Barcha davrlarning eng noyob arxeologik topilmasi. Tutanxamon qabrining ochilishi haqida

1922-yil 4-noyabr kuni Misrning Podshohlar vodiysida fir’avnlarning XVIII sulolasidan bo‘lgan hukmdor Tutanxamonning qabri topildi. Ushbu topilmadan keyin jahon nashrlarida turli afsonalar to‘qildi. Bularning barchasi ekspeditsiya ishtirokchilarining sirli o‘limiga aloqador deb hisoblangan “Tutanxamon qarg‘ishi” bilan bog‘liq mish-mishlar edi. Ular qanday paydo bo‘ldi va qayerdan kelib chiqdi? “Daryo” shu haqida hikoya qiladi.

Barchasi arxeolog, ekspeditsiya rahbari Hovard Karterning kanareykasini noma’lum yerdan kelib qolgan kobra yutib yuborishidan boshlandi. Karterning yollangan mahalliy ishchilari bunda qandaydir bir xosiyatsizlik borligini aytib ogohlantirdi. Chunki kobralar Fir’avnlar qabrlarining qo‘riqchilari deb hisoblanardi. Odamlar qabrning ochilmasligini, uning ichiga kirmaslikni iltimos qildi.

Noyob arxeologik topilma

Barcha ogohlantirishlarga qaramasdan, tayyorgarlik ishlari yakunlanganidan keyin 1922-yil 26-noyabr kuni Karter ekspeditsiya uchun homiylik qilayotgan Lord Karnarvon hamda uning qizi ledi Herbert hamrohligida maqbara ichiga kirishga muvaffaq bo‘ldi. Bu haqida Karter o‘z xotiralarida shunday hikoya qiladi: “Dastlab hech narsani ko‘rishning iloji bo‘lmadi. Xonadan chiqqan issiq shamol shamchiroqning olovini pildiratdi. Keyin qorong‘ilikka o‘rgana boshlagan ko‘zlarim tasvirlarni – g‘alati hayvonlar, haykallar va oltinning yaltirashini ko‘rdi”.

Lord Karnarvon va qizining nimani ko‘rgani haqidagi savoliga Karter “xazina” deb javob berdi. Xonada yuzlab buyumlar yig‘ib qo‘yilgan edi. Zoomorf ko‘rinishidagi dafn to‘shaklari, nozik did bilan ishlangan sandiqlar, bezatilgan vazalar, kursilar, hassalar, bezalgan aravachalar va hokazolar bor edi. Xonaning oxirida ikki fir’avn haykali muhrlangan eshikning qo‘riqchilari sifatida joylashtirilgan edi va ular ko‘zni qamashtirardi. Go‘rxona buzilmagan holda turardi.

Mazkur ikkinchi xona 1923-yilning 17-fevral kuni taklif etilgan yuqori martabali mehmonlar – Belgiya qirolichasi Elizabet va uning o‘g‘li Leopold hamrohligida ochildi. Devorlari moviy va tillarangli bezaklar bilan bezalgan xonaning o‘rtasida uchta sarkofag ichida Tutanxamonning uch ming yildan buyon tegilmagan mumiyolangan jasadi yotardi.

“Bu joyni xor qilganlarga o‘lim qanotini qoqajak”

Qohiraga yetib kelgan jurnalistlar barcha zamonlarning eng noyob topilmasi haqida dunyoga jar soldi. Ularning hikoyalari, ayniqsa, topilmadan olti hafta o‘tgach Lord Karnarvonning qandaydir xavfli kasallikka chalinib qolganidan keyin hayratlanarli bo‘la boshladi.

Matbuot arxeologlar e’tiborsiz qoldirgan, maqbaraga kiraverishda o‘yib yozilgan quyidagi yozuvga diqqat qaratdi: “Bu joyni xor qilganlarga o‘lim qanotini qoqajak”. Shunday qilib, “Tutanxamon qarg‘ishi” o‘quvchilarni yuz yildan buyon hayratlantirib kelmoqda. Jurnalistlar shundan keyin “sirli o‘limlar” haqida yoza boshladi. 1923-yilning 5-aprel kuni ekspeditsiya homiysi Lord Karnarvon Edvard Herbert kasallik oqibatida vafot edi.

Kanadalik misrshunos professor La Flyor may oyida, Karnarvonning akasi polkovnik Herbert sentabr oyida vafot etdi. 1924-yil yana bir arxeolog Hyu Ivlin Uayt, mumiyoni radiologiya orqali tekshirgan radiolog Archibald Duglas Ridlar vafot etadi. Shunday qilib, 1939-yilgacha, ya’ni Karter o‘limigacha 27 nafar ekspeditsiyada qatnashganlar birin-ketin vafot etdi.

Barcha o‘limlarning sababi oddiy

Bir nechta olimlar, qanchalik jiddiy bo‘lishmasin, eng bema’ni farazlarni ham ilgari surishdan chekinmadi: mumiyolashda ishlatilgan shirin bodom yog‘i sianidga aylanib qolgan; qabrning mash’alalari margimushga botirilgan; arxeologlar ming yillik virusning qo‘zg‘alishi natijasida yuzaga kelgan asfiksatik pnevmoniyaga chalingan... Boshqalarning fikricha esa bu fir’avn bilan birga maqbaraga qo‘yilgan oziq-ovqatlardagi allergik mog‘orlar sababli kelib chiqqan.

Mutaxassislar esa bu borada qat’iy fikrga ega: bir joyda bunchalik uzoq muddat saqlanib qoladigan biror bir mikrob yoki zamburug‘ mavjud emas. Shunday qilib, mazkur “sirli o‘limlarning” sababi juda oddiy.

Salomatligi nozik bo‘lgan Lord Karnarvon infeksiya tashuvchi pashsha chaqishi oqibatida yuqtirib olgan sepsisdan vafot etgan bo‘lsa, polkovnik Herbert Londonda tishida o‘tkazilgan jarrohlik amaliyoti oqibatida vafot etdi. Ivlin Uayt esa o‘zini osib qo‘ydi. Arxeolog Hovard Karter maqbara ochilganidan 12 yil o‘tibgina vafot etdi.

Belgiya qirolichasi Elizabetga keladigan bo‘lsak, u 1965-yilda 89 yoshida olamdan o‘tdi. Ledi Herbert va shahzoda Leopoldlarning ikkalasi ham 1980-yillarda vafot etdi. Shunday qilib, “Fir’avn qarg‘ishi”ning yagona qurboni janob Karterning bechora qushchasi bo‘ldi.

Jahongir Ostonov tayyorladi.