«Дарё» ўтаётган ҳафтада дунё матбуотида кенг ёритилган, кўпчиликнинг қизиқишига сабаб бўлган мақолалар шарҳига тўхталиб ўтади.
Импичмент Трампни ҳокимиятдан четлаштирадими?
АҚШ Конгрессининг қуйи – вакиллар палатаси амалдаги президент Донлад Трампга иккита банд бўйича импичмент – ишончсизлик билдирди. Трамп тарафдорлари эса Сенатда овоз беришда президент ҳокимиятдан четлатилишига тўсқинлик қилишга уриниб кўрмоқчи. Трамп тарафдорларидан бири, вакиллар палатаси аъзоси Майкл Келли бўлаётган воқеаларни император Япониясининг Перл-Харборга ҳужуми билан менгзади.
Чоршанба куни вакиллар палатаси Трампга нисбатан импичмент эълон қилар экан, амалдаги Оқ Уй соҳиби ишончсизлик билдирилган учинчи президентга айланди. Натижа эса, у эгаллаган лавозимидан кетадими, йўқми, мамлакат икки қутбга ажралганидир.
Демократлар кўпчиликни ташкил этган вакиллар палатасининг аксари иккита банд бўйича Трампга айблов эълон қилди. Сенат мазкур иш бўйича кейинги ойда тинглов ўтказишини билдирди. Трамп учун қулай вазият шундаки, аксар сенаторлар Трамп тарафдорлари, яъни республикачилардир.
Импичмент бўйича сўров қуйидагича натижа кўрсатди: мансаб ваколатини ошириш банди бўйича 230 аъзо «ҳа» деб жавоб берган бўлса, 197 киши «йўқ» деб овоз берди. Конгресс фаолиятига халақит бериш борасида овозлар нисбати 229 га 198 тани ташкил этди.
АҚШ 243 йиллик тарихи давомида ҳеч бир президентни импичмент натижасида ҳокимиятдан четлатишмаган. Импичмент амалга ошиши учун Сенатдаги 100 сенаторнинг учдан икки қисми овоз бериши керак бўлади. Сенатда республикачилар кўпчиликни ташкил этишини ҳисобга олсак, бу мушкул ишдир. Бошқача айтганда, камида 20 нафар республикачи сенатор демократлар лагерига қўшилиши керак. Дегенерат демократ сенатор деган номга эга бўлиш ўзини ҳурмат қилган қайси сенаторга ёқади дейсиз.
Ўз навбатида, Трамп импичмент тарафдори бўлган демократларни давлат тўнтаришига уринишда айблаб чиқди. Республикачи сенатор Мич Макконнел маҳкама жараёни бошланганда у вакил бўлган Сенат Трамп ҳокимиятдан кетишига ҳеч қачон йўл қўймаслигини билдирди.
Импичмент қонунчилигининг биринчи бандига кўра, 73 ёшли президент мансаб ваколатидан фойдаланган ҳолда бўлғуси сайловда асосий рақиби бўлган Жо Байденга нисбатан текширув ўтказишни сўраган. Бу эса Украинага нисбатан босим сифатида баҳоланмоқда.
Демократлар назарида, Трамп ваколатидан фойдаланиб, Украинага Россия тараф бўлган айирмачилар билан курашиш мақсадида ажратилиши керак бўлган 391 миллион доллар миқдоридаги ҳарбий ёрдамни бермаган. Украина президенти билан Оқ Уйда учрашмаган. Буларнинг барчаси Байденга нисбатан жамоатчилик ишончсизлигини уйғотиш ва Украинанинг 2020 йилдаги сайловга аралашувини таъминлаш бўлган.
Вакиллар палатаси спикери Ненси Пелосининг импичмент борасидаги ҳаркатларини Дональд Трамп «ялмоғизлар ови» ва Америка демократиясига ҳужум деб атаган.
Нима бўлганда ҳам, Сенатдаги республикачилар тарих саҳифаларига улкан мағлубиятни ёзишни истамаслиги аниқроқ экани ҳисобга олинса, импичмент можароси навбатдаги сайловга қадар давом этади.
Импичмент АҚШ асосчилари назарда тутган чора бўлиб, Британия қўл остидан озод бўлган Америка ерларида навбатдаги мутлоқ ҳокимиятга эга бўлмоқчи шахсга қарши қаратилгандир. У Конгрессга оғир жиноятлар ва қонунга зид хатти-ҳаракатлар қилган президентни муддатидан олдин олиб ташлаш имконини беради.
Британия Европа Иттифоқидан чиқмоқда
Борис Жонсон етакчилигидаги консерваторлар партияси лейбористлар устидан сайловда йирик ғалабани қўлга киритди. Бу Бирлашган Қироллик 2020 йил 31 январда Европа Иттифоқи таркибидан чиқади дегани. Шундай экан, Brexit’нинг истиқболи қандай бўлади? Бу саволга «Рус Германияси» нашри жавоб қидиради.
Британия парламенти қуйи палатаси – Жамоат палатасига «торилар» муддатидан олдинги сайловда 364 та мандатни қўлга киритди ва олдинги сайловдагидан 47 та кўп депутатга эга бўлиб олди. Лейбористлар партияси бўлса 2017 йил сайловидаги натижадан 59 та кам мандатга эга бўлди.
Борис Жонсоннинг йирик ғалабаси асосан Англиянинг шимолий ва марказий ҳудудларида истиқомат қилувчи сайловчилар туфайли юз берди. Анъанага кўра, саноат ҳудудлари аҳолиси доимо лейбористларни қўллаб овоз бериб келган. 2016 йилда саноат ҳудудидаги сайловчилар Brexit’ни ёқлаб овоз берган эди, бугун эса ‘’қизиллар» консерваторларни ёқлаб овоз берди.
Brexit’га қарши курашаётган либерал-демократлар партияси сайловчиларнинг 12 фоиз овозини қўлга кирита олди ва мамлакатдаги учинчи сиёсий куч эканини билдириб қўйди. Шотландия миллий партияси ва мамлакатда ҳеч қандай аҳамиятга эга бўлмаган «яшиллар» кетма-кетликда 3,9 ва 2,7 фоиз овоз тўплай олган бўлса, Найжел Фаражнинг Brexit партияси 2 фоиз овоз натижа кўрсатди.
Brexit’нинг келажаги қандай?
Борис Жонсон Бирлашган Қиролликнинг бош вазири бўлар экан, у мамлакатни қатъий равишда Brexit сари етаклайверади. Жонсоннинг собиқ ҳукумати ва Европа Иттифоқи ўртасида тузилган келишув дарҳол ратификация қилинади ва шу тариқа 2020 йилнинг 31 январь санасида мамлакат Европа Иттифоқи таркибидан чиқади. Бу амалда ҳеч нарсани ўзгартирмайди, чунки Brexit’дан чиқишнинг ўтиш даври бошланади. Қилинадиган ишлар эса кўп. Томонлар икки тарафлама савдо, молия ва бошқа ҳал қилиниши лозим бўлган масалаларни ҳал қилиб олиши керак бўлади. Brexit узил-кесил 2020 йил 31 декабрда юз бериши таъкидланаётган бўлса-да, Европа Иттифоқи томони бундай қисқа давр оралиғида ҳал қилиниши керак бўлган масалалар ниҳоятда кўплиги боис уларга ечим топиш, ўзаро келишиш қийин эканини айтмоқда.
Консерваторлар ўтиш даврини чўзмасликни сайловолди ташвиқоти сифатида ишлатган бўлса-да, афтидан, музокаралар ҳали яна анчага чўзилади.
Жонсон ҳукумати олдидаги бошқа муаммолар
Жонсон ҳукумати Brexit сари ҳаракат қилар экан, мамлакат Шотландияда мустақиллик учун ҳаракат қилаётган кучлар ва Brexit туфайли икки гуруҳга ажралиб қолган Шимолий Ирландия аҳолиси муаммоси билан тўқнаш келади.
Сайловдан сўнг Шотландияда Буюк Британиядан сиёсий мустақилликни талаб қилувчи кайфият янада жўшқинлик билан бошланиб кетди. 59 та сайлов округидан 48 тасида мустақиллик учун ҳаракат қилаётган Шотландия миллий партияси ғалаба қилди. Шотландия бош вазири Никола Стёржен сайлов натижаларини кутмасдан қайтадан мустақиллик борасида референдум ўтказилишига чақирди.
2014 йилда ўтказилган референдум натижалари Шотландия Буюк Британия таркибида қолишга рози эканини кўрсатган эди. 2016 йилги сайловда аксар шотландлар Brexit’га қарши овоз берди. Бугун шотландларни уларнинг ихтиёрига қарши Европа Иттифоқидан айиришмоқда. Шундай экан, нега Шотландия мустақил бўлишга уриниб кўрмаслиги керак? Расмий Лондон шотландларга референдум ўтказишга рухсат бериши даргумон.
Борис Жонсоннинг ғалабаси Brexit’ни яқинлаштирар экан, бу Шимолий Ирландияни икки қутбга ажратиб қўйди. Унионист-протестантлар аччиқ мағлубият таъмини тотиб кўрган бўлса, католикларнинг «Шин Фейн» («Биз ўзимиз») партияси ғалаба нашидасини сурмоқда. Сабаб – Brexit.
Унионистларнинг айримлари Жонсон тарафида Brexit’ни ёқлаётган бўлса, аксарлари Европа Иттифоқидан чиқишни истамайди. Муҳим сайлов бўлиб ўтар экан, улар «икки ёмондан энг камроқ хавф туғдирадиганини танла» иборасига амал қилди ва ўзларининг ашаддий рақибларига овоз берди. Ирландлар учун энди ёмон ва ёмонроқ бўлган «яхши умид» мавжуд: ёмони – Шимолий Ирландия борасида Европа Иттифоқининг махсус қарори эълон қилиши, ёмонроғи – Европа Иттифоқи аъзоси бўлган қўшни Ирландия билан кучли назорат ўрнатиладиган божхона тартиби. Борис Жонсон бу муаммони қай тарзда бартараф қилади, бу вақт кўрсатади.
Гонконг ва Қрим: қандай ўхшашликлар мавжуд?
The Business Insider Singapore нашри бугунги кунда Гонконгда давом этаётган оммавий норозилик намойишлари ўз хусусиятига кўра 2014 йили Қримда юз берган муаммога ўхшашлигини ёзади. Хўш, бу ўхшашликлар нималардан иборат?
Аввало, Гонконг ва Қримдаги жараёнларга аҳамиятсиз воқеалар сабаб бўлган. Гонконгда 2019 йил июнь ойида бошланган оммавий норозилик намойишлари сабаби «Қочоқ жиноятчилар ва жиноят ишларида ўзаро ҳуқуқий ёрдам» қонун лойиҳаси бўлди. Бу қонун лойиҳаси жиноят содир этишда гумон қилинаётган шахсларни Хитойга экстрадиция қилишни назарда тутар эди. Аммо Гонконг аҳолиси бу маҳаллий суд қонунчилиги мустақиллигига зарба беради, диссидентлар ҳаётини хавф остига қўяди деб ҳисоблади. Лойиҳа қонунчилик палатаси кун тартибидан олиб ташланган бўлса-да, норозилик намойишлари давом этмоқда.
Қримдаги инқироз эса 2013 йил ноябрь ойида Украина собиқ президенти Виктор Янукович Европа Иттифоқидан кўра Россия билан муносабатларни яхшилашга эътибор бериши натижасида юз берди. Бу Украина бош майдонида норозилик намойишлари бошланиб кетишига, Украина фуқаролар урушига юз тутишига сабаб бўлди.
Иккинчидан, Украина ва Гонконгдаги низолар ортида йирик давлатлар турибди. Гонконгдаги низода Хитой тараф бўлган кучлар в Ғарб тўқнашмоқда, маҳаллий ҳукумат шахмат тахтасидаги пиёда вазифасини ўтамоқда.
Қримдаги воқеаларда эса Европа Иттифоқи ва Россия тараф бўлган кучлар тўқнашганди. Саҳна ортида Россия ва асосан АҚШ куч синашмоқда. Натижа эса Украинани геосиёсий жараёнлар қурбонига айлантирди.
Учинчидан, ҳар икки мамлакатда ҳам жамоатчилик фикри марказий ҳукумат олиб бораётган сиёсатга қарши йўналтирилган эди. 2014 йил 16 мартда Қрим тақдири масаласида референдум ўтказилди. Натижада ҳудуд Россия таркибига қўшилди. 2019 йил 24 ноябрь санасида Гонконгда ўтказилган референдум натижалари аҳоли Пекин ҳукуматига ишончсизлик билан қарашини исботлади.
Қримликлар ва гонконгликларни фарқловчи жиҳат икки халқнинг мустақиллика интилишида бўлди. Аксар гонконгликлар Хитойдан мустақил бўлиш тарафдори бўлмаса-да, баъзи ҳолатларда мустақилликка ундовчи шиорлар пайдо бўлиб турди. Гонконг мустақил давлат сифатида Хитойсиз ўзини таъминлай олмайди. АҚШда «Гонконгдаги инсон ҳуқуқлари ва демократия ҳақида» ҳужжат қабул қилинди, аммо бу унинг ёрдамига кўз тикишга имкон бермайди.
Хитой ва Покистон муносабатларига қандай зарба берса бўлади?
Хитой ва Покистон иқтисодий коридори келишувига энг муқобил йўл АҚШ учун Покистонга нисбатан бериладиган кредит миқдорини ошириш эмас, аксинча, мамлакат енгил саноатининг кенгайишига ёрдам бериш бўлар эди, деб ёзади The National Insterest нашри.
2019 йилнинг ноябрь ойида АҚШ давлат котибининг Жанубий ва Марказий Осиё бўйича маслаҳатчиси Элис Уэльс расмий Пекиннинг «Бир камар, бир йўл» дастури асосида йўлга қўйилган Хитой – Покистон иқтисодий коридори келишувини кескин танқид қилиб чиқди.
Уэльс хоним иқтисодий коридорни танқид қилишига асослари етарли эди. Хитой Покистонга таклиф қилган келишув шартлари шаффофликдан йироқ. У Покистон сингари ривожланаётган давлатларга истиқболли келажакда барқарор иқтисодиётни таъминлашда фойда келтирмайди, Хитойга эса Покистонга қиммат бўлган электр энергияси экспортидан катта даромад келтиради. АҚШ тарафи, Уэльс хоним наздида, Покистон керакли демократик ислоҳотларга юз тутадиган бўлса, грант ва сармоя ажратишини айтганди.
Бироқ бу ҳали ҳаммаси эмас. АҚШ Покистонга таклиф қилаётган фуқаролик ёрдами дастури аслида муваффақиятга эришишдан йироқ. Бундан ташқари, Хитой Покистон билан келишув шартларини қайтадан кўриб чиқишни таклиф этмоқда. Натижада АҚШ Покистонда таъсирини йўқотиш остонасида турибди.
2009 йилдан бери АҚШ Покистонга иқтисодий ҳамкорлик доирасида 4 миллиард доллардан ортиқ маблағни ёрдам сифатида бериб келади. Дастур асосида Покистонда анча ўзгаришлар сезилди. Лекин бу харажат Покистонда етарли иқтисодий ўсиш суръатини кўрсатмади. 2009 ва 2013 йиллар оралиғида Покистон иқтисодиёти ўртача 3 фоизга ўсди.
Исломобод ва Пекин ўртасида эркин савдо келишуви имзоланиши натижасида, Покистон ҳукумати маълумотига кўра, Хитойга экспорт ҳажми 2006 йилдаги 506 миллион доллардан 1,8 миллиард долларга ўсди; ўз ўрнида, Хитойдан Покистонга юборилган маҳсулотлар ҳажми 2,9 миллиард доллардан 15,3 миллиард долларга кўпайди.
Исломободнинг Пекин билан эркин савдо ҳақидаги келишуви покистонлик ўрта ва майда ишлаб чиқарувчиларни касод қилди. Уларни ҳимоя қилиш борасида келишув мавжуд бўлса-да, хитойликлар рақобатда ўзини йиртқичдек тутмоқда.
Покистон экспорти ҳақида гап кетганда шуни айтиш жоизки, мамлакат Бангладеш ва Ҳиндистондан анча ортда қолмоқда. Енгил саноат маҳсулотлари Покистоннинг асосий иқтисодий қон томири экан, АҚШ Исломобод учун текстиль маҳсулотларини экспорт қиладиган муҳим мамлакат бўлиб қолмоқда. Покистон енгил саноат маҳсулотлари АҚШ бозорларига киришини кенгайтиришни таъминлаш Покистон учун иқтисодий ўсиш кафолати сифатида хизмат қилган бўларди. Шундай экан, АҚШ ҳукумати Покистонга молиявий кўмак бериш ўрнига 200 миллион аҳолига эга мамлакатда оммавий маҳсулот ишлаб чиқаришни рағбатлантирса оқилона иш бўлар эди.
Вашингтон Покистон билан эркин савдо битимлари режасига қайтиши Исломод ва Пекин савдо келишувларини яна бир бор ўйлаб кўришга замин яратарди. Покистоннинг АҚШга экспорти 2006 йилдан бери стагнация ҳолатида экан, АҚШ товарлари импорти Покистонда 2006 йилдаги 1,8 миллиард доллардан 2,9 миллиард долларга ошди.
Жаҳонгир Эргашев тайёрлади.
Изоҳ (0)