Biz amerikalik yoki yevropalik taniqli biznesmenlarning muvaffaqiyat tarixlarini o‘qib, hayratlanishga, ilhomlanishga odatlanib qolganmiz. Ularga havas qilamiz. “Ulardan o‘rganish kerak”, deymiz o‘zimizga ham, boshqalarga ham. To‘g‘ri, ulardan o‘rganish kerak, lekin ular, nima bo‘lgan taqdirda ham, rivojlangan Amerika va Yevropa sharoitida, uning yozilgan va yozilmagan qonunlariga muvofiq ishlab muvaffaqiyatga erishgan biznesmenlardir. Bizga esa O‘zbekiston sharoitida oyoqqa turgan, raqobatga to‘la erkin bozor sharoitida rivojlangan va o‘n yillar o‘tsa-da, bozordagi yangi raqobatchilar oxiri ko‘rinmas darajada ko‘payib borayotgan bo‘lsa-da, rivojlanishda davom etayotgan mahalliy biznesmenlarning faoliyati qiziq ham ibratlidir.
Agressiv va ommaviy reklamaga deyarli murojaat qilmagan bo‘lsa-da, “MuzA” brendi aksariyat odamlarga tanish, ushbu brend ostida tayyorlangan mahsulotlarni ko‘pchilik iste’mol qilgan, kimlardir uchun hayotining bir bo‘lagiga ham aylangan. Dastlab “Slavyanskiye” pryaniklari bilan tanilgan kompaniya keyinchalik minglab ayollarning og‘irini yengil qilgan qatlamli xamirlar, muzlatilgan qatlama va lag‘monlari bilan O‘zbekiston bozorida haqiqiy shov-shuv ko‘tardi, butun boshli yangi ishlab chiqarish — yarim-tayyor oziq-ovqat mahsulotlari tarmog‘iga asos soldi. Gollandiya va Germaniyaning zamonaviy uskunalarida, kimyoviy konservantlarsiz va sun’iy qo‘shimchalardan foydalanmay ishlab chiqariladigan qatlamli tayoqchalar, quloqchalar, sulili pechenyelar esa bozorda ko‘p yillardan beri o‘z o‘rniga ega. “Korzinka.uz” supermarketlar tarmog‘ida ushbu supermarket brendi ostida sotilayotgan non mahsulotlari ham “MuzA” tomonidan ishlab chiqarilgan bo‘lib, allaqachon o‘z xaridorlarini topib ulgurgan.
Bu 2001-yilda asos solingan, ishni atigi uch kishi bilan boshlab, bugungi kunda bir-biri bilan hamnafas va hamfikr 250 kishini birlashtirgan, bir oylik aylanmasi 1 milliard so‘mdan ortiq bo‘lgan “MuzA” muvaffaqiyatlarining bir qismi, xolos. Albatta, u birdan muvaffaqiyatli kompaniyaga aylanib qolmagan — qayerdadir xatoga yo‘l qo‘yilgan, qaysidir qadam ko‘p million so‘mlik zararlarga olib kelgan, shoshilinch sotib olingan texnologiyalar pand bergan. Lekin xatolardan chiqarilgan to‘g‘ri xulosalar samarasi o‘laroq kompaniya 17 yildan beri barqaror rivojlanishda va, eng asosiysi, xaridorlar ishonchini oqlashda davom etmoqda. Ushbu yutuqlar ortida esa “MuzA” asoschisi va rahbari Shukurulla Fayzullayev turibdi. Uning muvaffaqiyat tarixi, albatta, o‘z biznesini boshlash niyatidagi yoshlar uchun ibratli va saboq bo‘lishi aniq.
Shukurulla aka o‘z maslahatlari tugal haqiqat emasligiga alohida urg‘u beradi. “Men nazariyotchi yo marketolog emasman, hatto oliy iqtisodiy ta’lim ham ko‘rmaganman. Quyidagi maslahatlar faqat shaxsiy tajriba orqali to‘plangan xulosalardir. Shunday ekan, ular kimgadir noto‘g‘ri yo noaniq bo‘lib ko‘rinishi ham mumkin. Ehtimol, boshqa biznesmenlar ham aynan shu bosqichlardan o‘tgandir”, — deydi u.
Tavsiyalar
O‘zingiz yaxshi bilgan va yaxshi ko‘rgan sohada biznes qiling
Yangi ish boshlamoqchi bo‘lganlarning aksariyati ishni nimadan boshlasam ekan, qanday mahsulot ishlab chiqarsam/qanday xizmat ko‘rsatsam ekan, bunga qancha pul kerak bo‘ladi, degan savollarga javob izlaydi. Buni noto‘g‘ri deb bo‘lmaydi, ammo men boshqacharoq yondashuvni tavsiya qilgan bo‘lardim: qaysi sohani yaxshiroq bilaman, qaysi sohada bilimim, tajribam bor, degan savolga javob topgan ma’qul. Ma’lum bir sohada tajriba yoki bilimga ega bo‘lsangiz, o‘sha soha bo‘yicha biznesda yutuqqa erishishingiz ehtimoli katta. Boz ustiga, kishi o‘zi bilgan va yaxshi ko‘rgan sohasida tezroq natijaga erishadi, chunki ishga bilim va tajribasidan tashqari mehrini ham beradi.
Bino yo uskuna haqida emas, mutaxassis haqida o‘ylang
“Men investor sifatida faqat pul tikaman, ishni chetdan yollangan yaxshi mutaxassislar qilsin”, deyishingiz mumkin. Bu ham noto‘g‘ri emas. Ammo dastlab o‘sha yaxshi mutaxassislarni topish kerak — bozorda esa yaxshi mutaxassislarga talab yuqori, shunga yarasha ular qimmat va kamyob. Nima bo‘lgan taqdirda ham, o‘zingiz uchun yangi, notanishroq sohada biznes boshlamoqchi ekansiz, birinchi galda yaxshi mutaxassis toping, aslo bino yoki uskuna emas. Biznesingiz uchun qanday bino va uskuna kerakligini esa sizga o‘sha mutaxassisning o‘zi aytadi.Yollanma xodim bo‘lib tajriba to‘plang
Biror sohada yetarlicha tajribaga ega emassiz, boz ustiga hali yosh bo‘lsangiz, maslahatim — birdan mustaqil biznesga qo‘l urmang. Yaxshisi, sizning qarashlaringiz mos, ishlab chiqarayotgan mahsulotlari yoki ko‘rsatayotgan xizmatlari ma’qul biror korxona/tashkilotga ishga kiring. Bu bilan bir emas, bir necha maqsadga erishish mumkin: uch-to‘rt yil sidqidildan, astoydil ishlab o‘zingiz uchun tajriba va ko‘nikmalarni orttirasiz, muvaffaqiyatli kompaniyalar qanday ishlashini o‘rganasiz, ustiga ustak o‘z biznesingizni boshlash uchun dastlabki sarmoyani ham ishlab olishingiz mumkin. Xodim sifatida biror korxonada yutuqqa erishsangiz, lavozimingiz va maoshingiz oshib borsa, demak, xususiy biznesda ham yutuqqa erishishingiz ehtimoli katta. Biznes boshlashning erta-kechi yo‘q.“Daryo” izohi: Shukurulla Fayzullayev 1993-yildan beri xususiy biznes bilan shug‘ullanadi, oziq-ovqat sohasidagi faoliyatini esa 1999-yildan boshlagan — uni kartoshka chipslari ishlab chiqaradigan va pechenye ishlab chiqarishga kirishayotgan qo‘shma korxonaga direktor o‘rinbosari sifatida taklif qilishgan. Bir yil ichida korxona o‘z vaqtida ancha mashhur bo‘lgan “Bonton” pechenyelarini ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘ygan, Shukurulla Fayzullayev esa direktorga aylangan.
O‘zingiz uchun segmentni aniqlang, tinmay izlaning
Nima ishlab chiqarish yoki qanday xizmat ko‘rsatish borasida bir to‘xtamga kelgach, o‘zingiz uchun bozor segmentini aniqlab oling: arzon va ommabop tovar chiqarmoqchimisiz yoki yuqori sifatli, ammo shunga yarasha qimmat mahsulot taklif etmoqchimisiz? Shundan kelib chiqib, raqobatchilarni va bozordagi vaziyatni yaxshilab o‘rganing. Atrofga diqqat bilan boqing, faoliyatingiz bilan bog‘liq yangiliklarni internetda o‘rganing, ko‘rgazmalarda (jumladan, xorijdagilarida ham) qatnashing — u yerda qiziqarli odamlar (ehtimol, siz uchun juda zarur mutaxassislar) va foydali ma’lumotlar juda ko‘p bo‘ladi.“Daryo” izohi: “MuzA” kompaniyasi “Slavyanskiye” pryaniklari bilan bir qatorda ma’lum muddat uning nisbatan arzon muqobili — “Sabo” pryaniklarini ham bozorga chiqargan. Lekin keyinroq undan voz kechgan — o‘sha vaqtda arzon pryaniklar bozori boshqa ishlab chiqaruvchilar tomonidan to‘liq egallab bo‘lingan edi, boz ustiga “Sabo” sabab “MuzA” obro‘ jihatidan ham yo‘qotishlarga uchrashi ehtimoli oshgan. Kompaniya sifatli, lekin qimmat mahsulotlar ishlab chiqarish faoliyatini davom ettirishga qaror qilgan.
Tezda taslim bo‘lmang
Barcha pullaringizni sarflab, birdan katta biznes boshlashga urinmang. Hech narsasiz qolgandan ko‘ra bosqichma-bosqich, asta-sekin rivojlangan ma’qul. Bir emas, bir necha bor muvaffaqiyatsizlikka uchrasangiz ham taslim bo‘lmang, tushkunlikka tushmang. Yomon natija ham — natija, aslo fojia emas. Orttirgan tajribangiz o‘zingiz bilan qoladi, kelasi safar ehtiyotkorroq bo‘lasiz, avvalgi xatolarni takrorlamaysiz.Loyiha yaxshi bo‘lsa, moliyalashtirish muammo emas
Eng asosiy masalalardan biri — bu moliyalashtirish. Lekin siz o‘z loyihangiz bilan kerakli odamlarni qiziqtira olsangiz, moliyalashtirish nisbatan oson hal etiladigan masalaga aylanadi. Hatto o‘z tanishlaringiz va qarindoshlaringiz orasida ham loyihangizni moliyalashtirishga tayyor odamlar topilishi mumkin. Loyiha biror muvaffaqiyatli biznesmenni qiziqtirib qo‘yishi yoki yaxshi biznes-loyiha uchun bank kredit taqdim etishi mumkin. Agar hech kim moliyalashtirishni istamasa, unda loyihangizni tanqidiy ko‘rib chiqing, ehtimol uni o‘zgartirish yoki undan voz kechish kerakdir.“Daryo” izohi: Shukurulla Fayzullayev ortiq birovning qo‘lida ishlashni istamay, 2001-yili ishdan bo‘shagan. Shaxsiy biznesni boshlash vaqti yetib kelgandi, biroq u o‘ylagan loyihani ishga tushirish uchun zarur mablag‘ — kamida 10 ming dollar miqdoridagi mablag‘ unda yo‘q edi. Shunda uni o‘z ukasi qo‘llab-quvvatlagan — o‘zi uchun bir necha yil yiqqan 11 ming dollar pulini akasi o‘z biznesini boshlashi uchun bergan. Ta’sischining mehrini inobatga olmasa, bu “MuzA”ga kiritilgan ilk investitsiya edi.
Uyqingizda ham loyihangizni o‘ylab yashang
O‘z oldingizda katta, lekin sog‘lom maqsadlar qo‘ying. “Shu loyihani amalga oshirmasam bo‘lmaydi” degan, miyaga o‘rnashib qoladigan g‘oya bilan yashang. Loyihangiz kerak bo‘lsa tushlaringizga kirib chiqsin. Ya’ni, hamma narsa maqsadga yetishga qaratilgan bo‘lishi lozim.“Daryo” izohi: Toshkent shahar hokimi Jahongir Ortiqxo‘jayev — biznesmen. U o‘z intervyularining birida Akfa yo Artel korxonalarini ochishdan ancha avval bir orzu bilan yashaganini, hatto tushlarida ham shu orzusini ko‘rganini aytgandi: “Bittagina zavodim bo‘lsa edi, menga boshqa narsa kerak emasdi”. Keyinchalik Ortiqxo‘jayevning zavodlari ko‘payib ketdi, uning o‘zi ishlab chiqarishga nisbatan muhabbatni “xastalik” deb ataydi.
Qayta tug‘ilish
“MuzA”ning 2001-yildan buyon bozorda o‘z o‘rnini yo‘qotmay, yetakchilardan biri bo‘lib qolishida asosiy sabab — kompaniyaning izlanishdan, yangilikka intilishdan to‘xtamasligidir. 2018-yilda kompaniya katta rebrendingni amalga oshirib, xuddi qaytadan tug‘ilgandek bo‘ldi — logotip va qadoqlar dizayni va ko‘rinishi tubdan o‘zgartirildi, mahsulotlar logistikasi yaxshilandi (ko‘cha-ko‘yda “MuzA”ning yangi, ochiq va yorqin brendi tasvirlangan mashinalar ko‘payib qolgan).Brend va qadoqlar yangi, lekin o‘zgarishlar birgina tashqi ko‘rinish bilan bog‘liq emas — barcha mahsulotlarning sifati ham yanada yaxshilanmoqda, turlari esa kengaymoqda. Allaqachon xaridorlar mehrini qozonib ulgurgan chak-chak, limonli ruletchalar, asalli va tvorogli piroglar qatoriga shokoladli “San-Felipe” va mevali “Lesnaya yagoda” tortlari ham qo‘shilgani ajoyib bir xushxabar bo‘lsa, ichi qiyomli maffinlar esa yoshlarga manzur bo‘lishi tabiiy.
17 yil — bu debocha, bo‘lajak katta muvaffaqiyatlar arafasidagi bir tayyorgarlik pallasi. “MuzA”da ham shunday — hammasi endi boshlanyapti! Kompaniya o‘zining yangi va mazali mahsulotlari bilan xaridorlarga bayram kayfiyati ulashishda davom etadi.
- Sayt: www.muza.uz
- Telefon: (+998-71) 246-80-43, (+998-71) 246-88-33
Izoh (0)