Demokratlar Trampga nisbatan ikkinchi impichmentni boshladi. Ular buni qanday amalga oshirmoqchi?

Demokratlar Donald Tramp ma’muriyati a’zolariga bosim o‘tkazib, uni 20-yanvarda prezidentlik muddati tugashidan oldin lavozimidan chetlatishga erishmoqchi. Buning qanchalik imkoni bor va demokratlarda yana qanday variantlar bor? Shu savollarga “RBK” javob topishga urindi.

Demokratlarning Trampni siqib chiqarish uchun ikkita tashabbusi

AQSh Kongressi vakillar palatasidagi Demokratik partiyaning yetakchi siyosatchilari amaldagi prezident Donald Trampga nisbatan impichment to‘g‘risidagi rezolyutsiya loyihasini e’lon qildi. Respublikachining vakolatlari 20-yanvar — noyabrdagi saylovlarda g‘olib bo‘lgan demokrat Jo Baydenning inauguratsiyasi kuni tugaydi, ammo kongressdagi siyosatchilar Trampni ushbu muddatgacha chetlatish zarur deb hisoblaydi. Trampning raqiblari fikricha, uning saylovdagi mag‘lubiyatini tan olishdan bosh tortishi va tarafdorlarini gijgijlashi kongress binosiga hujum uyushtirilishiga olib keldi. Rezolyutsiya vakillar palatasiga kiritildi. AQSh Konstitutsiyasiga kiritilgan 14-tuzatishning 3-bo‘limi “qo‘zg‘alon yoki isyonda” qatnashgan shaxsga AQShda qandaydir lavozimni egallashni taqiqlaydi, mana shu impichment uchun asosdir, deyiladi rezolyutsiyada.

Ayni paytda vakillar palatasi spikeri Nensi Pelosi aytishicha, impichment — bu eng so‘nggi chora, va demokratlar Tramp Konstitutsiyaga kiritilgan 25-tuzatishga muvofiq lavozimidan tushirilishiga umid qilmoqda. Unga ko‘ra, amaldagi prezident vitse-prezident va ma’muriyatdagi ko‘pchilik asosiy lavozimlar qarori bilan o‘z lavozimidan chetlatilishi mumkin. Ular Tramp o‘z vazifalarini bajarishni davom ettira olmasligi haqida qaror chiqarishi kerak bo‘ladi. Mahkama tarkibiga davlat rahbari va vitse-prezident Mayk Pensdan tashqari, ijro etuvchi hokimiyatning yana 15 vakili, shu jumladan, davlat kotibi Maykl Pompeo va moliya vaziri Stiven Mnuchin ham kiradi. Pelosining so‘zlariga ko‘ra, u Pensni eng yaqin vaqtda prezidentni 25-modda bo‘yicha chetlatishga chaqiruvchi rezolyutsiya kiritmoqchi. Ammo Pensning o‘zi Trampni lavozimidan ketkazish masalasini qo‘ymoqchi emas, deb yozadi The Wall Street Journal gazetasi vitse-prezidentga yaqin manbalarga tayanib.

Agar Pens Trampni lavozimidan chetlatish uchun Vazirlar Mahkamasini chaqirmasa, unda demokratlar 11-yanvar, dushanba kuni taqdim etilgan impichment to‘g‘risidagi rezolyutsiya asosida prezident impichmentiga erishishga urinadi, u 13-yanvar, chorshanba kuni ko‘rib chiqish uchun kiritilishi mumkin.

Impichment odatda qanday kechadi?

Impichment jarayonini vakillar palatasi boshlaydi. Ammo impichment masalasiga ovoz berish uchun palataga kiritishdan oldin qanday jarayonlarga rioya qilish kerakligi haqidagi aniq qoidalar qonunlarda yozilmagan. Amaliyotga ko‘ra, dastlab quyi palata a’zolari impichment jarayonini ishga tushirish haqida rezolyutsiya qabul qiladi. So‘ng vakillar palatasi qo‘mitasi impichment qabul qilish uchun asoslarni o‘rganib chiqishi kerak. Qoidaga ko‘ra, bunday tekshiruvni huquqiy ishlar bo‘yicha qo‘mita o‘tkazadi. Prezidentga nisbatan ayblovlar o‘rganib chiqilganidan keyin vakillar palatasi qo‘mitasi asoslarning yetarli yoki yetarli emasligi haqida qaror qabul qiladi. Agar qo‘mitaning ko‘pchilik a’zolari asoslarni yetarlicha deb hisoblasa, prezidentga qarshi ayblovlarning bitta yoki bir nechta bandlari butun vakillar palatasi ko‘rib chiqishi uchun kiritiladi. 2019-yil dekabrda vakillar palatasining huquqiy qo‘mitasi prezidentga qarshi ikkita — hokimiyatni suiiste’mol qilish va Kongress tekshiruviga to‘sqinlik qilish ayblovlaridan iborat rezolyutsiyani butun palata ovoz berishi uchun kiritilishini yoqlab ovoz bergan edi. Qo‘mitada 23 kongressmen (hammasi demokratlar) yoqlab ovoz bergan bo‘lsa, 17 nafari (hammasi respublikachilar) qarshi chiqqan.

Huquqiy masalalar bo‘yicha qo‘mitada ma’qullanganidan keyin impichment bo‘yicha rezolyutsiya vakillar palatasining jami tarkibi ovoz berishi uchun kiritiladi. Ko‘pchilik tomonidan qo‘llab-quvvatlanishi kerak. 2019-yil dekabrida quyi palatada 228 kongressmen (bir nafar mustaqildan tashqari barchasi demokratlar) impichmentni yoqlab, 193 kishi esa (bir demokratdan tashqari barchasi respublikachilar) unga qarshi ovoz bergandi.

Bu safar demokratlar ayblov bandlari bo‘yicha bir qarorga keldi va birdaniga palataning butun tarkibi bilan ovoz berishga o‘tmoqchi. Shundan keyin impichment jarayoni Senatda davom etadi.

Aynan senatorlar prezidentning aybdorligi va chetlatilishi masalasini hal qiladi. U yerda ayblovlar bo‘yicha eshituvlar bo‘lib o‘tadi. Bir yil avval ko‘pchilik o‘rin respublikachilarda bo‘lgan senat impichmentga qarshi ovoz bergan edi. Birinchi ayblov bo‘yicha 48 senator Trampni aybdor deb, 52 nafari esa aybsiz deb hisoblagan edi. Ikkinchi ayblov bo‘yicha 47 senator prezidentni aybdor deb topdi, 53 nafari — aybsiz. Yanvar boshida ishga kirishgan kongressning joriy tarkibida muvozanat keskin o‘zgargan — ikkala palatada ham demokratlar ko‘pchilik o‘ringa ega.

Impichment jarayoni odatda ancha uzoq davom etadi. Trampning birinchi impichmenti uch oydan ko‘proq vaqt olib, 2019-yil oktabr oxiridan (vakillar palatasi tomonidan tegishli rezolyutsiya qabul qilingan vaqt) 2020-yil 5-fevralgacha (u oqlangan vaqt) davom etgandi. Bu safar prezidentni lavozimidan bo‘shatish tashabbuskorlarida vaqt juda kam. Agar 13-yanvar, chorshanba kuni vakillar palatasi tarkibidagi ko‘pchilik impichmentni yoqlab ovoz bergan taqdirda ham, senatorlar ishni Baydenning inauguratsiyasigacha ko‘rib chiqishga ulgurmasligi mumkin. 19-yanvargacha Senat reja bo‘yicha majlislar o‘tkazmaydi, ammo uning yangi tarkibi qasamyod qabul qilib bo‘lgan. Majlisga yig‘ilish uchun barcha senatorlarning roziligi kerak. Prezidentni aybdor deb topish va uni chetlatish uchun ovozlarning uchdan ikki qismi, ya’ni 100 tadan 67 tasi kerak. Senatda demokratlarning 50 ta ovozi bor, ya’ni respublikachilarning 17 ta ovozi kerak bo‘ladi, ularni qo‘lga kiritish esa oson bo‘lmaydi.