“Ichki turizmga ruxsat bor, lekin sayyoh yo‘q”. Turoperatorlar karantin davridagi faoliyati va muammolari haqida

Turizm yo‘nalishi koronavirus pandemiyasi davrida nafaqat O‘zbekistonda, balki butun dunyoda eng ko‘p zarar ko‘rgan sohalardan biri bo‘ldi. O‘zbekistonda kasallanish bilan bog‘liq birinchi holat aniqlanganidan so‘ng, 16-martdan xorijiy davlatlar bilan barcha aviareyslar bekor qilindi.  Avtotransport vositasida O‘zbekistonga kirish-chiqish, doimiy temiryo‘l qatnovi ham to‘xtatildi. Bosh vazir o‘rinbosari va Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi raisi Aziz Abduhakimovning so‘zlariga ko‘ra, karantin davrida O‘zbekistonda turoperatorlarning 63 foizi va mehmonxona va xostellarning 81 foizi o‘z faoliyatini vaqtincha to‘xtatgan. Bu 250 ming nafar fuqaroning daromadlariga salbiy ta’sir ko‘rsatgan.

Biroq 1-iyundan boshlab karantin cheklovlari bo‘yicha “yashil” va “sariq” deb belgilangan hududlarda ichki turizmning amalga oshirilishiga ruxsat berildi. Yana oradan ko‘p o‘tmay 10-iyuldan karantin qoidalari yana kuchaytirildi.

Xo‘sh, karantin vaqtida turizm sohasida faoliyat olib boruvchi tadbirkorlar inqirozdan qutulish uchun qanday choralar ko‘rdi? Tegishli muassasalar tomonidan ularga qanday imtiyoz va yordam ko‘rsatildi? 15-avgustdan boshlab mahalliy avia va temir yo‘l qatnovlari yo‘lga qo‘yilgach, ichki turizm qay darajada rivojlandi? Mazkur savollarga javob olish uchun “Daryo” muxbiri Buxoro va Toshkentda faoliyat olib borayotgan tur firmalarining rahbarlari bilan suhbatlashdi.

Buxorodagi Art Travel turistlik firmasi rahbari Inobat Karimova:

Xorijdan sayyohlar uchun maxsus avtotransportlar sotib olgandik. Faoliyatimiz to‘xtatilgandan so‘ng qo‘shimcha xarajatlardan qutulish uchun haydovchi, turoperator shtatlarini qisqartirishga to‘g‘ri keldi. Qolganlarga o‘z hisobidan vaqtincha ta’tillar berdik. Lekin butunlay bo‘shatib yubormadik. Yaxshi mutaxassislarimizga oz bo‘lsa-da maosh berib, ushlab turdik.

Ichki turizmga ruxsat bor, lekin sayyoh yo‘q

Haliyam ish tiklangani yo‘q. Ayniqsa, xorijiy firmalar bilan shartnomalarimiz to‘xtab qolgan. Hozircha faqat imkon boricha ishlayapmiz. Avvallari, asosan, xorijdan O‘zbekistonga sayyohlarni olib kelish bilan shug‘ullanardik. Hozir esa faqat ichki turizm bo‘yicha qabul qilyapmiz. Asosan, “Yetti pir” ziyoratiga, Shahrisabzga sayohatlar tashkil qilyapmiz. Barcha viloyatlar bilan aloqamiz bor. Lekin. bilasizmi, hatto ichki turizm ham unchalik yaxshi emas. Tushunaman, pandemiya bo‘lgani uchunmi, odamlar biror joyga borishga qo‘rqyapti.

Avvalgi daromadning hatto 15 foizini ham topolmayapmiz

Turfirmamiz 6 yildan buyon faoliyat olib borayotgan bo‘lsa, hozirgi daromad bilan solishtirib bo‘lmaydi. Avvallari chetdan sayyohlar olib kelardik. Ichki turizm bo‘yicha ham katta-katta loyihalarni amalga oshirardik. 2018-yili “Buxoro bo‘ylab” sayohat loyihasini ham o‘zim boshlagan edim. O‘shanda 10 mingga yaqin odamga xizmat qilganmiz. Hozir esa avvalgi daromadimizning hatto 15 foizini ham topolmayapmiz. 10 foiz yoki undan ham kamroq tushum bo‘lyapti. Hozir pandemiya. Turizm yopilgan.

Davlatdan katta kredit olib xorijdan maxsus avtobuslar olib kelgan edik. Ular aynan sayyohlarga mo‘ljallangan transportlar bo‘lgani uchun Toshkent—Buxoro yo‘nalishlariga qo‘yib bo‘lmaydi. Hozircha faqat xorijdan kelgan davlat delegatsiyalarini olib yurishi uchun hokimlik va zavodlarga ijaraga berib, pul topyapmiz.

Yuqoridagi fikrlarni Toshkentda faoliyat olib borayotgan Legend Avia Tour turfirmasining ish boshqaruvchisi Almaz Fayzullayev ham tasdiqladi.

15 nafar ishchimiz bor edi, hozir 3 kishi ishlayapmiz

Karantin paytida qo‘shimcha xarajatlardan qutulish uchun hech qanday chora ko‘rolmadik. Ishxonalar yopildi — 6 oy davomida umuman ishlamadik. Faqat charter reyslar yo‘lga qo‘yilgan paytda ruxsat berilgan yo‘nalishlargagina biletlar sotdik. Ishchi o‘rinlarini qisqartirishga to‘g‘ri keldi. Qolgan xodimlarimizga 30 foizdan oyligini berib turdik. Umumiy hisobda 15 nafar xodimimiz bor edi. Hozir esa 3 kishi ishlayapmiz.

O‘zbekiston — “qizil hudud”

Turfirmamiz, asosan, Yevropaga viza tayyorlab, sayyohlarni jo‘natish bilan shug‘ullanardi. O‘zbekiston hali “qizil hudud” bo‘lgani uchun Yevropa bilan kirdi-chiqdi bo‘lgani yo‘q. Ish uchun ochiq, ya’ni ish joyining maxsus ruxsatnomasi bilan O‘zbekistonga kelish mumkin, lekin sayyohlar uchun hali yopiq. Shuning uchun ishlar to‘xtab qolgan. Hech qanday turistlar yo‘q. Hozircha sokinlik. Faqat aviakassamiz ishlab turibdi., biletlar sotyapmiz. Hozircha, asosan, o‘zimiznikilar bilan ishlayapmiz. Samarqand, Buxoroga turlar uyushtiryapmiz. Daromadga kelsak, tushum bilan emas, odam soni bilan solishtirganda, avvallari bir oyda 300-400 nafar sayyoh bo‘lgan bo‘lsa, hozir uzog‘i 10-20 nafar bo‘lyapti xolos.

Foto: “Daryo”

Turizm qo‘mitasi tomonidan bizga hech qanday yordam bo‘lgani yo‘q. Ularning bizga yordam berishga imkoniyati ham yo‘q, deb o‘ylayman. Chunki aviareyslar ochilmasa, bizga ish bo‘lmaydi. Ular ham hech narsa qilisholmaydi. To‘g‘ri, yaqinda Prezidentning turoperatorlari, turfirmalari va mehmonxonalarga ssudalar berish bo‘yicha farmoni chiqdi. Barcha turfirmalari hujjat topshirib olishlari mumkin. Lekin summasini hisoblab ko‘rsak, maksimum 5-6 million so‘m, hatto 10 millionga ham bormas ekan. Bu hujjat tayyorlash xarajatlariga ham yetmaydi. Bu summa bilan 2 oy ham ishchilarni ushlab turib bo‘lmaydi. 50 million so‘m bersa ekan, olib ishchilarning oyliklarini to‘lasak! Yana kafillik, garov va bir yildan keyin qaytarish sharti bilan berilarkan. Xullas, hech qanday hujjat tayyorlamadik.

Hozir bizga muammo bo‘lib turgan holat bu — yuqorida aytganimdek, davlatdan katta kredit olib, xorijdan maxsus avtobuslar olib kelgandik. Yaqinda Prezident qarori bilan mehmonxonalarning kreditlari 18 oydan 24 oygacha uzaytirildi. Lekin turkompaniyalarniki 6 oydan ortiq uzaytirilmadi. Shunda ham bankdagilar “6 oy kreditni tani to‘xtatilgan xolos, foizini to‘laysizlar” deyapti. Oktabrdan 5 ming dollardan kreditimizni to‘lashni boshlaymiz. Yana qo‘shimchasiga foizlarini ham to‘lashim kerak. Lekin ishimiz hali to‘liq yo‘lga qo‘yilmadi. Shu holat bizga katta muammo bo‘lib turibdi.

Inobat Karimova, Art Travel turfirmasi rahbari

Biz Prezident farmonida keltirilgan maqsadli foizsiz ssudalarning berish tartibi hamda talabgorlar qaysi mezonlar bo‘yicha tanlab olinayotgani haqida bilish uchun Turizm davlat qo‘mitasining vakiliga murojaat qildik.

Prezidentning 2020-yil 28-maydagi 6002-sonli farmoniga ko‘ra joylashtirish vositalari va turoperatorlarga pandemiya davrida o‘z xodimlarini ish haqini to‘lash orqali saqlab turishlari uchun maqsadli foizsiz ssudalar berilmoqda. Hozirda Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 14-iyundagi “Maqsadli foizsiz ssudalar ajratish tartibi to‘g‘risida”gi nizomiga ko‘ra maxsus komissiya tuzilgan. Maxsus komissiya tarkibida Davlat soliq qo‘mitasi, Moliya vazirligi, Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasining tegishli boshqarmalari, Xususiy turizm tashkilotlari assotsiatsiyasi, Mehmonxonalar assotsiatsiyasi vakillari bor.

Komissiya tomonidan arizalar 5 ish kunida ko‘rib chiqilib, 1 ish kunida ssuda berish yoki ssuda berishni rad etish to‘g‘risida qaror qabul qilinadi. Nizom talablariga ko‘ra turoperatorlar va oilaviy mehmon uylari ariza bergunga qadar bir yil davomida faoliyat yuritgan bo‘lishi kerak.

Ssuda berish to‘g‘risida qabul qilingan qarorni olgandan keyin tadbirkorlar (joylashtirish vositalari, turoperatorlari, turfirmalari rahbarlari) bilan Turizm qo‘mitasi o‘rtasida 5 ish kuni mobaynida tuziladi. Shartnoma tuzilgan kundan besh ish kuni davomida summani qaytarish sharti bilan ssuda mablag‘lari moliyalashtirib beriladi.

Ma’lumot o‘rnida aytishim kerakki, maqsadli foizsiz ssudalar miqdori joylashtirish vositalari (mehmonxonalarga) har bir yotoq o‘rni uchun bazaviy hisoblash miqdorining 5 baravari — 1 115 000 ming so‘mdan beriladi.

Turoperatorlarga esa 2019-yil davomida olgan ish haqining o‘rtachasining 3 baravaridan ko‘p bo‘lmagan miqdorda beriladi. Bundan tashqari, ssudani olgandan keyin har bir tashkilot bir yil davomida faoliyat yuritish majburiyatini kafolatlaydi. Shu kunga qadar joylashtirish vositalari, turoperatorlarining 57 tasiga maqsadli foizsiz ssudalar berilgan. Nizomga ko‘ra, maqsadli foizli ssudalar 2020-yilning 31-dekabrga qadar berish ko‘zda tutilgan.

Xurshid Mamasoliyev, Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi Moliya-iqtisodiyot boshqarmasining Moliyaviy tahlil va rejalashtirish bo‘limi boshlig‘i

2020-yilning yanvar—mart oylarida turizm maqsadida O‘zbekistonga tashrif buyurgan xorijiy fuqarolar soni 1,2 million kishini tashkil qilgan. Mazkur ko‘rsatkich 2020-yilning 6 oyi davomida ham o‘zgarmagan.

Biroq O‘zbekiston 4-sentabrdan beshta davlat  — Germaniya, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, BAA, Turkiya bilan xalqaro aviaparvozlarni yo‘lga qo‘ydi. Respublika maxsus komissiyasining qarori bilan 2020-yil 1-oktabrdan boshlab O‘zbekiston barcha xalqaro avia, temiryo‘l va transport qatnovlarini tiklanmoqda.  Qarorga ko‘ra, so‘nggi 14 kun davomida “yashil” davlatlar Xitoy, Tailand, Malayziya, Janubiy Koreya, Gruziya, Vengriya, Finlyandiya, Latviya, Avstriya va Yaponiyada bo‘lib turgan shaxslar to‘g‘ridan to‘g‘ri, “sariq” hamda “qizil” davlatlardan kirib kelayotgan shaxslar ma’lum bir shartlar bilan (so‘nggi 72 soat davomidagi koronavirusga PZR testi manfiy natijalari to‘g‘risida ma’lumotnoma taqdim etgan holda) O‘zbekistonga kiritiladi. Balki shundan keyin turizm yana qayta jonlanib, yo‘qotgan xarajatlarini qisman bo‘lsa-da qoplar? Hali buni vaqt ko‘rsatadi.

Xonzodabegim A’zamova