Jahon hafta ichida: Ukraina-Rossiya munosabatlaridagi taranglik, vafot etgan Buyuk Britaniya shahzodasi, 3 ming yillik shahar
“Daryo” aprel oyining ikkinchi haftasida yuz bergan eng muhim hodisalar dayjestini taqdim etadi.
Rossiya-Ukraina munosabatlaridagi taranglik
Mart oyi oxirida The New York Times gazetasi 4 ming rus qo‘shini Ukraina chegaralariga, xususan, Rostov, Bryansk, Voronej viloyatlari va Qrimga yuborilgani haqida xabar berdi. Hammasi bo‘lib, Rossiya Qurolli Kuchlarining 28 ta taktik batalyon guruhi chegaralar bo‘ylab joylashtirilgan.
Conflict Intelligence Team surishtiruv guruhi Rossiya qo‘shinlarining Rossiya—Ukraina chegarasi hududida to‘planishini 2014—2015-yillardan beri eng keskin ko‘rsatkich deb atadi. Kiyev o‘z chegaralari yaqinida rus qo‘shinlari to‘planganini tasdiqladi va uni “o‘z kuchini ko‘z-ko‘z qilish” deb atadi. AQSh Rossiyadan mazkur “provokatsiyalar”ga izoh berishni talab qildi, shuningdek, AQSh prezidenti Jo Bayden lavozimiga kelganidan beri birinchi marta Ukraina rahbari Vladimir Zelenskiyga qo‘ng‘iroq qildi. Kremlning ta’kidlashicha, Rossiya o‘z hududida o‘z qo‘shinlarini harakatga keltirmoqda va “bu hech kimni bezovta qilmasligi kerak, qo‘shin hech kimga tahdid solmaydi”.
Rossiya qo‘shinlarining Donbassga tortilishi fonida Ukraina NATOga qo‘shilish masalasini qayta ko‘tardi. NATO bosh kotibi Yens Stoltenberg bilan suhbatda Zelenskiy NATO Donbassdagi urushni to‘xtatishning yagona yo‘li ekanini aytdi. AQSh bu g‘oyani hozircha nazariy jihatdan qo‘llab-quvvatlamoqda, Kremlning fikricha, Ukrainaning NATOga a’zo bo‘lishi Donbassdagi inqirozni yanada kuchaytiradi.
Ukraina prezidenti Vladimir Zelenskiy Donbassga ishchi tashrifi doirasida o‘t ochishni to‘xtatish rejimining buzilishi eng ko‘p qayd etilgan harbiylarning old pozitsiyalariga tashrif buyurdi. Zelenskiy kaska va zirhli nimcha kiygan holda okoplarga tushib, harbiylar bilan muloqot qildi.
“Odamlarning xotirjamligini saqlab, o‘lkamizni himoya qilayotganingiz uchun rahmat. Sizlar qahramonlik va fidokorlikning haqiqiy namunasisiz”, — dedi prezident.
“Biz so‘nggi davr ichida, 1-yanvardan buyon eng yirik eskalatsiya, o‘t ochishni to‘xtatish rejimining buzilishi, qurbonlar va yaralanganlar sonining oshishi kuzatilayotgan barcha nuqtalarni borib ko‘ryapmiz”, — dedi Zelenskiy.
Voqeaga shuningdek, Turkiya prezidenti Rajab Toyyib Erdo‘g‘on ham munosabat bildirdi. Shuningdek, u Turkiya Qrimni Ukrainaning ajralmas qismi deb tan olishini ham ta’kidlagan. Bu haqda mamlakat prezidenti Rajab Toyyib Erdo‘g‘on ukrainalik hamkasbi Vladimir Zelenskiy bilan muzokaralar yakunlari bo‘yicha ma’lum qildi.
“Biz, shuningdek, Ukrainaning hududiy yaxlitligini va Turkiya suverenitetini qat’iyan himoya qilamiz. Biz Qrimning bosib olinishini tan olmaslik bo‘yicha qat’iy qarorimizni yana bir marta tasdiqladik”, — dedi Erdo‘g‘on.
Uning so‘zlariga ko‘ra, Anqara Kiyevning yarim orolning hududiy tegishliligi muammosi atrofiga xalqaro hamjamiyatni jalb qilish bo‘yicha loyihasi — “Qrim platformasi”ni qo‘llab-quvvatlaydi. “Umid qilamizki, bu tashabbus Ukraina va Qrimning barcha xalqlari, shu jumladan, Qrim tatarlari uchun ijobiy natijalarni olib keladi”, — deya ta’kidladi Turkiya prezidenti.
Uning qo‘shimcha qilishicha, Anqara va Kiyevning ikki tomonlama aloqalari Qora dengizning “tinchlik, xotirjamlik va hamkorlik dengizi” bo‘lib qolishiga qaratilgan. Bundan tashqari, Erdo‘g‘on Minsk kelishuvini Donbassdagi nizolarni bostirish usuli sifatida qo‘llab-quvvatladi.
“Biz Sharqiy Ukrainadagi vaziyat yuzasidan fikr almashdik. Mavjud inqirozni siyosiy, diplomatik yo‘l bilan va xalqaro huquq doirasida hal qilish mumkinligiga ishonamiz”, — dedi Turkiya yetakchisi.
Ayni vaqtda Erdo‘g‘on Turkiya va Ukraina hamkorligi boshqa mamlakatlarga qarshi qaratilmaganini ma’lum qildi.
Shahzoda Filippning vafoti
O‘tgan haftaning eng ko‘p eslangan voqealaridan biri bu Buyuk Britaniya qirolichasi Yelizaveta II ning turmush o‘rtog‘i, Edinburg gersogi shahzoda Filippning 99 yoshda vafot etgani bo‘ldi desak yanglishmagan bo‘lamiz.
Uning vafoti haqidagi xabarni Bukingem saroyi ma’lum qilgan.
“Qirolicha zoti oliyalari chuqur qayg‘u bilan sevimli turmush o‘rtog‘i Edinburg gersogi, shahzoda Filippning vafot etganini xabar qildi. Filipp zoti oliylari Vindzor qasrida bugun tongda vafot qilgan”, — deyiladi Bukingem saroyining Twitter’dagi sahifasida.
Buyuk Britaniya qirolichasi Yelizaveta II ning eri ikki oydan keyin 100 yoshni qarshilashi mumkin edi. 2020-yil noyabr oyida Yelizavetta II va shahzoda Filipp o‘z to‘ylari bo‘lib o‘tgan sananing 73 yilligini nishonlagan.
Shahzoda Filipp sog‘lig‘i yomonlashgani tufayli Bukingem saroyining rasmiy tadbirlarida 2017-yildan buyon ishtirok etmay kelayotgandi. U 2021-yilning fevral oyida shifoxonaga yotqizilgandi. Shahzoda Filipp u yerda bir oy davolangan va yuragini operatsiya qildirgan.
Buyuk Britaniya bosh vaziri Boris Jonson shahzoda Filippning vafot etgani munosabati bilan hamdardlik bildirgan va mazkur voqea sabab butun mamlakatning qirolicha bilan birga qayg‘uga cho‘mganini qayd etgan.
3000 yillik sirli shahar
O‘tgan hafta dunyo arxeologiya fani yana bir topilma bilan boyidi, desak yanglishmagan bo‘lamiz. Gap shundaki, Misrning Luksor shahrida 3000 yillik tarixga ega deb qaralayotgan shahar qoldiqlari topilgan. Mazkur shahar qoldiqlari Zaxi Xavass boshchiligidagi misrlik arxeologlar tomonidan topilgan.
Shaharga Misrning eng buyuk hukmdorlaridan biri, eramizdan avvalgi 1391—1353-yillarda mamlakatni boshqargan 18-sulolaning to‘qqizinchi hukmdori Amenxotep III tomonidan asos solingan.
“Ko‘plab chet ellik tadqiqotchilar bu shaharni izladi, lekin topa olmadi”, — dedi Xavass.
“Shaharning ba’zi devorlari uch metrgacha yetadi. Biz shaharning g‘arbiy tomonga — mashhur Dayr-al-Madinaga qadar cho‘zilganini bilamiz”, — deb davom etdi Xavass.
Qazishma ishlari 2020-yilning sentabr oyida boshlangan edi va jamoa turli joylarda tuproqdan yasalgan g‘ishtlar topa boshladi. Natijada ular devorlari va xonalari deyarli to‘liq saqlanib qolgan, ichi kundalik buyumlari bilan to‘ldirilgan shahar binolarini topdi. Unga “yo‘qolgan oltin shahar” nomi berildi. Amenxotep III ning muhrlari tushirilgan zargarlik buyumlari, rangli loydan ishlangan idishlar va loydan yasalgan g‘ishtlar kabi ko‘plab arxeologik topilmalar shaharning tarixiyligini tasdiqladi.
Tarixiy shahar Madinat-habudagi Ramzes III maqbarasi va Memnondagi Amenxotep III maqbarasi orasida joylashgan. Misrlik tadqiqotchilar bu hududda Tutanhamon maqbarasini topish maqsadida ish boshlagan edi, lekin buning o‘rniga Misr imperiyasi davriga tegishli eng yirik ma’muriy aholi punktini topdi.
Arxeologlar mazkur topilma 1922-yilda topilgan Tutanhamon qabridan keyingi eng yirik topilma ekanligini aytmoqda.
