• Profilga Kirish
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12496.94
    • RUB159.38
    • EUR14405.22
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +33°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    O‘zbekiston

    Turkistonda ruslar

    1938-yilning 4-oktabri — nafaqat o‘zbek adabiyoti yo madaniyati, balki butun O‘zbekiston tarixidagi eng mash’um sanalardan biri. Shu kuni Toshkentda millat daholari — Abdurauf Fitrat, Abdulla Qodiriy va Abdulhamid Cho‘lpon otib tashlangan edi. “Daryo” ushbu uch ulug‘ mutafakkir xotirasiga hurmat ramzi sifatida ularning yillar o‘tsa-da o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan jurnalistik materiallarini butun oktabr oyi davomida har kuni qayta e’lon qilib boradi.

    Illyustratsiya: “Daryo” / Dilzoda Hamidjonova

    Illyustratsiya: “Daryo” / Dilzoda Hamidjonova

    Turkiston ruslar

    Islom madaniyati tarixining oltunli, yulduzli yaprog‘laridan buyuk bir qismi, shubha yo‘qdirkim turklar to‘g‘risida yozilg‘andir.

    Yunondan Rumog‘a1, Ubadan Konstantaniyaga2 ko‘chib kelgandan keyin ta’sir etib, taassublari tarafidan qo‘l-oyog‘i bog‘lanib qolg‘an madaniyati bilan ulum va funun Bag‘dod saltanatining egalari bo‘lg‘an abbosiylar tarafidan3 turgizildi va tarbiyot ko‘rdi.

    Ul chog‘larda yer yuzini baxtli muhabbat kabilari qoplag‘an abbosiylar saltanati yolg‘izg‘ina siyosat negizi emas, ulum va funun tengizi ham edi.

    Abbosiy saltanati nifoq, nizo, axloqsizlik, g‘urur, isrof va zulm kabi ko‘b ijtimoiy kasallarga tutulib o‘lg‘andan keyin uning merosini yana islom siyosati bilan islom madaniyatini o‘z qo‘llarig‘a olib turklar saqladilar. Abbosiylardan so‘ng ulug‘roq islom saltanatlarini turklar qurdilar. Abbosiylar qo‘lidan chiqib yana egasiz qola boshlag‘an madaniyatni turklar asradilar.

    “Bizning Turkistonimiz esa mana shu buyuk turk ulusining beshigi bo‘lmog‘i bilan iftixor qiladi…” Yolg‘iz shumi?.. Abbosiylardan so‘ng islom saltanatig‘a qorovuyaliq qilg‘an turk xoqonlarining oxiri va ulug‘larida bo‘lg‘an Temur yanglig‘ turk qahramonini Turkiston yetishtirdi. Yana abbosiylardan keyin “madaniyati bashariya”ni boshlari uzra ko‘targan turk olimlarining kattakonlari bo‘lgan Abu Ali4, Ulug‘bek, Javhariy5 va Forobiy kabi hikmat tiraklarini Turkiston chiqardi.

    Aflotunlar chog‘inda Afina, Rumo saltanatida Rumo, abbosiylar xulofotinda Bag‘dod qancha taraqqiy qilg‘an bo‘lsa Temur va Ulug‘beklar zamonida Samarqand shuncha taraqqiy qilg‘an edi.

    Bir kishining miyasig‘a chog‘irning qanday ta’siri bor esa, bir millatning miyasig‘a daxi saltanat va madaniyat ichgusining shundayin ta’siri bordir. Saltanat, boyliq va madaniyat ichgulari bizning miyamizni buzdi, bizni mast etdi, qo‘limizdag‘i saltanat qilichi bilan madaniyat daftarini bir yong‘a qo‘yib safoat cholg‘ularini oldiq. Urdik, choldik, ichdik, yiqildik, yondik va shunlar uchun bir-birimiz bilan urushdik…

    Mana shul chog‘larda edikim: Rusiya davlati bizning o‘lkalarimizni kelib bosdi. Ortuq biz Turkiston turklari Ovro‘pa madaniyati tashiguchi bo‘lg‘an rus millatig‘a yo‘liqg‘an bo‘ldik. Madaniy ruslar bilan qorishib unlarning dalolati Ovro‘paning madaniy va ijtimoiy usullaridan ta’sir olmog‘imiz kerak edi.

    Shuni ham aytib o‘taylukkim munday bir ta’sirni rus millatining avom tabaqasindan olmog‘i(mi)z mumkin emas edi, chunki bizning avomimiz unlardan yuz marotaba madaniyroq edilar (hozir ham shunday). Ruslarning o‘qug‘an, tarbiyali kimsalarindan sosializm va qardoshliq maslakinda yurg‘anlar ham imperatorlik hukumati tarafindan quvilib, qisilib turg‘anlari uchun bizga biror ta’sir qo‘yolmas edilar.

    Qoldi: rus millatchilari, rus boylari va rus po‘plari bilan shunlarning qorovuli bo‘lg‘an imperator hukumati. Biz turkistonlilar yolg‘iz shunlarning qo‘linda qoldiq. Ne ko‘rgan bo‘lsak shunlardan ko‘rdik.

    Endi ko‘raylik qani: shunlar bizning taraqqiyimiz va Ovro‘pa madaniyatidan ta’sir olmog‘imiz yo‘linda biror ish qildilar yoxud qilmoqchi bo‘ldilarmi?!

    Rus kapitalistlari bilan rus po‘plarining sodiq va ishonchli qorovullari bo‘lg‘an eski Rusiya huqushti elli(k) yil orasida Turkistondag‘i turk bolalarining foydalarig‘a biror ish ko‘rdimi, ko‘rmoqchi bo‘ldimi?

    Mana shul savolga, Maltaassuf6, “yo‘q!” dan boshqa bir javobimiz yo‘qdir. Yurtimiz: elli(k) yillik bir idorayi askariya ostida turdig‘i uchun biz Ovrupaning madaniy millatlari bilan ko‘risholmadik, unlarning ijtimoiy va iqtisodiy fikrlarindan istifoda qilolmadiq. Bizning ko‘zlarimizni ochdurmaslik uchun fikri ochiq totor qarindoshlarimizning daxi Turkistonda maktab ochmoqlari man etildi.

    Bizning diniy va milliy hissiyotlarimizni o‘ldurmak tilagi bilan O‘straumov kabi mutaassib po‘plarning idorasinda gazit7 chiqarildi, maktab ochildi, lekin o‘z millatimiz va diyonatimizni onglatmoq uchun o‘z tarafimizdan ochilg‘an maktablar va gazitlar bog‘landi, shar’iy mahkamalarimizning huquq va salohiyatlaridan buyuk bir qismi g‘asb etildi.

    Mahkamalarda, uylarda, yo‘llarda, tijoriy ishlarda, hatto vagon arbalarinda Turkiston yerlisining huquqi Turkiston musofiri bo‘lg‘an rus va armanidan tubanda tutildi.

    Buxoro va Xiva hukumatlarining doxili istiqlollarig‘a, milliy nomuslarig‘a turli bahonalar bilan tajovuzlar qilindi. Bu ikki hukumat o‘z o‘lkalarinda o‘z hukmlarini yurutolmas bo‘ldilar. Mamlakat va millat qoidalarig‘a bu ikki hukumat tarafindan sira biror harakat sodir bo‘lmadi, sodir bo‘lg‘anda ham necha qizg‘in no‘talari va zolimona tahqir bilan yo‘llari olindi.

    Elli(k) yilda(n) beri shundayin haqsizliqlar va zulmlar orasida bo‘g‘ulib kelgan Turkiston bukun o‘z muxtoriyatini Ho‘qandda8 e’lon qildi. Ho‘qandda ijtimo‘ etgan9 Turkistonning to‘rtinchi qurultoyi o‘z bayonnomasinda “Fedaratsa asosiga qurulg‘an Rusiya jumhuriyati ila birlikda qolg‘ani holda Turkiston muxtoriyati” degan so‘zni yozib, Rus hukumatig‘a sodiq qoldig‘ini bildurdi.

    Shuning ila barobar “Turkistonda aqliyat tashkil qilg‘an millatlarning huquqtarining har jihatdan saqlanmog‘ini ham tantanali suratda” e’lon etilib, adolat bayrog‘ini ko‘tardi.

    Elli(k) yildan beri shuncha zulm orasinda qolg‘an Turkiston bu kun o‘z muxtoriyatini shuncha adolat va sadoqat bilan e’lon qilibdir. Bilmadik nechundurkim, hozirda ish boshinda adolatchi bolsheviklar muni qabul qilmay turalar..!

    Abdurauf Fitrat“Hurriyat”, 1918-yil 63—64-sonlar

    Qayta nashri: “Sharq yulduzi”, 1992-yil 4-son, 183—184-betlar. Nashrga tayyorlovchi va so‘z boshi muallifi Hamidulla Boltaboyev.


    Izohlar

     

    1Yunondan Rumog‘a — Gretsiyadan Turkiyaga qadar.

    2Ubadan Kanstantaniyag‘a — Yunonistondagi shahar Ubadan Konstantinopol, (ya’ni Istanbulga) ko‘chgan madaniyat.

    3 Islom tarixida umaviylardan xalifalikni qo‘lga olgan abbosiylar eronli Abu Muslim vositasi bilan xalifalikni egallagan bo‘lib, ularning davrida musulmonlik jahon miqyosida katta sharafga ega bo‘lgan. Xorun ar-Rashid, Ma’mun singari xalifalar yetishib chiqqan. Ulardan so‘nggi islom jahongirligining markazi Movarounnahr va Rum bo‘lgan Temur Ko‘ragon va Boyazid temuriylar hamda usmonlilar sulolalari nazarda tutiladi.

    4 Abu Ali — Abu Ali Ibn Sino.

    5 Javhariy Abu Nasr Ismoil ibn Hammod (940—1008) — Forobda tug‘ilgan. Ko‘proq Bag‘dodda yashagan tilshunos olim va faylasuf. Asosiy asari “Toju l-lug‘a va sahoxu-l-arabiyya” (“Lug‘at toji va arabchaning haqiqiysi”) asaridir. Arab tilida yozilgan bu asarning 1865—75-yillar davomida Qohirada nashr etilgan nusxasi mashhurdir.

    6 maaltaassuf — ajablanish belgisi: taassuf.

    7 “Turkiston viloyatining gazeti” va uning ruscha nashri “Туркестанское ведомости” hamda uning muharriri Ostroumov nazarda tutiladi.

    8 1917-yilning 28-noyabrida Qo‘qonda e’lon etilgan Turkiston Muxtoriyati nazarda tutiladi. Bu haqda Fitratning “Muxtoriyat” maqolasiga qarang.

    9 ijtimo‘ etgan — qo‘shilgan, birikkan, jam bo‘lgan.

    15.10.2021, 23:02   Izoh (0)   29770
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    Mavzuga doir

    O‘zbekistonda 12 yoshdan katta 151 mingdan ortiq bola Pfizer vaksinasi bilan emlandi

    15.10.2021, 22:58

    Zangiotadagi kovid-kasalxonada 2021-yil boshidan buyon qancha chaqaloq tug‘ilgani ma’lum qilindi

    15.10.2021, 22:12

    Surxondaryo hokimi To‘ra Bobolovning matbuot kotibi o‘zgardi

    15.10.2021, 21:27

    O‘zbekistonda ID-kartaga ega haydovchilardan haydovchilik guvohnomasini ko‘rsatish talab etilmaydi

    15.10.2021, 21:11

    O‘zbekistonda Renault avtomobillari savdosi qachondan boshlanishi va narxlari ma’lum qilindi

    15.10.2021, 21:04

    Shavkat Mirziyoyev MDH rahbarlari kengashining yubiley majlisida ishtirok etdi

    15.10.2021, 20:11
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    InfinBANK tomonidan XISMK liniyasi bo‘yicha taqdim etilayotgan islomiy moliyalashtirish – biznesni rivojlantirish uchun ishonchli yechim 


    AKFA Group “AKFA Medline Social” nomli tibbiy startap qurilishini boshlanganini e’lon qildi 


    Paynet xizmatlari endi Kapitalbank bankomatlarida mavjud


    “O‘zbekinvest” EISK AJ va Slovakiyaning EXIMBANKA SR o‘rtasida hamkorlik to‘g‘risida bitim imzolandi


    TBC Bank va Bahodir Jalolov firibgarlarga qarshi jangga chiqdi 


    “Moody’s Ratings” xalqaro reyting agentligi “O‘zbekinvest” kompaniyasi reytingi prognozini “Ba2”- “ijobiy” darajagacha ko‘tardi


    Investitsiya nima va u insonlarga nima uchun kerak?


    “Mikrokreditbank” ATB IX Germaniya-O‘zbekiston biznes forumi doirasida ODDO BHF bank bilan 50 million dollarlik shartnoma imzoladi


    Texnologiyaning yangi bosqichi — HUAWEI Mate XT va HUAWEI Mate 70 Pro bilan tanishing


    Moody’s “Biznesni rivojlantirish banki” reytinglarini “salbiy”dan “barqaror”ga o‘zgartirdi


    "Eco Expo Central Asia 2025" doirasida xalqaro ekologik tashabbuslar birlashmoqda


    Buxoro, G‘ijduvon, zindon, misvok va madrasa – 100 savolga 1 javob


    O‘zbekiston terma jamoasining dunyodagi eng yirik sport tadbiriga chiqishi Kia brendining mavqeini yanada mustahkamlashga xizmat qiladi 


    Uzbekistan Airways Seulga kunlik aviaqatnovlarni taklif qiladi


    InfinBank pul o‘tkazmalari geografiyasini kengaytirmoqda

     

    Tavsiya etamiz

    Vashington Tehronga qarshi harbiy kampaniyadan Xitoy va Rossiyani jilovlashda foydalanmoqchimi? Mintaqamizni nimalar kutadi?

    19 iyun, 22:05

    Chelyabinskka qulagan meteorit — 540 kiloli osmon jismi qanday topilgan edi?

    19 iyun, 13:31

    Qariyb yarim asrlik mehnat yoxud Eron qanday qilib raketa derjavasiga aylandi?

    18 iyun, 20:05

    Raddiyaga raddiya: “Yuksalish” harakati va “O‘zsuvtaʼminot” AJ bir-birini yolg‘on maʼlumot tarqatishda ayblamoqda

    17 iyun, 00:10
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    Gollivudning mashhur aktrisalari yillar davomida qanchalik o‘zgargan?

    Layfstayl | 23 iyun, 09:45

    Xitoy Eksimbanki O‘zbekistonga telekommunikatsiya rivoji uchun 500 mln dollar kredit ajratdi

    O‘zbekiston | 23 iyun, 09:10

    “Rossiya Yevropada yangi harbiy operatsiyalar tayyorlayotganiga oid dalillarga egamiz” — Zelenskiy

    Dunyo | 23 iyun, 09:03

    “AQSH hujum uchun javob olishi kerak” — Eron prezidenti

    Dunyo | 23 iyun, 08:41

    Klublar o‘rtasidagi JCH. “Manchester Siti” “Al-Ayn” darvozasiga 6 ta gol urdi. Abduqodir Husanov asosiy tarkibda maydonga tushdi

    Sport | 23 iyun, 08:28

    Turkiyada 8-qavatdan tushib ketgan sayyoh o‘lib, so‘ngra tirildi

    Dunyo | 22 iyun, 23:50

    Klublar o‘rtasidagi JCH. “Yuventus” Marokash klubini yirik hisobda mag‘lub etdi (video)

    Sport | 22 iyun, 23:24
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.