston poytaxti dunyoda birinchi o‘ringa chiqdi. Chang 8-noyabrga kelibgina chekindi, ungacha poytaxt aholisi salkam to‘rt kutilmagan noqulaylik girdobida qoldi (masalan, Sog‘liqni saqlash vazirligi ma’lumotlariga ko‘ra, 5-noyabrdan 6-noyabr soat 6:00 ga qadar tez yordamga bo‘lgan 4110 ta chaqiriqdan 709 tasida fuqarolar nafas olish bilan bog‘liq muammolardan shikoyat qilgan).

Bunday chang-g‘ubor hodisasi O‘zbekiston tarixida kuzatilmagan, buni vakolatli organlar ham e’tirof etdi. Shu boisdan jamoatchilikda haqli savol tug‘ildi — tarixda kuzatilmagan bunday tabiat hodisasi favqulodda holat hisoblanmaydimi va bunda aholiga favqulodda yordam ko‘rsatilishi kerak emasmidi? Favqulodda vaziyatlar vazirligi mas’uli Samandar Hikmatullayev “Daryo” muxbiri bilan suhbatda ushbu savolga javob berarkan, chang bo‘roni kuzatilgan kunlarda Favqulodda vaziyatlarning oldini olish va bunday vaziyatlarda harakat qilish davlat tizimi (FVDT) tomonidan qanday ishlar amalga oshirilganiga ham to‘xtalib o‘tdi.

“Konstitutsiyaning 93-moddasida favqulodda holatni joriy etish tartibi belgilangan bo‘lib, 4—6-noyabr kunlari Toshkentda kuzatilgan chang tarqalishi favqulodda holatni joriy etish uchun asos bo‘lmaydi. Ushbu hodisa favqulodda vaziyat sifatida ro‘yxatga olinib, favqulodda vaziyatlarda harakat qilish bo‘yicha tadbirlar o‘tkazilishi, monitoring yuritilishi tashkil etildi”, — dedi FVV vakili Samandar Hikmatullayev.

Xususan, chang bo‘roni kuzatilgan kunlarda FVV hududiy boshqarmalari va tarkibiy tuzilmalari, FVDT tarkibiga kiruvchi vazirlik va idoralarning kuch va vositalari yuqori tayyorgarlik rejimiga o‘tkazilgan. 4—5-noyabr kunlari Buxoro, Jizzax, Sirdaryo va Toshkent viloyatlarida kuchli shamol oqibatida ijtimoiy, iqtisodiy va kommunal soha obyektlariga yetkazilgan zarar oqibatlarini bartaraf etish choralari ko‘rilgan.

Ma’lumotlarga ko‘ra, kuchli shamol oqibatida jami 3138 metr kvadrat tom qismiga zarar yetgan, 1,2 ming metr elektr simlari, 150 metr gaz tarmog‘ida uzilishlar yuz bergan, ko‘plab daraxtlar sinib, qulagan — FVV tarkibiy tuzilmalari va FVDT tarkibiga kiruvchi tashkilot va idoralar tomonidan ushbu holatlar bartaraf etilib, binolar tom qismining 875 kvadrat metr maydoni qayta tiklangan.

12-noyabr kuni Toshkent shahrining chang bilan ifloslanishi masalalariga bag‘ishlangan muhokama yig‘ilishi o‘tkazilib, 12 ta vazirlik va idoralarning mas’ul mutaxassislari tomonidan kelgusida bu kabi holatlarning oqibatlarini kamaytirish bo‘yicha tegishli tadbirlar belgilangan. “O‘z o‘rnida, qayd etish joizki, chang bo‘roni bilan bog‘liq bu kabi hodisalar inson omili va ixtiyoriga bog‘liq bo‘lmagan, tabiat qonuniyatlariga asoslangan holda kechadi, ya’ni uni to‘xtatish yoki bartaraf qilish inson qo‘lida emas”, — deya qayd etib o‘tdi Samandar Hikmatullayev.

FVV vakilining NASA ma’lumotlariga tayanib ta’kidlashicha, g‘ayrioddiy chang bo‘roni yuzaga kelishiga tezligi soatiga 55 milyagacha kuchaygan antitsiklon sabab bo‘lgan —bo‘ronning bir qismi Qozog‘istonning Turkiston viloyati shimoli-sharqidagi qurigan dehqonchilik yerlari, yaylovlar va o‘tloqlardan kelib chiqqan (avvalroq bu haqda Toshkent shahar hokimi Jahongir Ortiqxo‘jayev ham fikr bildirgan edi).

Ma’lumot uchun, O‘zbekistonda hozirgi kunda favqulodda holat to‘g‘risida qonun yo‘q. Bunday qonunni qabul qilish bo‘yicha dastlabki urinish 2016-yilda bo‘lgan, biroq yakunda loyiha muhokamadan nariga o‘tmagan edi. 2021-yil martida Oliy Majlis Qonunchilik palatasi “Favqulodda holat to‘g‘risida”gi qonunni birinchi o‘qishda qabul qilgan. Senatning 18-noyabr kuni chaqirilgan 21-yalpi majlisida konstitutsiyaviy qonun maqomini olgan mazkur hujjatni ko‘rib chiqishi ko‘zda tutilgan edi.