Ҳисобга олинмаган деҳқон меҳнати, ерларнинг камлиги ва деградация: гўшт нархига таъсир қилган сабаб ва омиллар

Статистика агентлиги таҳлилига қараганда, гўшт нархлари январдан бери ҳар ой ошиб бормоқда. Март ойида Ўзбекистондаги гўшт нархи МДҲ давлатларига нисбатан қимматлаган. Марказий банк сўровларида ҳам аҳоли томонидан гўшт қимматлашгани кузатилган.

Ўзбекистонда гўшт нархининг ошиб боришига олиб келувчи сабаб ва омиллар юзасидан ветеринария фанлари доктори, профессор Қурбон Норбоев “Дарё”га изоҳ берди.

Дунё бўйлаб гўшт нархи ошмоқда

Ўзбекистондаги қишлоқлар, туманлар, вилоят марказларидаги гўшт нархи билан қизиқдик. Бизда гўшт нархи ҳозир қишлоқларда асосан деҳқон фермер хўжаликлар томонидан 92-95 минг сўмга нархлаб, қассобга берилади. Чорвачилик туманларида қассоб гўштни 100 минг сўмдан нархлаяпти, суғориладиган, деҳқончилик қилинадиган туманларда эса максимум 105-110 минг сўмдан сотиляпти. Вилоят марказларида гўшт нархи 120 минг сўмдан, лаҳм гўшт, суйакциз гўшт фақат Тошкент шаҳрида 130-140 минг сўмгача сотиляпти.

Гўшт нархи қиммат деб бўлмайди. Чунки қўшни республикаларимизда мол гўштининг нархи 160-170-180 минг сўмгача сотиляпти. Россия Федерациясининг Москвада шаҳрида 1 килограмм гўштнинг нархи 200-250 минг сўмгача сотиляпти. Умуман олганда, дунёда гўштнинг нархи 2025 йил ҳисобига бирмунча кўтарилди. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилоти — FAOнинг маълумотига қараганда, дунёда 2025 йилнинг февралдан бери ҳозиргача гўшт нархи 18 фоизга ошган.

Ўзбекистонда гўшт ишлаб чиқариш ўсиб боряпти. Мана мисол учун, 2022 йилда тирик вазн ҳисобида 2,7 миллион тоннани ташкил этган бўлса, 2023 йилда бу рақам 2,8 миллион тоннани ташкил этган. 2024 йилда эса 2,9 миллион тоннани ташкил этган. Демак, ўсиш тенденцияси мавжуд.

Мол боши учун ажратилган ер майдонлари кам

Ўзбекистон ички бозорида ишлатиладиган гўштнинг асосий қисмини деҳқон хўжаликларида, фермер хўжаликларида етиштиряпти. Соҳа мутахассиси сифатида гўшт нархининг ошишига қуйидаги омиллар таъсир этяпти деб ҳисоблайман. Шулардан биринчиси, мол боши учун ажратилган ер майдонининг камлиги. Аслида суғориладиган деҳқончилик қиладиган ҳудудлардан бир шартли бош мол учун 0,3 гектар ер ажратилиши керак. Ўзбекистонда мана шу кўрсаткич 0,19 ни ташкил этади. 0,11 гектар ер етишмаяпти, яъни 34,5 фоиз ер етишмаяпти. Албатта, бу кўрсаткични жойларда ҳокимлар имкониятини топадиган бўлса, шу ерни ажратиб бериш керак бўлади.

Тарихда бўлмаган емиш нархи

Ажратилган ердан тўғри фойдаланиш, уларда демак чорва экинларини тўғри жойлаштириш. Беда, пахта, алмашлаб экишни жорий қилиш, тритикале, рапс каби экинларни экиш, шу учун чорва озуқасини, демак уни тўйимлилигини ошириш учун хизмат қиладиган соҳа бўлади. Ўзбекистонда ҳозир 1 килограмм буғдой кепаги 3000-3300 сўмни ташкил этади. 1 килограмм пахта шроти 6000-6500 сўм. 1 килограмм пахта шелухаси тарихда бўлмаган 5000 сўмни ташкил этади.

Деҳқонлар меҳнати ҳисобга олинганича йўқ

Тирик вазнда 1 килограмм натижа олиш учун, 11,5-12 озиқ бирлиги талаб этилади. Агар шу озиқ бирлигини ҳисобини берадиган озуқаларни рўйхат қилиб, уларнинг нархини белгилайдиган бўлсак, бу 80-85 минг сўмга бориб етяпти. Демак, бу ярим килограмм гўшт ҳисоби. Аслида 1 килограмм гўштнинг нархи бу ҳисобда 160-170 минг сўмга тушади.

Қишлоқ жойларда мол боқиб етиштирувчилар ҳали ўзининг меҳнатини гўшт устига қўяётгани йўқ. Олти ой мол боқадими, бир йил мол боқадими — бу ҳисобга олинмаяпти.

Дэградацияга учраётган ерлар

Ўзбекистонда 16,5 миллион гектар яйлов бор. Унинг ҳам 40 фоизи деградацияга учраган. Қозоғистонда яйловлар эса 124 миллион гектар. Ҳосилдорлиги бизга нисбатан анча баланд. Қозоғистонда яйловларнинг ҳосилдорлиги 7-8 центнерни ташкил этади. Ўзбекистонда эса яйловларнинг ҳосилдорлиги 2 центнер атрофида. Бу томондан ҳам бизда гўшт ишлаб чиқариш учун анча қийинчилик бор.

Гўштга бўлган талаб ошди.

Барча супермаркетларда, расталарда, гўшт дўконларида гўшт етарли миқдорда. Халқимизнинг талаби ошганлиги бу халқнинг фаровонлигини ошганлигини далолати бу.

Нархга электр энергияси ҳам таъсир қилган

Ўзбекистон қишлоқ хўжалиги вазирлиги берган баёнотига кўра, гўшт нархи ошиши глобал миқёсда кузатилаётганини қайд этган. Бу дунёда гўшт ишлаб чиқариш ҳажми секинлашаётгани, йирик импортчи давлатларда талаб юқорилиги ва озуқа хом ашёси ва транспорт харажатлари ортиши билан боғлиқ.

Баёнотда 2025 йил I чорагида гўшт нархига таъсир қилувчи ем—озуқа, электр энергияси ва ёқилғи–мойлаш материаллари қимматлашгани келтирилган.

Маълумот учун, Ўзбекистон ўртача 4 доллардан гўшт импорт қилмоқда. Импортнинг жуда катта қисми Беларусь ва Қозоғистон ҳисобига тўғри келади.

Иқтисодиёт ва молия вазирлиги ўрганишларига (13 июнь санаси билан) кўра, Тошкент шаҳридаги бозорларда мол гўштининг улгуржи нархи 73 минг сўмдан 95 минг сўмгача, қўй гўшти эса 83 минг сўмдан 98 минг сўмгача ташкил этмоқда.