O‘zbekistonlik bir guruh jurnalistlar Markaziy Osiyo mintaqaviy ekologiya markazi (MOMEM) Yevropa Ittifoqi moliyaviy ko‘magida amalga oshirayotgan UzWaterAware loyihasi doirasida Qoraqalpog‘istonda bo‘lib qaytdi. Mediatur ishtirokchilari orasida “Daryo” muxbiri Azizbek Abduvaliyev ham bor edi.
Nukusdan yo‘lga chiqqan va Orol dengizi tomon otlangan 12 ta Toyota yo‘ltanlamasidan biri — 10-raqam qo‘yilgani bizga nasib etdi. “Biz” deganim Nargis Qosimova, Dilfuza Sobirova, Rustam Jabborov va men. Qarangki, barini “Darakchi” birlashtirgan ijodkorlar. Uchchovimiz bir paytlar ishlagan yoki mualliflik qilgan bo‘lsak, Rustam Jabborov hozir ham shu gazeta bosh muharriri.
Karvonimizning birinchi to‘xtash manzili Qo‘ng‘irot tumani bo‘ldi. Rustam bu yerga kelguncha uning O‘zbekistondagi eng katta tuman ekanligi, mamlakat hududining 12 foizi, Qoraqalpog‘istonning esa salkam yarmini egallashini aytib ulgurgandi. Bizni qarshi olgan tuman hokimining o‘rinbosari Baxtiyor Kamalov “Zakovat” bilimdoni aytgan bu faktlarni tasdiqladi.
Tuman hududi 76 ming kvadrat kilometrga tengligi, 126 ming aholi istiqomat qilayotganini bildirdi. Agar shu raqamdan kelib chiqsak, Qo‘ng‘irot O‘zbekiston hududining 12 emas, deyarli 17 foizini egallashi oydinlashyapti. Xomcho‘t qilib ko‘rdim: bu naq 10 ta Namangan degani!
Oldinlari asosan qishloq xo‘jaligi — paxta, sholi, sabzavot va poliz ekinlariga ixtisoslagan tumanda bugungi kunga kelib sanoat ham rivojlanib bormoqda. Bu yerda O‘zbekistonning eng yirik korxonalaridan bo‘lgan “Uz-Kor Gas Chemical” va Qo‘ng‘irot soda zavodi ishlab turibdi.
Yana yo‘lga otlandik. Ishoning, o‘nlab chaqirim joyda zog‘ ham uchramaydi. Keta-ketguncha tuz bosgan, shuvoq o‘sgan yerlar, onda-sonda saksavulzorlar ko‘zga tashlanadi. Bir payt kimsasiz yo‘lning qoq o‘rtasida oldinlari “Komsomolsk na Ustyurte” deb atalgan, hozir esa Qubla-Ustyurt deb nomlanuvchi posyolka qarshisidan chiqib qoldik. Oldinlari bu yerlarda harbiy obyektlar bo‘lgani, Qo‘ng‘irot, Nukusga samolyotlar uchgani bois aerodrom ham qurilgan ekan.
Posyolkada hozir 40 ta oila, 200 chog‘li odam istiqomat qiladi. Ular jurnalistlar ekanligimizni bilib, yo‘lsizlikdan qiynalganlari bois tuman markazi bilan bog‘lovchi, transport qatnovi uchun qulay yo‘l yotqizilishida ko‘mak so‘radi. Baquvvat jiplarni ham “yig‘latib” yuborayotgan yo‘l, to‘g‘rirog‘i, yo‘nalishdan ular hozir qanday foydalanayotgani biz uchun jumboq bo‘lib qoldi.
Shu yerdan Ustyurt platosi bo‘ylab sayohatimiz boshlandi. Bundagi mahobatli manzaralarni ko‘rib, Amerika filmlaridagi kanyonlar yodimga keldi. Yo‘q, yanglish solishtirdim, hatto kanyonlar ham Ustyurt oldida ip esholmaydi.
Ustyurtning Qozog‘iston tomonidagi qismida, Mangistovda yerosti yadro sinovlari o‘tkazilgan deyishadi. Bo‘lsa bordir, huvillagan, ne-ne sinovlarni boshidan kechirgan plato devorlari — chinklar shundoq ham kishining yuragini orqaga tortib yuboradi.
Aytgancha, aslida Yevropa va Osiyoning chegarasi bir paytlar shu yerdan o‘tgan degan taxmin ham yo‘q emas.
Hamkasbim Nargis Qosimova shunday joylarda ham o‘simliklar olami vakillarini topgani va suratlarga muhrlagani esa faqat hayrat va tahsinga loyiq.
Ustyurt hududidan Buyuk ipak yo‘li o‘tganligi bois bu yerda ko‘plab kuzatish minoralari, mayoqlar bo‘lgan. Ulardan biri, Sudoche ko‘li yaqinidagi XII – XIII asrlarga mansub minora qoldiqlariga tirmashdim. Yuqoriga chiqqanda shu yerda turgan qizni “Jahon” axborot agentligi muxbiri Guloyim Nurjonova xayol qilib, suratga tushirishini iltimos qildim. Qarasam, gapimga tushunmay ko‘zini pirpiratib turibdi. Tavba, bo‘y-bast, ko‘z-qosh bir xil, faqat u kanadalik bloger Loren Chen ekan. Adashuv bahona u bilan keyinchalik intervyu berishiga kelishib oldik.
Biz flamingolarni ko‘rishga oshiqayotgan ko‘l yaqinidagi yana bir tarixiy manzil — Urga shaharchasi. Bu yerda Chor Rossiyasidan surgun qilingan eski tutumdagi nasroniylar — staroverlar yashagan uylarning vayron bo‘lgan devorlari, qarovsiz qolgan qabrlariga duch keldik.
O‘zga millat va din vakillari bo‘lsa ham achinasan kishi. “Agar ular yapon bo‘lganida hatto shu yerda ham qarovsiz qoldirilmagan bo‘lardi” degan o‘y o‘tdi xayolimdan.
Sudoche qirg‘og‘idagi eski baliqni qayta ishlash zavodi oldida tamaddi uchun to‘xtadik. Bunday sharoitda ovqatlanishning ham o‘ziga yarasha gashti bor ekan. Uzun xontaxta bo‘ylab baliq, kartoshka tanovul qilarkansan, o‘zingni chindan ham katta bir jamoaning a’zosi sifatida his etasan.
Afsus, flamingolarni ko‘rish nasib etmadi. Ularni faqat tong sahar yoki kechki payt ko‘rish mumkin ekan. Biz borgan vaqt esa na unisi, na bunisiga to‘g‘ri keldi. Hafsalamiz pir bo‘lganini yashirmay, keyingi manzil — Orol dengizi tomon yo‘l oldik.
(Avvali va davomi bor)
Izoh (0)