“Ria Novosti”ning xabar berishicha, Kioto universiteti olimlari kimyoviy elementlar davriy jadvalining yangi talqinini ishlab chiqdi. “Daryo” maqolani tarjima tariqasida taqdim qiladi.
Elementlarning tartibi uchun elektronlar asos qilib olingan Mendeleyev jadvalidan farqli ravishda Kioto universiteti olimlari taklif qilayotgan jadvalda tartib protonlarning yadroda o‘zini qanday tutishiga asoslanadi. Olimlar ushbu yangi talqindagi jadvalga Nucletouch deb nom bergan bo‘lib, u haqidagi ilmiy maqola Foundation of Chemistry jurnalida keltirilgan.
Kioto universitetining yangi davriy jadval borasidagi press-relizida yangi talqindagi jadval haqida uning mualliflaridan biri Yoshiteru Maeno tomonidan jumladan shunday deyilgan: “Ilm-fandagi eng katta yutuqlardan biri bo‘lmishi Mendeleyev kimyoviy element davriy jadvalining bizga tanish shakli — elektron qavatlarining atom orbitallaridagi strukturalariga asoslanadi. Lekin har bir elementni tashkil qiladigan atomlarda zaryadlangan zarralarning ikki xili — yadro atrofida aylanadigan elektronlar va yadroning o‘zidagi protonlar mavjud bo‘ladi”.
Bundan 150 yildan ziyod vaqt muqaddam Dmitriy Mendeleyev davriy qonunni ochgan edi va unga ko‘ra, elementlar bizga tanish klassik jadval ko‘rinishida tartiblangandi. Daho olim hatto o‘sha paytda hali fanga noma’lum bo‘lgan elementlar uchun ham jadvalda bo‘sh joylar qoldirib ketgan edi.
Maeno o‘z so‘zini davom ettirib, yana shunday degan: “Mohiyatan, hozirgi jadvalda hamma narsa atomdagi elektronlarga borib taqaladi. Elektronlar atom yadrosi atrofidagi o‘z orbitasini to‘liq egallaganda atom barqaror deb hisoblanadi. Geliy, argon, neon singari nodir gazlar — inert elementlar boshqa elementlar bilan kamdan kam reaksiyaga kirishadi. Ularning eng barqaror elektron raqamlari 2, 10, 18, 36 va hokazoni tashkil qiladi. Bularni biz ‘sehrli sonlar’ deymiz”.
Ilmiy maqola mualliflari xuddi shunday tamoyilni, 2, 8, 20, 28 va hokazo tarzidagi o‘z “sehrli sonlari”ga ega bo‘lgan protonlarga ham tatbiq qilgan. Ular shu kabi barqaror protonlar soniga ega bo‘lgan elementlar — geliy, kislorod va kalsiyni o‘zlarining yangi talqindagi davriy jadvallarining markaziga joylashtirgan.
Yaponcha davriy jadvalning yana bir muallifi Koichi Xagino “Nodir gazlarning elektronlari singari protonlar bilan to‘ldirilgan yadro orbitalari ham yadroning barqarorligini ta’minlaydi”, deb fikr bildirgan. So‘zining davomida u yana, shuningdek, “Bizning yadroviy davriy jadvalimizda ham shuni ko‘rishimiz mumkinki, ‘sehrli sonlar’ga yaqin joylashgan elementlarda yadro sferik shaklga ega bo‘ladi va undan uzoqlashgani sari deformatsiyalanib boradi”, degan.
Tadqiqotchilar o‘zlari taklif qilayotgan ushbu kimyoviy elementlarning muqobil davriy jadvali boshqa olimlar uchun bizga ma’lum kimyoviy va fizik qonuniyatlarga yangicha nazar tashlashga va yangi kashfiyotlar qilishga yordam beradi, deb umid qilmoqda.
Izoh (0)