“G‘alaba qozonganimizda nemisman, yutqazsak — muhojir”. Mesut O‘zil Germaniya termasidan ketdi. Bundan ikki oy avval u Erdo‘g‘on bilan birga suratga tushgandi

Germaniya terma jamoasi va Londonning “Arsenal” klubi yarim himoyachisi Mesut O‘zil milliy termadan ketishini e’lon qildi. U may oyi o‘rtalarida boshlangan mojaroga shunday javob qaytardi, deb yozadi Meduza.

O‘zil Germaniya milliy terma jamoasidagi boshqa bir turk futbolchi — Ilkay Gundo‘g‘on bilan birga Turkiya prezidenti Rajab Toyyib Erdo‘g‘on bilan birga suratga tushgandi. Suratlar Turkiyada hukmron Adolat va taraqqiyot partiyasining Instagram’dagi sahifasida 14-may kuni — Rossiyadagi Jahon Chempionati boshlanishiga bir oy qolganida va Turkiyadagi prezidentlik saylovi poygasi ayni avjiga chiqqan vaqtda e’lon qilingan edi. “Manchester Siti”da to‘p suruvchi Gundo‘g‘on esa Erdo‘g‘onga: “Chuqur hurmat bilan mening prezidentimga” deb yozilgan o‘zining futbolkasini ham sovg‘a qilgan.

Turkiya va Erdo‘g‘on — hozirgi Germaniya tashqi siyosatidagi eng og‘riqli mavzulardan. Mamlakatda Turkiyaning 1,5 million fuqarosi doimiy istiqomat qiladi — bu Germaniyadagi eng yirik chet elliklar hamjamiyatidir. Yana 2,5 million aholining kelib chiqishi Turkiyaga borib taqaladi (Germaniyaning jami aholisi soni taxminan 80 million). Germaniyalik turklar orasida Erdo‘g‘onning obro‘si baland. Ayni vaqtda u nemis maxsus xizmatlarini 2016-yilgi to‘ntarishga aloqadorlikda bir necha bor ayblagan. O‘z navbatida, Germaniya rasmiylarining fikricha, Erdo‘g‘on o‘z siyosati bilan 2015—2016-yilgi migratsiya inqirozining portlovchi to‘lqini kelib chiqishiga ongli ravishda ko‘mak ko‘rsatgan. Bu inqirozni yengib o‘tish uchun, jumladan, Turkiyaga milliardlab yevrolar ajratishga to‘g‘ri keldi: rasman — Turkiya o‘z hududidagi turmush sharoitlarini yaxshilashi uchun.

Suratlar e’lon qilinishi bilan futbolchilar shu zahoti tanqid nishoniga aylandi. Germaniya futbol ittifoqi prezidenti Raynxard Grindel, jumladan, ittifoq Erdo‘g‘on “yetarlicha hurmat qilmaydigan” qadriyatlarni qo‘llab-quvvatlashini ta’kidladi. Grindelning so‘zlariga ko‘ra, taniqli futbolchilar bilan uyushtirilgan fotosessiya Turkiya prezidenti tomonidan “nojo‘ya” tashviqot vositasiga aylantirilgan.

Bu holatga nafaqat futbol amaldorlari, balki bir qator hurmatga loyiq OAVlar ham norozilik bildirdi. Xususan, konservativ Süddeutsche Zeitung nashri futbolchilarning avtoritar uslubdagi boshqaruvi sabab Yevropada qoralanadigan Erdo‘g‘on bilan ochiq-oydin uchrashuvi sharqliklarning Germaniyadagi “integratsiyasi haqidagi debatlarga zarba bo‘ldi”, deb yozdi. “Bu sportchilar o‘z ta’sir doirasi va mas’uliyatini shu vaqtgacha to‘la his qilib ulgurmagani hayratlanarli”, — deya qayd etgan gazeta. Der Spiegel jurnali futbolchilarning tarafini olgan bo‘lsa-da, ularning harakatini baribir “o‘ylamasdan qilingan ish” deb atadi.

18-may kuni O‘zil va Gundo‘g‘an o‘z ta’tilini to‘xtatib, Germaniya prezidenti Frank-Valter Shtaynmayerning rasmiy qarorgohida mamlakat prezidenti, milliy terma jamoa bosh murabbiyi Yoaxim Lyov va futbol ittifoqi rahbari Grindel bilan uchrashish uchun Berlinga yetib keldi. Uchrashuv yakunlari bo‘yicha Shtaynmayer, jumladan, “inson bittadan ortiq vatanga ega bo‘lishi va yangi vatan topishi mumkinligi” haqida yozdi.

Mazkur uchrashuvdan so‘ng, ko‘rinishidan, mojaro yo‘qqa chiqqandek edi. Garchi Jahon Chempionati arafasidagi matbuot anjumanlarida Erdo‘g‘on ishtirokidagi suratlar masalasi takror va takror yuzaga chiqib bo‘lsa-da.

24-iyun kuni Turkiyada prezident saylovi bo‘lib o‘tdi, unda Erdo‘g‘on birinchi turdayoq g‘alabani qo‘lga kiritdi. Erdo‘g‘onni Turkiyadagi turklardan ko‘ra Germaniyada istiqomat qilayotgan millatdoshlari faollar qo‘llab-quvvatladi. 27-iyun kuni esa, hali o‘sha vaqtda amaldagi Jahon chempioni hisoblangan Germaniya Janubiy Koreyaga mag‘lub bo‘lib, Jahon chempionati bilan xayrlashdi. Milliy termaning sensatsion muvaffaqiyatsizligidan ko‘p o‘tmay, Grindelning sa’y-harakati bilan Erdo‘g‘on ishtirokidagi suratlar masalasi yana kun mavzusiga aylandi: Germaniya futbol ittifoqi rahbari O‘zildan izohlar talab qildi.

Mojaroning ikkinchi ishtirokchisi Ilkay Gundo‘g‘on suratlar e’lon qilingan kuniyoq biror bir “siyosiy bayonot” berish niyati bo‘lmaganini ma’lum qilgan edi. Keyinroq uning harakatiga (Erdo‘g‘on bilan suratga tushganiga) bildirilgan munosabatlarni to‘g‘ri qabul qilishini bildirdi. O‘zil esa, Gundo‘g‘ondan farqli o‘laroq, so‘nggi lahzaga qadar sukut saqladi.

Chempion avlodning eng yaxshi futbolchilaridan biri

O‘zilning otasi 20 yoshida Turkiyadan ko‘chib kelgan. Futbolchi 1988-yili Germaniya g‘arbidagi Gelzenkirxen shahrida tug‘ilgan. U 2014-yili chorak asrda birinchi marta Germaniya uchun Jahon Chempionati g‘olibligini qo‘lga kiritishga muvaffaq bo‘lgan futbolchilar avlodining eng iqtidorli vakillaridan biri sanaladi. O‘zil Bremenning “Verder”, Madridning “Real” klublarida muvaffaqiyatli o‘ynagan, hozir esa London “Arsenal”ining asosiy yulduzi.

Germaniya termasi uchun 92 o‘yin o‘tkazib, 23 ta gol urgan. “Real” tarkibida 159 o‘yinda maydonga tushgan, 27 ta gol kiritgan, 81 ta golga hammualliflik qilgan. O‘tkir paslarni tez va aniq uzata olish qobiliyati sabab O‘zilni “to‘p uzatishlar qiroli” deb ham atashadi. Shuningdek, uning maydonni ko‘ra olish qobiliyatini, ya’ni, alohida bir lahzada o‘yin vaziyatini aniq-tiniq baholay bilishini ham yuksak qadrlashadi.

O‘zilning “Real”dagi jamoadoshi Xabi Alonso “hozirgi kunda bunday futbolchini kunduzi chiroq yoqib ham topib bo‘lmasligini” tan olgan. Joze Mourinyo esa “O‘zil mutlaqo takrorlanmas, uning hatto yomonroq, o‘xshamagan nusxasi ham yo‘q”ligini ta’kidlagan. To‘g‘ri, jismoniy tayyorgarligi maromida emasligi va shu bois himoyada ko‘p ham foydasi tegmasligi uchun uni tez-tez tanqid ham qilishadi.

Boshqa tomondan, Myunxenning “Bavariya” klubi prezidenti Uli Xyoness o‘z jamoasining O‘zil o‘ynayotgan “Arsenal”ga qarshi o‘yinlarida aynan turk futbolchisi “ojiz nuqta”ga aylanganini ta’kidlaydi. “Sof sport nuqtai nazaridan qaraganda, u milliy termadagi o‘rnini allaqachon bo‘shatib qo‘ysa ham bo‘lardi”, — degandi Xyoness.

“Odamlar mening nemis ekanimni tan olishni xohlamayapti”

O‘zil o‘zining xayrlashuv bayonotida asosiy urg‘uni uning sha’niga yog‘ilayotgan tanqidlar ortida nemis jamiyati va elitasidagi yashirin ksenofobiyasi turganiga qaratgan: “Grindel va uning ittifoqchilari nazarida men g‘alaba qozongan vaqtim nemisman va mag‘lubiyatga uchraganimda muhojirman. Men Germaniyada soliq to‘layman, nemis maktablari uchun xayr-ehson qilaman, Germaniya bilan Jahon Chempionatida g‘olib ham chiqdim, biroq jamiyat meni hali ham qabul qilmayapti. Meni “begona” deb hisoblaydilar. Men nemis jamiyatidagi integratsiya sharafiga mukofotlar olganman, 2015-yili “Nemis futboli elchisi” etib tayinlanganman. Endi esa nemis bo‘lmay qoldimmi? Mening nemislikka muvofiq emasligimni belgilovchi qandaydir mezonlar bormi o‘zi? Do‘stlarim Lukas Podolski va Miroslav Klozeni germaniyalik polyak deb atashmaydi, unda nima uchun men germaniyalik turkman? Yoki gap faqat Turkiyadami? Gap mening musulmonligimdami? Kimsani germaniyalik turk deb atash bilanoq siz boshqa davlatlarda ham qarindoshlari bor insonlarni ayiryapsiz. Men Germaniyada tug‘ilib, shu yerda ta’lim olganman. Nega odamlar meni nemis sifatida tan olishni istamaydi?”.

O‘zil kompaniya nomini bevosita tilga olmagan bo‘lsa-da, Erdo‘g‘on bilan suratlari e’lon qilingach futbolchi bilan homiylik shartnomasini bekor qilgan Mercedes-Benz’ga ham zahrini to‘kib sochgan: “Ular ortiq men bilan bog‘liq bo‘lishni istamadi, ‘krizis-menejment’ deb ataluvchi narsa ulardan shunday qaror qabul qilishni talab etdi. Vaholanki, qanchalik kulgili bo‘lmasin, Germaniya hukumati o‘sha kompaniya mahsulotlarida xaridorlarga xavf tug‘diruvchi noqonuniy dasturiy ta’minot borligini ma’lum qilgandi”.

Futbolchi Erdo‘g‘on bilan tushgan fotosuratini “o‘z ajdodlariga bo‘lgan hurmat” deya izohladi. “Turkiyada kimni (prezident etib) tanlashlaridan qat’i nazar, men baribir shu suratlarga tushgan bo‘lardim”, — dedi yarim himoyachi.

O‘zil Germaniya milliy termasi faxriy sardori Lotar Matteusning “boshqa bir jahon yetakchisi” bilan tushgan surati hech qanday nizo keltirib chiqarmaganini ham eslatib o‘tib, ikki xil standart, ikki xil yondashuvdan ham ranjiganini yashirmagan. “Boshqa bir jahon yetakchisi” — bu Vladimir Putin; Matteus u bilan futbol bo‘yicha Jahon Chempionati vaqtida uchrashgan edi. Umuman olganda, Matteus ham tanqiddan bebahra qolgan emas: xususan, Bild gazetasidagi maqola: “Matteus qonga botgan qo‘l bilan ko‘rishmasligi kerak edi” degan sarlavha bilan chiqqandi.

Nemis jurnalistlari O‘zilning yonini oldi

Aksariyat nemis OAVlari, hatto avvalroq uni “diktatorni qo‘llab-quvvatlaganlik”da ayblaganlari ham, O‘zilning bayonotidan so‘ng uning yonini olib chiqdi. Ko‘plab maqolalar mualliflarining qayd etishicha, nemis jamiyati ham, xususan Germaniya futbol ittifoqi rahbariyatida ham yashirin ksenofobiya va toqatsizlik darajasi yuqori. Jumladan, Raynxard Grindelni futbolchini himoya qilish o‘rniga, uni tanqid qilishni o‘zi boshlab bergani uchun qoralashyapti.

Süddeutsche Zeitung nashri futbol amaldorlari ilgari surgan mantiqni ehtiyotkorlik bilan himoya qilishga uringan. Gazeta O‘zilning Erdo‘g‘on bilan uchrashuv borasidagi nuqtai nazarini ishonarli emas, deb hisoblagan. Gazeta ijodkorlarining fikricha, amaldagi Turkiya prezidenti kabi siyosatchi bilan oshkora qo‘l berib ko‘rishish — ayniqsa, saylovoldi kampaniyasi ketayotgan bir vaqtda — uni qo‘llab-quvvatlash deb talqin qilinishi aniq edi. Boz ustiga, agar O‘zil odamlar bu suratlarni boshqacha qabul qilishlarini istasa, allaqachon buni tushuntirib berishi ham mumkin edi.

Demokratiya dushmani degan obro‘ orttirib ulgurgan “Germaniya uchun muqobil yo‘l” partiyasi a’zolari O‘zilni “o‘xshamagan immigratsiya namunasi” deb atadi va Germaniya futbol ittifoqini “O‘zilning nuqtai nazarini yanada qattiqroq tanqid qila olmagani uchungina” qoraladi. Bu esa futbolchining qarashlarini qoralash ortida irqchilik va ksenofobiya turibdi deb hisoblayotgan O‘zilning himoyachilari ixtiyoridagi da’volarni ko‘paytirishga xizmat qildi, xolos.

Germaniya futbol ittifoqi hozircha kichik bir bayonot berdi, xolos; unda milliy termadagi faoliyati uchun O‘zilga minnatdorlik hamda unga qaratilgan tanqidlar tagma’nosida futbolchi irqchilikni ko‘rgani afsuslanarli ekani bildirilgan. Shunga qaramay, futbol amaldorlarining qayd etishicha, “agar O‘zil shunchaki zarur javoblarni berganida edi”, hech qanday muammo bo‘lmasdi.

Biroq Der Spiegel bu mojaro oxir-oqibat Germaniya futbol ittifoqi rahbari Grindelning iste’fosi bilan yakuniga yetishi mumkinligini ham istisno etmayapti. Germaniya kansleri Angela Merkel hozircha O‘zilning milliy termadan ketishi haqidagi qarorini hurmat qilishi haqidagi bayonotcha bilan cheklandi. FIFA qoidalariga ko‘ra, mamlakat rahbariyati futbol federatsiyasi ishiga aralashishi mumkin emas, aks holda sanksiyalar qo‘llanilishi, mamlakat hatto FIFAdan chetlatilishi mumkin.

Kuzda 2024-yilgi futbol bo‘yicha Yevropa chempionati mezbonligi qaysi mamlakatga nasib etishi ma’lum bo‘ladi. Da’vogarlar hozir ikkita — Germaniya va Turkiya.