Ўзбекистонда электр ва газ ишлаб чиқарилган нархидан арзон сотилгани боис ўртада юзага келган камомад давлат бюджети ҳисобидан қоплаб келинади. Масалан, 2023 йилда шундай харажатлар учун бюджетдан қарийб 18 триллион сўм субсидия ажратиш белгиланган. Иқтисодчи Отабек Бакиров YouTubeъдаги чиқишида мазкур харажатлар ўрнига тўғри бозор қоидаларини жорий этиш кераклиги, газ нархидаги тафовутни қоплаш пулларини соғлиқни сақлаш, стипендия, пенсия ва нафақаларга тўлаш фойдалироқ бўлиши зарурлиги тўғрисида фикр билдирди.
Отабек Бакировнинг айтишича, газ нархи бизнес учун қиммат бўлиши лозим.
“Қайси бизнес тўловга лаёқатли бўлса, ўша газ сотиб олиши керак. Масалан, цемент заводининг ускуналари янги, энерготежамкор бўлса, унга газ 4 000 сўмдан сотилса ҳам, манфаатли. Агар ускуналари эскирган, экологияни бузадиган ва энергетик самарадорлиги бўлмаса, эртага у ишлаб чиқарган маҳсулот қимматга айланади. Ўз-ўзидан унинг учун газ ишлатиш самарали бўлмайди.
Баҳор келса, ҳаммага қуёш панеллари ўрнатларинг, деган кампания бошланади. Қиш келса, кўмирга ўтларинг, дейилади. Аслида униси ҳам, буниси ҳам зиёнли. Бизнесга сигналларни амалдорлар эмас, нарх бериши керак. Бизнес эса альтернативни ўзи ҳисоблаши керак. Бу тадбиркорни панел ўрнацам қанчага тушади, кўмир ёқсам маҳсулот таннархи неча пул бўлади ёки газда қанчага тўғри келади, деган танловга ундайди. Ва биз хойлаймизми- йўқми, бозорга қараб қадам босишни бошлаймиз.
Ундан ҳам муҳими — давлат ўзининг бюджет маблағларини энергетикадаги нарх фарқини қоплашга сарфламайди, пенсия, стипендия, нафақага йўналтиради. Шу ўринда айтиб кетай, стипендиялар ошмаганига 2,5 йил бўлди. Нега? Чунки бюджетда имконият йўқ. Биз ижтимоий соҳалар таълим, тиббиёт, пенсия, стипендияларга сарфлашимиз мумкин бўлган маблағларни энергетика нархидаги фарқни қоплашга сарфлаяпмиз. Шу мени ҳаддан ташқари оғринтиради, қийнайди”, —деди Отабек Бакиров.
Иқтисодчининг фикрича, сув хўжалиги учун қилинаётган ортиқча харажатлар ҳам бюджет сарфи ошишига олиб келмоқда.
“Бу йил харажатлар ортиқча бўлган йўналишлардан бири сув бўлди. Яъни бюджетдан сув хўжалиги учун 8,5 триллион сўм сарфланмоқда. Йиғилган солиқларимиз эса 900 миллиард сўмга ҳам етмайди. Ўзбекистонда қишлоқ хўжалиги сувнинг 95 фоизини, бошқа соҳалар 5 фоизини (саноат ҳам киради) истеъмол қилади, ичимлик суви эса 1 фоизга тўғри келади. Тўғри, ичимлик суви қайта ишлангани учун унинг таннархи юқори. Лекин саноат учун ишлатиладиган 1 кубометр сув учун шартли равишда 80 сўм тўлаётган бўлсангиз, сиз ҳеч қачон сув тежамкор ускуналарни олиб келиб, ўрнатмайсиз. Чунки бу (арзон нарх — таҳр.) сизга сигнал бермайди.
Хатто фермерлар еридан пахта олиш бўйича харажатларининг рўйхатига сувни қўшмайди (арзон бўлгани учун — таҳр.). Бир гектар ерни суғориш учун кетадиган сув нархи 10 000 сўмга ҳам етмайди. Ўзбекистон шунақа мамлакатки, сувини бир жойдан иккинчи жойга ҳайдаш учун насослардан фойдаланади. Йилига тахминан 8 миллиард кВт/соат электр энергияси фақат насослар учун ишлатилади. Бу ишлаб чиқарилган электр энергиясининг 10 дан 1 фоизини насосларга сарфлаймиз, дегани. Ва қишлоқ хўжалигида насослардан фойдаланиш ва электр сарфи янада ошиб бормоқда. Чунки бу ҳам имтиёзли тарифда”, — деди Отабек Бакиров.
Эслатиб ўтамиз, жорий йилнинг 1 октябрь санасидан Ўзбекистонда бизнес учун газ ва электр энергияси нархлари оширилди. Бироқ аҳоли учун нархлар ўзгармади.
2022 йилда ҳукуматнинг “Ёқилғи-энергетика ресурсларининг нархларини ўзгартириш тўғрисида”ги қарор лойиҳаси жамоатчилик муҳокамаси учун эълон қилинганди. Ҳужжатда электр энергияси ва табиий газ нархларини ижтимоий норма асосида белгилаш ва ошириш назарда тутилганди. Яъни аҳоли учун 1 кВт/соат электр энергияси истеъмоли ойига 250 кВт/соатгача — 325 сўм, 250 кВт/соатдан юқори ҳар 1 кВт/соат учун — 650 сўм этиб белгилаш режаси очиқланган. Аммо мазкур қарор қабул қилинмаган.
Изоҳ (0)