Д витамини организмда муҳим рол ўйнайди: бу нафақат витамин, балки инсон танасининг кўплаб асосий функциялари билан бевосита боғлиқ бўлган гормон ҳамдир.
Бугунги кунда дунё аҳолисининг 50 фоиздан ортиғи Д витамини етишмаслигидан азият чекмоқда. Кексалар орасида эса бу кўрсаткич 80-90 фоизга етади. Экспертларнинг бир гуруҳи Д витамини етишмовчилигини XXI асрнинг янги метаболик пандемияси деб аташади. Кеч куз ва қиш мавсуми, шаҳар шароитидаги ҳаёт ва ҳатто, мажбурий тарзда ўзини-ўзи изоляция қилиш вазиятни янада оғирлаштириши ва соғлиқ муаммоларини келтириб чиқариши мумкин. Етишмовчилик нима учун пайдо бўлиши, оқибатлари билан қандай курашиш кераклиги ҳақида қуйида батафсил тўхталамиз.
Д витамини танқислиги сабаблари
“Қуёшли витамин” танқислигининг бирламчи омили: бу ултрабинафша нурлар таъсирининг етишмаслиги ва узоқ вақт уйдан ташқарига чиқмаслик. Шунингдек, организмда Д витамини ишлаб чиқаришга салбий таъсир кўрсатадиган индивидуал омиллар мавжуд. Бунда тартибсиз овқатланиш, шу жумладан, озиқ-моддаларга бой маҳсулотларни етарли даражада истеъмол қилмаслик ҳам муҳим рол ўйнайди. Ҳомиладорлик ва лактация даврида аёл организмида ҳам кўплаб озиқ моддалар етишмайди. Ёш ўтиши билан организмдаги Д витамини даражаси пасаяди. Қолаверса, ичак микрофлорасининг бузилиши ва бир қатор касалликлар бу витаминнинг етишмаслигига олиб келади.
Нима учун бизга Д витамини керак?
Д витаминининг асосий физиологик функциялари кўпдан бери маълум: қондаги калсий миқдорини керакли даражада ушлаб туриш, рахитнинг олдини олиш ва энг муҳими, суяклар, тишлар ва тирноқларни мустаҳкамлашдан иборат. Аммо сўнгги йилларда ушбу модда ҳақида илмий доира сезиларли даражада кенгайди.
Халқаро Эндокринология жамияти мутахассислари томонидан ўтказилган Д витаминининг ҳужайрадан ташқаридаги таъсири бўйича далиллар базасини таҳлил қилишнинг мавжуд тизимли натижалари Д витаминининг организмдаги қуйидаги аъзолар фаолиятида иштирок этишини кўрсатади.
Тери
Д-гормон антипролифератив таъсирга эга. Пролифератив таъсир — бу тери ҳужайраларининг кўп сонли пўстлоғи нобуд бўлиши билан бирга терининг айрим жойларида кератинизациянинг кучайиши жараёни. Бу механизм кўплаб тери касалликлари (псориаз, дерматит, экзема ва бошқалар) асосида ётади. Шу ўринда Д витамини терида намоён бўлиши мумкин бўлган кўримсиз доғларини камайтиришга ва олдини олишга қодир. Шунингдек, дерматологияда Д витамини билан препаратлардан фойдаланиш аллақачон тери касалликларига қарши курашнинг самарали усулларидан бири ҳисобланади.
Иммунитет тизими
Д витамини организмнинг иммунитет тизимини мустаҳкамлаши ва иммунитетни қўллаб-қувватлаши исботланган. Таъкидланишича, Д витамини инфекциялар (SARS, ОИВ, сил ва бошқалар) хавфини камайтиради, айрим иммунитет касалликларининг ( диабетнинг 1 тури, склероз, витилиго, ревматоид артрит ва бошқалар) олдини олади — коронавирусдан профилактика учун ажойиб янгилик дейиш мумкин.
Овқатланиш тартиби
Д витамини овқатланиш тартиби ва психо-эмоционал ҳолатни нормаллаштирадиган гормондир. Д витаминининг етишмаслиги одамнинг психо-эмоционал ҳолатига таъсир қилади: тез-тез тушкунлик, доимий чарчоқ, тажовузкорлик Д витамини етишмаслигидан далолат бериши мумкин. Шунда организм “қуёшли кайфият” излашни бошлаб, очликни ҳис қилади, бу овқатланиш бузилишига, айниқса, ортиқча овқатланишга олиб келади. Бу аломатлар куз-қиш даврида, қуёш нурининг кескин танқислигини бошдан кечираётганда яққол намоён бўлади.
Марказий асаб тизими
Д витамини ва МАТ (марказий асаб тизими) ўртасида боғлиқлик мавжуд. Д витаминининг паст даражаси когнитив пасайиш ва демансия, шу жумладан, Алсгеймер касаллиги хавфини оширади. Қўшимча Д витамини қабул қилиш кексалар учун анча самарали экани қайд этилган.
Юрак-қон томир касалликлари
Маълум бўлишича, Д витамини рецепторлари артерия томирларида, юракда ва юрак-қон томир касалликлари ривожланиши учун жавобгар бўлган деярли барча ҳужайра ва тўқималарда мавжуд. Бундан ташқари, Д витаминининг атеросклерозга қарши курашда, миокард инфаркти ва гипертониянинг олдини олишда самарадорлиги исботланган.
Репродуктив саломатликка таъсири
Д витамини рецепторлари репродуктив тизим органларида ҳам топилган. Д витамини танқислиги бепуштликнинг сабабларидан бири эканлиги аниқланган. Бундан ташқари, ушбу гормоннинг етишмаслиги аёлларда тухумдон кистаси ривожланиш хавфи ва эркакларда тестостерон даражасининг ошиши билан боғлиқ.
Шунингдек, Д витамини 2-турдаги қандли диабетнинг, айрим зарарли неоплазмаларнинг ривожланишининг олдини олишда иштирок этади, остеопороз хасталиги ривожланишини тўхтатади ва антиоксидант таъсирга эга.
Д витамини манбалари
Д витаминининг иккита манбаси мавжуд: 80 фоиз ултрабинафша нурлар таъсирида тери орқали ўтади ва 20 фоиз озиқ-овқат билан танамизга киради.
Д витаминининг яна бир муҳим манбаи озиқ-овқат, асосан, гўшт манбалари: балиқ жигари, ёғли балиқ ва балиқ ёғи, тухум сариғи, юқори даражали ёғли сут маҳсулотларидир. Аммо уларни белгиланган миқдордан кўп истеъмол қилиш ортиқча вазнга сабаб бўлишини ёдда сақлаш зарур.
Профилактика ва даволаш
Д витамини танқислигининг олдини олиш учун нима қилиш керак? Биринчи галда, таҳлил учун қон топшириш ва Д витамини билан таъминлаш даражасини назорат қилиш муҳим аҳамиятга эга. Иккинчидан, агар даража нормал чегарадан юқори бўлса, унда овқатланиш ва қуёш нурига тўйиниш орқали осон олдини олса бўлади. Агар даража нормадан паст бўлса, у ҳолда шифокорнинг кўрсатмаси билан дори-дармонлар талаб қилинади.
Кенг тарқалган Д витамини танқислиги муаммосининг ижобий томони, хавф омиллари бўйича мавжуд маълумотлар оптимал дори танлаш билан биргаликда Д витаминининг керакли даражасига тез, хавфсиз ва самарали эришишга ва уни узоқ вақт сақлаб туришга имкон беради.
Мавзуга доир:
Изоҳ (0)