Ўзбекистоннинг учта вилоятида ичимлик суви нархлари бирданига икки баробарга оширилмоқда. Жумладан, Қашқадарёда аҳоли учун 1 метр куб ичимлик сувининг нархи амалдаги 1 000 сўмдан 2 минг сўмга, Сурхондарёда 1 минг 150 сўмдан 2 140 сўмга, Тошкент вилоятида 950 сўмдан 1 минг 700 сўмга қимматлашмоқда.
Амалдаги тарифларга кўра, энг арзон ичимлик суви Тошкент шаҳрида (1 метр куб сув учун 400 сўм), энг қиммати эса Навоий вилоятида (1 метр куб сув учун 3 минг сўм) эканини кўриш мумкин. Ҳозирча қолган ҳудудлардаги тарифлар ўзгаришсиз қолмоқда.
Тошкентда нафақат ичимлик суви, балки оқар сув ҳам 2024 йил 1 январдан пуллик бўлиши белгиланди.
Юқоридаги чоралар Ўзбекистонда 2050 йилга бориб сув танқислиги беш баробарга ошиши, сўнгги 15 йил ичида аҳоли жон бошига йиллик сув ҳажми 3 минг 48 метр кубдан 1 минг 589 метр кубгача камайгани билан боғлиқ.
Мутахассислар сув ва энергия ресусрлари нархларини белгилашда кўпроқ ишлатган кўп тўлаши, яъни тоифаланган тўлов тизими жорий этишни таклиф қилмоқда. Масалан, айтайлик, ойига 10 метр куб сув ишлатганлар ҳар метр куб сув учун 500 сўм тўласа, ундан кўп ишлатганлар ҳар метр куб сув учун 1 000 сўмдан тўлаши керак. Шунда табиий равишда истеъмолчи камроқ тўлаш учун сувни тежашга ҳаракат қилади.
“Дарё” мухбири “Ўзсувтаъминот” жамияти ахборот хизмати раҳбари Акмал Муродовдан ичимлик суви нархларини белгилашда тоифаланган тўлов тизими жорий этиш кўзда тутилмоқдами, деган савол билан мурожаат қилди. Акмал Муродовнинг жавоб беришича, “ҳали ундай чоралар йўқ”.
Мамлакатдаги вазият
Дунёнинг кўплаб давлатларида бўлгани каби Ўзбекистонда ҳам ичимлик суви танқислиги долзарб муаммолардан бири. Буни аҳолининг ичимлик суви билан таъминланганлик даражаси 70 фоиз эканидан ҳам англаш қийин эмас. Жумладан, Қашқадарё, Сурхондарё ва Жиззах вилоятларида ичимлик суви таъминоти 60 фоиздан кам. Ғузор, Деҳқонобод, Косон, Шеробод, Ангор, Ғаллаорол ва Хатирчи туманларида бу кўрсаткич 30 фоизга ҳам етмайди. Ичимлик суви таъминоти кўрсаткичи республика бўйича энг паст ҳудуд – Қашқадарё вилоятидир (43 фоиз).
Жаҳон банки таҳлилларига кўра, 2050 йилга бориб Ўзбекистонда жорий сув танқислиги беш баробарга ошади. “Ўзсувтаъминот” АЖ бош мутахассиси Анвар Муҳаммадалиевнинг ёзишича, сўнгги 15 йил ичида аҳоли жон бошига йиллик сув ҳажми 3 048 м3 дан 1 589 м3 гача камайган.
Жаҳон банки, шунингдек, 2050 йилга бориб Сирдарё ҳавзасида сув ресурслари 5 фоизгача, Амударёда 15 фоизгача камайиши кутилаётганини прогноз қилган. Ҳисоб-китобларга қараганда, 2050 йилда Марказий Осиёда чучук сув тақчиллиги ялпи ички маҳсулотнинг 11 фоизга пасайишига олиб келиши мумкин.
Умуман олганда, дунёда ичимлик (чучук) сув танқислиги узоқ эмас, яқин 7 йилдан сўнг, яъни 2030 йилга келиб 40 фоизга ортиши прогноз қилинмоқда.
Дунё бўйлаб сув нархлари
Марказий Осиёда ичимлик суви учун тўлов нархи энг юқори мамлакат Қозоғистон ҳисобланади. Мамлакатда ҳудудларига қараб аҳоли ҳар куб сув учун 73 тенгедан (1 905 сўм) 304 тенгегача (7 934 сўм) тўлов қилади.
Тожикистон аҳолиси 1 куб метр сув истеъмоли учун 1 сомонидан (1 061 сўм) 1,73 сомонигача тўлайди. Мамлакат пойтахти Душанбеда сув ҳисоблагичи бор ёки йўқлигига қараб нархлар белгиланади. Масалан, ҳисоблагичи борлар 1 кубометр сувга 1,73 сомони, ҳисоблагичсизлар (1-12- қаватларда яшаса) 6,24 сомони, 12-қаватдан юқорида истиқомат қилувчилар 8,33 сомони тўлайди. Қирғизистонда аҳоли ҳар кубометр сувга 6,84 сом (904 сўм) тўлайди. Туркманистонда эса белгиланган лимитдан кўп истеъмол қилинган сувнинг 1 кубометри 0,5 манат (1 662 сўм) туради.
Маълумотларга қараганда, ҳозирда Европа давлатлари аҳолиси ичимлик суви учун дунёдаги энг юқори нархда тўлов қилади. Рўйхатда биринчи ўринни Норвегия эгаллаган. Мамлакат фуқаролари 1000 литр (1 кубометр) ичимлик суви учун 5,51 евро тўлайди. Кейинги ўринларда Германия (4,67 евро), Дания (4,37 евро), Нидерландия (3,99 евро) келтирилган.
Европадаги давлатларнинг барча шаҳарлари ичида ичимлик суви Италиянинг Неапол шаҳрида энг арзон ҳисобланади. У ерда ҳар бир кубометр чучук сув нархи 1,42 евро туради. Америкада эса сув нархи Европадаги нархлардан 3 баробар арзонроқ.
Нега сув нархи ошириляпти?
“Ўзсувтаъминот” АЖ ахборотига кўра, вилоятларда аҳолининг марказлашган ичимлик суви билан таъминланиш даражасини ошириш режалаштирилган. Бунинг учун ичимлик суви ва канализация тармоқлари, сув ҳамда канализация иншоотлари барпо этилиши зарур. Бундан ташқари, иш ҳақи, электр-энергия, солиқ тўловлари, хорижий кредитлар тўлови амалга оширилган бўлиб, жорий ва капитал таъмирлаш, тизимни модернизация қилиш ишларида ҳам сарф-харажатлар талаб этилади. Шундан келиб чиқиб, ичимлик суви таъминоти ва оқова сув хизматлари учун янги тарифлар тасдиқланмоқда.
Яна бир масала борки, сўнгги пайтда Ўзбекистонда сув нархи арзонлиги боис уни исроф қилиш ҳолатлари кўпайгани жамоатчилик эътиборига тушган. Таҳлиллар шуни кўрсатмоқдаки, Европа давлатлари, хусусан, Данияда сув нархи қимматлиги сабабли уни тежаш, сувдан унумли ва тўғри фойдаланиш даражаси юқори. Нархлар ошишида биринчи навбатда сув исрофини камайтириш ва бозор нархларини жорий қилиш орқали, ундан унумли фойдаланиш даражасини ошириш назарда тутилаётган бўлиши мумкин.
Изоҳ (0)