“Daryo” o‘tayotgan haftada dunyo matbuotida keng yoritilgan, ko‘pchilikning qiziqishiga sabab bo‘lgan maqolalar sharhiga to‘xtalib o‘tadi.
Impichment Trampni hokimiyatdan chetlashtiradimi?
AQSh Kongressining quyi – vakillar palatasi amaldagi prezident Donlad Trampga ikkita band bo‘yicha impichment – ishonchsizlik bildirdi. Tramp tarafdorlari esa Senatda ovoz berishda prezident hokimiyatdan chetlatilishiga to‘sqinlik qilishga urinib ko‘rmoqchi. Tramp tarafdorlaridan biri, vakillar palatasi a’zosi Maykl Kelli bo‘layotgan voqealarni imperator Yaponiyasining Perl-Xarborga hujumi bilan mengzadi.
Chorshanba kuni vakillar palatasi Trampga nisbatan impichment e’lon qilar ekan, amaldagi Oq Uy sohibi ishonchsizlik bildirilgan uchinchi prezidentga aylandi. Natija esa, u egallagan lavozimidan ketadimi, yo‘qmi, mamlakat ikki qutbga ajralganidir.
Demokratlar ko‘pchilikni tashkil etgan vakillar palatasining aksari ikkita band bo‘yicha Trampga ayblov e’lon qildi. Senat mazkur ish bo‘yicha keyingi oyda tinglov o‘tkazishini bildirdi. Tramp uchun qulay vaziyat shundaki, aksar senatorlar Tramp tarafdorlari, ya’ni respublikachilardir.
Impichment bo‘yicha so‘rov quyidagicha natija ko‘rsatdi: mansab vakolatini oshirish bandi bo‘yicha 230 a’zo “ha” deb javob bergan bo‘lsa, 197 kishi “yo‘q” deb ovoz berdi. Kongress faoliyatiga xalaqit berish borasida ovozlar nisbati 229 ga 198 tani tashkil etdi.
AQSh 243 yillik tarixi davomida hech bir prezidentni impichment natijasida hokimiyatdan chetlatishmagan. Impichment amalga oshishi uchun Senatdagi 100 senatorning uchdan ikki qismi ovoz berishi kerak bo‘ladi. Senatda respublikachilar ko‘pchilikni tashkil etishini hisobga olsak, bu mushkul ishdir. Boshqacha aytganda, kamida 20 nafar respublikachi senator demokratlar lageriga qo‘shilishi kerak. Degenerat demokrat senator degan nomga ega bo‘lish o‘zini hurmat qilgan qaysi senatorga yoqadi deysiz.
O‘z navbatida, Tramp impichment tarafdori bo‘lgan demokratlarni davlat to‘ntarishiga urinishda ayblab chiqdi. Respublikachi senator Mich Makkonnel mahkama jarayoni boshlanganda u vakil bo‘lgan Senat Tramp hokimiyatdan ketishiga hech qachon yo‘l qo‘ymasligini bildirdi.
Impichment qonunchiligining birinchi bandiga ko‘ra, 73 yoshli prezident mansab vakolatidan foydalangan holda bo‘lg‘usi saylovda asosiy raqibi bo‘lgan Jo Baydenga nisbatan tekshiruv o‘tkazishni so‘ragan. Bu esa Ukrainaga nisbatan bosim sifatida baholanmoqda.
Demokratlar nazarida, Tramp vakolatidan foydalanib, Ukrainaga Rossiya taraf bo‘lgan ayirmachilar bilan kurashish maqsadida ajratilishi kerak bo‘lgan 391 million dollar miqdoridagi harbiy yordamni bermagan. Ukraina prezidenti bilan Oq Uyda uchrashmagan. Bularning barchasi Baydenga nisbatan jamoatchilik ishonchsizligini uyg‘otish va Ukrainaning 2020-yildagi saylovga aralashuvini ta’minlash bo‘lgan.
Vakillar palatasi spikeri Nensi Pelosining impichment borasidagi harkatlarini Donald Tramp “yalmog‘izlar ovi” va Amerika demokratiyasiga hujum deb atagan.
Nima bo‘lganda ham, Senatdagi respublikachilar tarix sahifalariga ulkan mag‘lubiyatni yozishni istamasligi aniqroq ekani hisobga olinsa, impichment mojarosi navbatdagi saylovga qadar davom etadi.
Impichment AQSh asoschilari nazarda tutgan chora bo‘lib, Britaniya qo‘l ostidan ozod bo‘lgan Amerika yerlarida navbatdagi mutloq hokimiyatga ega bo‘lmoqchi shaxsga qarshi qaratilgandir. U Kongressga og‘ir jinoyatlar va qonunga zid xatti-harakatlar qilgan prezidentni muddatidan oldin olib tashlash imkonini beradi.
Britaniya Yevropa Ittifoqidan chiqmoqda
Boris Jonson yetakchiligidagi konservatorlar partiyasi leyboristlar ustidan saylovda yirik g‘alabani qo‘lga kiritdi. Bu Birlashgan Qirollik 2020-yil 31-yanvarda Yevropa Ittifoqi tarkibidan chiqadi degani. Shunday ekan, Brexit’ning istiqboli qanday bo‘ladi? Bu savolga “Rus Germaniyasi” nashri javob qidiradi.
Britaniya parlamenti quyi palatasi – Jamoat palatasiga “torilar” muddatidan oldingi saylovda 364 ta mandatni qo‘lga kiritdi va oldingi saylovdagidan 47 ta ko‘p deputatga ega bo‘lib oldi. Leyboristlar partiyasi bo‘lsa 2017-yil saylovidagi natijadan 59 ta kam mandatga ega bo‘ldi.
Boris Jonsonning yirik g‘alabasi asosan Angliyaning shimoliy va markaziy hududlarida istiqomat qiluvchi saylovchilar tufayli yuz berdi. An’anaga ko‘ra, sanoat hududlari aholisi doimo leyboristlarni qo‘llab ovoz berib kelgan. 2016-yilda sanoat hududidagi saylovchilar Brexit’ni yoqlab ovoz bergan edi, bugun esa ‘’qizillar” konservatorlarni yoqlab ovoz berdi.
Brexit’ga qarshi kurashayotgan liberal-demokratlar partiyasi saylovchilarning 12 foiz ovozini qo‘lga kirita oldi va mamlakatdagi uchinchi siyosiy kuch ekanini bildirib qo‘ydi. Shotlandiya milliy partiyasi va mamlakatda hech qanday ahamiyatga ega bo‘lmagan “yashillar” ketma-ketlikda 3,9 va 2,7 foiz ovoz to‘play olgan bo‘lsa, Nayjel Farajning Brexit partiyasi 2 foiz ovoz natija ko‘rsatdi.
Brexit’ning kelajagi qanday?
Boris Jonson Birlashgan Qirollikning bosh vaziri bo‘lar ekan, u mamlakatni qat’iy ravishda Brexit sari yetaklayveradi. Jonsonning sobiq hukumati va Yevropa Ittifoqi o‘rtasida tuzilgan kelishuv darhol ratifikatsiya qilinadi va shu tariqa 2020-yilning 31-yanvar sanasida mamlakat Yevropa Ittifoqi tarkibidan chiqadi. Bu amalda hech narsani o‘zgartirmaydi, chunki Brexit’dan chiqishning o‘tish davri boshlanadi. Qilinadigan ishlar esa ko‘p. Tomonlar ikki taraflama savdo, moliya va boshqa hal qilinishi lozim bo‘lgan masalalarni hal qilib olishi kerak bo‘ladi. Brexit uzil-kesil 2020-yil 31-dekabrda yuz berishi ta’kidlanayotgan bo‘lsa-da, Yevropa Ittifoqi tomoni bunday qisqa davr oralig‘ida hal qilinishi kerak bo‘lgan masalalar nihoyatda ko‘pligi bois ularga yechim topish, o‘zaro kelishish qiyin ekanini aytmoqda.
Konservatorlar o‘tish davrini cho‘zmaslikni saylovoldi tashviqoti sifatida ishlatgan bo‘lsa-da, aftidan, muzokaralar hali yana anchaga cho‘ziladi.
Jonson hukumati oldidagi boshqa muammolar
Jonson hukumati Brexit sari harakat qilar ekan, mamlakat Shotlandiyada mustaqillik uchun harakat qilayotgan kuchlar va Brexit tufayli ikki guruhga ajralib qolgan Shimoliy Irlandiya aholisi muammosi bilan to‘qnash keladi.
Saylovdan so‘ng Shotlandiyada Buyuk Britaniyadan siyosiy mustaqillikni talab qiluvchi kayfiyat yanada jo‘shqinlik bilan boshlanib ketdi. 59 ta saylov okrugidan 48 tasida mustaqillik uchun harakat qilayotgan Shotlandiya milliy partiyasi g‘alaba qildi. Shotlandiya bosh vaziri Nikola Styorjen saylov natijalarini kutmasdan qaytadan mustaqillik borasida referendum o‘tkazilishiga chaqirdi.
2014-yilda o‘tkazilgan referendum natijalari Shotlandiya Buyuk Britaniya tarkibida qolishga rozi ekanini ko‘rsatgan edi. 2016-yilgi saylovda aksar shotlandlar Brexit’ga qarshi ovoz berdi. Bugun shotlandlarni ularning ixtiyoriga qarshi Yevropa Ittifoqidan ayirishmoqda. Shunday ekan, nega Shotlandiya mustaqil bo‘lishga urinib ko‘rmasligi kerak? Rasmiy London shotlandlarga referendum o‘tkazishga ruxsat berishi dargumon.
Boris Jonsonning g‘alabasi Brexit’ni yaqinlashtirar ekan, bu Shimoliy Irlandiyani ikki qutbga ajratib qo‘ydi. Unionist-protestantlar achchiq mag‘lubiyat ta’mini totib ko‘rgan bo‘lsa, katoliklarning “Shin Feyn” (“Biz o‘zimiz”) partiyasi g‘alaba nashidasini surmoqda. Sabab – Brexit.
Unionistlarning ayrimlari Jonson tarafida Brexit’ni yoqlayotgan bo‘lsa, aksarlari Yevropa Ittifoqidan chiqishni istamaydi. Muhim saylov bo‘lib o‘tar ekan, ular “ikki yomondan eng kamroq xavf tug‘diradiganini tanla” iborasiga amal qildi va o‘zlarining ashaddiy raqiblariga ovoz berdi. Irlandlar uchun endi yomon va yomonroq bo‘lgan “yaxshi umid” mavjud: yomoni – Shimoliy Irlandiya borasida Yevropa Ittifoqining maxsus qarori e’lon qilishi, yomonrog‘i – Yevropa Ittifoqi a’zosi bo‘lgan qo‘shni Irlandiya bilan kuchli nazorat o‘rnatiladigan bojxona tartibi. Boris Jonson bu muammoni qay tarzda bartaraf qiladi, bu vaqt ko‘rsatadi.
Gonkong va Qrim: qanday o‘xshashliklar mavjud?
The Business Insider Singapore nashri bugungi kunda Gonkongda davom etayotgan ommaviy norozilik namoyishlari o‘z xususiyatiga ko‘ra 2014-yili Qrimda yuz bergan muammoga o‘xshashligini yozadi. Xo‘sh, bu o‘xshashliklar nimalardan iborat?
Avvalo, Gonkong va Qrimdagi jarayonlarga ahamiyatsiz voqealar sabab bo‘lgan. Gonkongda 2019-yil iyun oyida boshlangan ommaviy norozilik namoyishlari sababi “Qochoq jinoyatchilar va jinoyat ishlarida o‘zaro huquqiy yordam” qonun loyihasi bo‘ldi. Bu qonun loyihasi jinoyat sodir etishda gumon qilinayotgan shaxslarni Xitoyga ekstraditsiya qilishni nazarda tutar edi. Ammo Gonkong aholisi bu mahalliy sud qonunchiligi mustaqilligiga zarba beradi, dissidentlar hayotini xavf ostiga qo‘yadi deb hisobladi. Loyiha qonunchilik palatasi kun tartibidan olib tashlangan bo‘lsa-da, norozilik namoyishlari davom etmoqda.
Qrimdagi inqiroz esa 2013-yil noyabr oyida Ukraina sobiq prezidenti Viktor Yanukovich Yevropa Ittifoqidan ko‘ra Rossiya bilan munosabatlarni yaxshilashga e’tibor berishi natijasida yuz berdi. Bu Ukraina bosh maydonida norozilik namoyishlari boshlanib ketishiga, Ukraina fuqarolar urushiga yuz tutishiga sabab bo‘ldi.
Ikkinchidan, Ukraina va Gonkongdagi nizolar ortida yirik davlatlar turibdi. Gonkongdagi nizoda Xitoy taraf bo‘lgan kuchlar v G‘arb to‘qnashmoqda, mahalliy hukumat shaxmat taxtasidagi piyoda vazifasini o‘tamoqda.
Qrimdagi voqealarda esa Yevropa Ittifoqi va Rossiya taraf bo‘lgan kuchlar to‘qnashgandi. Sahna ortida Rossiya va asosan AQSh kuch sinashmoqda. Natija esa Ukrainani geosiyosiy jarayonlar qurboniga aylantirdi.
Uchinchidan, har ikki mamlakatda ham jamoatchilik fikri markaziy hukumat olib borayotgan siyosatga qarshi yo‘naltirilgan edi. 2014-yil 16-martda Qrim taqdiri masalasida referendum o‘tkazildi. Natijada hudud Rossiya tarkibiga qo‘shildi. 2019-yil 24-noyabr sanasida Gonkongda o‘tkazilgan referendum natijalari aholi Pekin hukumatiga ishonchsizlik bilan qarashini isbotladi.
Qrimliklar va gonkongliklarni farqlovchi jihat ikki xalqning mustaqillika intilishida bo‘ldi. Aksar gonkongliklar Xitoydan mustaqil bo‘lish tarafdori bo‘lmasa-da, ba’zi holatlarda mustaqillikka undovchi shiorlar paydo bo‘lib turdi. Gonkong mustaqil davlat sifatida Xitoysiz o‘zini ta’minlay olmaydi. AQShda “Gonkongdagi inson huquqlari va demokratiya haqida” hujjat qabul qilindi, ammo bu uning yordamiga ko‘z tikishga imkon bermaydi.
Xitoy va Pokiston munosabatlariga qanday zarba bersa bo’ladi?
Xitoy va Pokiston iqtisodiy koridori kelishuviga eng muqobil yo‘l AQSh uchun Pokistonga nisbatan beriladigan kredit miqdorini oshirish emas, aksincha, mamlakat yengil sanoatining kengayishiga yordam berish bo‘lar edi, deb yozadi The National Interest nashri.
2019-yilning noyabr oyida AQSh davlat kotibining Janubiy va Markaziy Osiyo bo‘yicha maslahatchisi Elis Uels rasmiy Pekinning “Bir kamar, bir yo‘l” dasturi asosida yo‘lga qo‘yilgan Xitoy – Pokiston iqtisodiy koridori kelishuvini keskin tanqid qilib chiqdi.
Uels xonim iqtisodiy koridorni tanqid qilishiga asoslari yetarli edi. Xitoy Pokistonga taklif qilgan kelishuv shartlari shaffoflikdan yiroq. U Pokiston singari rivojlanayotgan davlatlarga istiqbolli kelajakda barqaror iqtisodiyotni ta’minlashda foyda keltirmaydi, Xitoyga esa Pokistonga qimmat bo‘lgan elektr energiyasi eksportidan katta daromad keltiradi. AQSh tarafi, Uels xonim nazdida, Pokiston kerakli demokratik islohotlarga yuz tutadigan bo‘lsa, grant va sarmoya ajratishini aytgandi.
Biroq bu hali hammasi emas. AQSh Pokistonga taklif qilayotgan fuqarolik yordami dasturi aslida muvaffaqiyatga erishishdan yiroq. Bundan tashqari, Xitoy Pokiston bilan kelishuv shartlarini qaytadan ko‘rib chiqishni taklif etmoqda. Natijada AQSh Pokistonda ta’sirini yo‘qotish ostonasida turibdi.
2009-yildan beri AQSh Pokistonga iqtisodiy hamkorlik doirasida 4 milliard dollardan ortiq mablag‘ni yordam sifatida berib keladi. Dastur asosida Pokistonda ancha o‘zgarishlar sezildi. Lekin bu xarajat Pokistonda yetarli iqtisodiy o‘sish sur’atini ko‘rsatmadi. 2009 va 2013-yillar oralig‘ida Pokiston iqtisodiyoti o‘rtacha 3 foizga o‘sdi.
Islomobod va Pekin o‘rtasida erkin savdo kelishuvi imzolanishi natijasida, Pokiston hukumati ma’lumotiga ko‘ra, Xitoyga eksport hajmi 2006-yildagi 506 million dollardan 1,8 milliard dollarga o‘sdi; o‘z o‘rnida, Xitoydan Pokistonga yuborilgan mahsulotlar hajmi 2,9 milliard dollardan 15,3 milliard dollarga ko‘paydi.
Islomobodning Pekin bilan erkin savdo haqidagi kelishuvi pokistonlik o‘rta va mayda ishlab chiqaruvchilarni kasod qildi. Ularni himoya qilish borasida kelishuv mavjud bo‘lsa-da, xitoyliklar raqobatda o‘zini yirtqichdek tutmoqda.
Pokiston eksporti haqida gap ketganda shuni aytish joizki, mamlakat Bangladesh va Hindistondan ancha ortda qolmoqda. Yengil sanoat mahsulotlari Pokistonning asosiy iqtisodiy qon tomiri ekan, AQSh Islomobod uchun tekstil mahsulotlarini eksport qiladigan muhim mamlakat bo‘lib qolmoqda. Pokiston yengil sanoat mahsulotlari AQSh bozorlariga kirishini kengaytirishni ta’minlash Pokiston uchun iqtisodiy o‘sish kafolati sifatida xizmat qilgan bo‘lardi. Shunday ekan, AQSh hukumati Pokistonga moliyaviy ko‘mak berish o‘rniga 200 million aholiga ega mamlakatda ommaviy mahsulot ishlab chiqarishni rag‘batlantirsa oqilona ish bo‘lar edi.
Vashington Pokiston bilan erkin savdo bitimlari rejasiga qaytishi Islomod va Pekin savdo kelishuvlarini yana bir bor o‘ylab ko‘rishga zamin yaratardi. Pokistonning AQShga eksporti 2006-yildan beri stagnatsiya holatida ekan, AQSh tovarlari importi Pokistonda 2006-yildagi 1,8 milliard dollardan 2,9 milliard dollarga oshdi.
Jahongir Ergashev tayyorladi.
Izoh (0)