“Daryo” o‘tayotgan haftada dunyo matbuotida keng yoritilgan, ko‘pchilikning qiziqishiga sabab bo‘lgan maqolalar sharhiga to‘xtalib o‘tadi.
AQSh demokratik partiyasidan nomzodlar Rossiya haqida qanday fikrda?
AQShning Foreign Policy nashri o‘tayotgan haftada demokratik partiyadan prezidentlikka nomzodlarning Rossiya haqida bildirgan fikrlari jamlanmasini e’lon qildi. Nomzodlarning iqtiboslarini Jo Bayden o‘z internet sahifasida to‘plab ommaga namoyish qildi. Iqtiboslarning aksariyati Rossiya haqida salbiy fikr va mulohazalar jamlanmasi desa ham bo‘ladi.
“Ajnabiy kuchlarning saylovga aralashuvi faqatgina demokratik institutlarimizga qarshi jiddiy xavfgina bo‘lib qolmay, milliy xavfsizligimizga ham tashlangan soyadir. Rossiya va boshqa avtoritar rejimlar demokratik saylovlarimiz natijalarini o‘zgartirishga faol urinmoqda, biz bunday bo‘lishiga yo‘l qo‘ya olmaymiz”. Elizabet Uorren, senator, 2019-yil 22-fevral.
“O‘zining inqirozli holatini yashirish uchun Rossiya xalqaro hamjamiyatni yashirin agressiyasi va prinsipsiz xatti-harakati bilan qo‘zg‘atishga urinmoqda. Masalan, shu hafta Rossiya Qrim qirg‘oqlarida Ukraina flotining uchta kemasini ushlab olib, o‘z niyatini oshkor qildi. Vladimir Putin erkin matbuotni bo‘g‘moqda va Rossiyaning qudrati bilan maqtanmoqda, lekin uning amaldagi hokimiyati uning do‘stlari va hamkorlari boshqaradigan korporasiyaga tayanadi”. Kamala Xarris, senator, AQSh universitetidagi nutqdan, 2018-yil 27-yanvar.
“Nazarimda, barchamiz yaxshi tushunamiz. Rossiya 2016-yilgi saylov vaqtida mamlakatimizga qarshi chiqdi va hozirda ham bizga qarshi tajovuzkor siyosatni davom ettirmoqda. Rossiya nafaqat muqaddas bo‘lgan demokratik g‘oyalardan biri – erkin va adolatli saylov huquqini, balki, fikrimcha, amerikacha o‘ziga xoslikni ham poymol qildi”. Pit Butijich, Saut Bend shahri meri, Indiana shtati, 2018-yil 1-avgust.
“Men haqiqatan ham Rossiyani demokratiyamizga qarshi xakerlik hujumi uyushtirgani uchun ham biz uchun asosiy geosiyosiy xavf deb hisoblayman. Ular shu tufayli ikki yil ichida kulgidan rosa yorilay deyishdi, boshqa xavflardan oldin ayni shu masalaga diqqat qaratishimiz kerak”. Kori Buker, senator, 2019-yil 27-iyun.
“AQShga hujum uyushtirilgani hayratlanarli. AQSh prezidenti agressiyaga javob qaytarmay mansab jinoyatiga teng keladigan ish qildi. Putin kuchni hurmat qiladi, biz esa, muttasil davom etayotgan hujumlarga qaramay, tubga yotib oldik”. Emi Klobushar, senator, 2018-yil 31-yanvar.
“Bahslashishga tayyorman. U 2020-yilda ham saylov jarayoniga aralashishni niyat qilgan. Myuller o‘z ma’ruzasida e’lon qilishga uringan haqiqatga erishish uchun qo‘limizdan kelgan hamma narsani qilganimiz bilan Kongressni ta’minlashimiz hamda 2020-yildagi saylovni xavfdan xoli qilish uchun barcha choralarni ko‘rishimiz, amaldagi ma’muriyatni javobgarlikka tortilishini ta’minlashimiz kerak”. Bil de Blazio, Nyu-York meri, 2019-yil 3-may.
“Qo‘shma Shtatlar o‘z tashqi siyosatini Rossiya, Saudiya Arabistoni va Eron kabi “neft o‘qi” davlatlaridan ajratib olishi kerak”. Maykl Bennet, senator.
Xitoy armiyasi Tojikistonda
Iyul oyi oxirlarida Tojikistonning Tog‘li Badaxshon muxtor viloyatida 2015-yildan beri uchunchi marta xitoy va tojik harbiylarining o‘quv mashqlari bo‘lib o‘tadi, deb yozadi Ozarbayjonning Haqqin nashri.
Xitoy va tojik rasmiy manbalarining xabariga ko‘ra, unda Xitoy ozodlik armiyasining rotasi va tojik desantlari qatnashadi. Mashqlar jarayonida aviatsiya, zirhli texnika va artilleriya harakatga keltiriladi.
Bundan ikki yil oldinroq Moskva bilan Pekin o‘rtasida kelishilmagan bitim bor edi. Rossiya hududning harbiy siyosiy barqarorligini ta’minlar, Xitoy Markaziy Osiyoni, eng avvalo uning zaif bo‘g‘inlari bo‘lgan Qirg‘iziston va Tojikistonni iqtisodiy jihatdan o‘zlashtirar edi. Endilikda vaziyat o‘zgarmoqda. Xitoy Tojikistonning xavfsizlik masalalariga tobora ko‘proq aralashib qolmoqda. Tabiiyki, buning uchun Moskva bilan kelishib, uning roziligini olgan holda ish olib borishga to‘g‘ri keladi. Bu Xitoy bosqini yoki kuch namoyish qilish uchun emas. Rasmiy Pekinni Markaziy Osiyoning xavfsizligini Rossiya ta’minlashi, Xitoy esa o‘z vazifalari bilan shug‘ullanishi to‘liq qoniqtirardi.
Lekin zamon o‘zgaryapti va XXR rahbariyati jarayonda qatnashish vaqti keldi, deb hisoblamoqda. Chunki Tojikiston rasmiy Pekindan qarzdor davlatgina emas, uning Xitoy makroiqtisodiyotiga qaramligi shu darajadaki, Xitoy bu yerda to‘liq joylashib olgan deb aytish mumkin. Bundan tashqari, Tojikiston Xitoy milliy xavfsizligiga to‘g‘ridan to‘g‘ri ta’sir qiladigan “Bir makon, bir yo‘l” tashabbusini amalga oshirishda qo‘l keladigan davlat hamdir.
Afg‘oniston hududida Sharqiy Turkiston islom harakatining faollashuvi va uning Tojikistondagi uyg‘urlar bilan aloqasi borligi Pekin jiddiy qabul qiladigan xavfdir. “Tolibon” endi faqat Afg‘oniston bilan chegaralanib, o‘z ta’sirini Markaziy Osiyo respublikalariga yoymoqchi emasligi aniq bo‘lib qoldi. Lekin u O‘zbekiston islom harakati va shu kabilarni o‘z hududida chiqishtirmaydi. Bu guruhlar “Tolibon” siquvi ostida o‘z bozorlarini qayerga ko‘chirishi borasidagi javob aniq. Ayni damda Xitoy Tojikiston va Turkmaniston chegaralari mustahkamligini faqat sinab ko‘ryapti, qoradori o‘tkazib turibdi. Lekin mazkur holat ham vaqtincha.
Pekinda buni yaxshi tushunishadi. Dushanbe esa bu takliflarni xayrixohlik bilan qabul qilmoqda. 2016-yilda tojik – xitoy bitimi imzolangan bo‘lib, unga ko‘ra, Pekin tojik chegarachilari uchun 11 ta avanpost, o‘quv markazi qurib berishni o‘z zimmasiga oldi. Bu bitimning yashirin ilovasi ham bo‘lib, unga ko‘ra, Xitoy Tojikiston – Afg‘oniston chegarasida 30–40 ta qo‘riqlash posti ham qurishga ruxsat oldi. Natijada Xitoy chegarachilarining ma’lum qismi bu yerga joylashtirildi. Shu yilning yanvar oyidan chegara hududni nazorat qilish vakolati xitoylik politsiyachilarga topshirildi. Tog‘li Badaxshon muxtor viloyati hududida Xitoyning uch komendaturasi, beshta chegara zastavasi va bitta o‘quv markazi joylandi. Barcha xarajatlarni Xitoy qoplab berdi. Bu yerda Xitoy armiyasi muhandislari joylashdi.
Xitoy – tojik harbiy dala o‘quv mashqlari to‘g‘risidagi xabarlar Markaziy Osiyoda Pekin – Moskva munosabatlari keskinlashmoqda degan xabarlar paydo bo‘lishiga ham olib keldi. Yana bir jihati, Tojikistonda Rossiyaning 201 bazasida 7 ming rus xizmatchisi xizmat qiladi. Lekin 201-baza maxsus qo‘shin yoki chegarachilar emas. Xitoy – tojik munosabatlariga kelsak, ular bu yerda Moskva roziligini olgan holda harakat qilmoqda.
Eron riyoli qadrsizlanmoqda
Eron hukumati denominatsiya va riyolni o‘zgartirish to‘g‘risidagi rejani tasdiqladi. Bu haqda mamlakat markaziy banki raisi Abdulnosir Himmatiy ma’lum qildi, deb yozadi Deutsche Welle. Bungacha yanvar oyida rais o‘rinbosari riyoldan to‘rtta nol raqamini olib tashlash fikrini bildirgan edi.
Eron hukumati vakili Ali Rabiyi “bugun hukumat riyoldan to‘rtta nolni olib tashlash va uni tuman deb nomlash qarorini qabul qildi” deb bildirdi.
Iqtisodiyotda bu tadbir jiddiy iqtisodiy qiyinchiliklarni bartaraf etish uchun pul hisobini yengillatishda qo‘llaniladigan amaliyotdir.
Eron riyoli o‘tgan yildan o‘z qiymatini yo‘qota boshladi. Agar uch yil avval 1 AQSh dollari 37 ming riyol turgan bo‘lsa, o‘tgan yilda 180 ming riyolga chiqib ketdi. Bu salbiy holat Donald Trampning yadroviy kelishuvdan chiqishi va iqtisodiy sanksiyalar e’lon qilinishi ortidan yanada kuchaydi.
Erondagi valyuta almashinuv punktlarida ulkan navbatlar hosil bo‘ldi. Shundan so‘ng hukumat liеsenziyasi yo‘q avtomat egalarini qamashni boshladi va valyutafurush chayqovchilar hisoblarini muzlatib qo‘ydi.
Eron valyutasining bozor bahosi ayni paytda 1 dollarga 120 ming riyolga baholanmoqda. Hukumat esa 1 dollarga 42 ming riyol deb kurs belgiladi. Bu esa bank kartalari yo‘q kishilar katta hajmda pul ko‘tarib yurishiga olib keldi, tangalardan voz kechildi.
Nihoyat, keskin choralar ish bermagach, parlament pul islohoti o‘tkazadigan payt kelganini tan oldi. Hali bu taklifni parlament ham tasdiqlashi kerak.
Rabiyi mazkur islohot riyol qadrini mustahkamlashi va tangalar qayta muomalaga kiritilishidan darak ekanligini ta’kidladi.
Tuman 1932-yilgi pul islohotiga qadar Eron milliy valyutasi edi. O‘sha kezlarda 1 tuman 10 kronaga, 1 krona esa 1000 dinorga teng edi.
Xalqaro valyuta jamg‘armasi taxminiga ko‘ra, bu yil Eron iqtisodiyoti Sharqdagi keskinlikning oshishi va sanksiyalar ta’siri tufayli 6 foizga qisqaradi.
Eron hukumati valyuta bilan bog‘liq muammolarni bartaraf etib, riyol qadrini tiklay olishi ayni paytda mushkul masala bo‘lib qolmoqda.
Jahongir Ergashev tayyorladi.
Izoh (0)