D vitamini organizmda muhim rol o‘ynaydi: bu nafaqat vitamin, balki inson tanasining ko‘plab asosiy funksiyalari bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan gormon hamdir.
Bugungi kunda dunyo aholisining 50 foizdan ortig‘i D vitamini yetishmasligidan aziyat chekmoqda. Keksalar orasida esa bu ko‘rsatkich 80-90 foizga yetadi. Ekspertlarning bir guruhi D vitamini yetishmovchiligini XXI asrning yangi metabolik pandemiyasi deb atashadi. Kech kuz va qish mavsumi, shahar sharoitidagi hayot va hatto, majburiy tarzda o‘zini-o‘zi izolyatsiya qilish vaziyatni yanada og‘irlashtirishi va sog‘liq muammolarini keltirib chiqarishi mumkin. Yetishmovchilik nima uchun paydo bo‘lishi, oqibatlari bilan qanday kurashish kerakligi haqida quyida batafsil to‘xtalamiz.
D vitamini tanqisligi sabablari
“Quyoshli vitamin” tanqisligining birlamchi omili: bu ultrabinafsha nurlar taʼsirining yetishmasligi va uzoq vaqt uydan tashqariga chiqmaslik. Shuningdek, organizmda D vitamini ishlab chiqarishga salbiy taʼsir ko‘rsatadigan individual omillar mavjud. Bunda tartibsiz ovqatlanish, shu jumladan, oziq-moddalarga boy mahsulotlarni yetarli darajada isteʼmol qilmaslik ham muhim rol o‘ynaydi. Homiladorlik va laktatsiya davrida ayol organizmida ham ko‘plab oziq moddalar yetishmaydi. Yosh o‘tishi bilan organizmdagi D vitamini darajasi pasayadi. Qolaversa, ichak mikroflorasining buzilishi va bir qator kasalliklar bu vitaminning yetishmasligiga olib keladi.
Nima uchun bizga D vitamini kerak?
D vitaminining asosiy fiziologik funksiyalari ko‘pdan beri maʼlum: qondagi kalsiy miqdorini kerakli darajada ushlab turish, raxitning oldini olish va eng muhimi, suyaklar, tishlar va tirnoqlarni mustahkamlashdan iborat. Ammo so‘nggi yillarda ushbu modda haqida ilmiy doira sezilarli darajada kengaydi.
Xalqaro Endokrinologiya jamiyati mutaxassislari tomonidan o‘tkazilgan D vitaminining hujayradan tashqaridagi taʼsiri bo‘yicha dalillar bazasini tahlil qilishning mavjud tizimli natijalari D vitaminining organizmdagi quyidagi aʼzolar faoliyatida ishtirok etishini ko‘rsatadi.
Teri
D-gormon antiproliferativ taʼsirga ega. Proliferativ taʼsir — bu teri hujayralarining ko‘p sonli po‘stlog‘i nobud bo‘lishi bilan birga terining ayrim joylarida keratinizatsiyaning kuchayishi jarayoni. Bu mexanizm ko‘plab teri kasalliklari (psoriaz, dermatit, ekzema va boshqalar) asosida yotadi. Shu o‘rinda D vitamini terida namoyon bo‘lishi mumkin bo‘lgan ko‘rimsiz dog‘larini kamaytirishga va oldini olishga qodir. Shuningdek, dermatologiyada D vitamini bilan preparatlardan foydalanish allaqachon teri kasalliklariga qarshi kurashning samarali usullaridan biri hisoblanadi.
Immunitet tizimi
D vitamini organizmning immunitet tizimini mustahkamlashi va immunitetni qo‘llab-quvvatlashi isbotlangan. Taʼkidlanishicha, D vitamini infeksiyalar (SARS, OIV, sil va boshqalar) xavfini kamaytiradi, ayrim immunitet kasalliklarining ( diabetning 1 turi, skleroz, vitiligo, revmatoid artrit va boshqalar) oldini oladi — koronavirusdan profilaktika uchun ajoyib yangilik deyish mumkin.
Ovqatlanish tartibi
D vitamini ovqatlanish tartibi va psixo-emotsional holatni normallashtiradigan gormondir. D vitaminining yetishmasligi odamning psixo-emotsional holatiga taʼsir qiladi: tez-tez tushkunlik, doimiy charchoq, tajovuzkorlik D vitamini yetishmasligidan dalolat berishi mumkin. Shunda organizm “quyoshli kayfiyat” izlashni boshlab, ochlikni his qiladi, bu ovqatlanish buzilishiga, ayniqsa, ortiqcha ovqatlanishga olib keladi. Bu alomatlar kuz-qish davrida, quyosh nurining keskin tanqisligini boshdan kechirayotganda yaqqol namoyon bo‘ladi.
Markaziy asab tizimi
D vitamini va MAT (markaziy asab tizimi) o‘rtasida bog‘liqlik mavjud. D vitaminining past darajasi kognitiv pasayish va demansiya, shu jumladan, Alsgeymer kasalligi xavfini oshiradi. Qo‘shimcha D vitamini qabul qilish keksalar uchun ancha samarali ekani qayd etilgan.
Yurak-qon tomir kasalliklari
Maʼlum bo‘lishicha, D vitamini retseptorlari arteriya tomirlarida, yurakda va yurak-qon tomir kasalliklari rivojlanishi uchun javobgar bo‘lgan deyarli barcha hujayra va to‘qimalarda mavjud. Bundan tashqari, D vitaminining aterosklerozga qarshi kurashda, miokard infarkti va gipertoniyaning oldini olishda samaradorligi isbotlangan.
Reproduktiv salomatlikka taʼsiri
D vitamini retseptorlari reproduktiv tizim organlarida ham topilgan. D vitamini tanqisligi bepushtlikning sabablaridan biri ekanligi aniqlangan. Bundan tashqari, ushbu gormonning yetishmasligi ayollarda tuxumdon kistasi rivojlanish xavfi va erkaklarda testosteron darajasining oshishi bilan bog‘liq.
Shuningdek, D vitamini 2-turdagi qandli diabetning, ayrim zararli neoplazmalarning rivojlanishining oldini olishda ishtirok etadi, osteoporoz xastaligi rivojlanishini to‘xtatadi va antioksidant taʼsirga ega.
D vitamini manbalari
D vitaminining ikkita manbasi mavjud: 80 foiz ultrabinafsha nurlar taʼsirida teri orqali o‘tadi va 20 foiz oziq-ovqat bilan tanamizga kiradi.
D vitaminining yana bir muhim manbai oziq-ovqat, asosan, go‘sht manbalari: baliq jigari, yog‘li baliq va baliq yog‘i, tuxum sarig‘i, yuqori darajali yog‘li sut mahsulotlaridir. Ammo ularni belgilangan miqdordan ko‘p isteʼmol qilish ortiqcha vaznga sabab bo‘lishini yodda saqlash zarur.
Profilaktika va davolash
D vitamini tanqisligining oldini olish uchun nima qilish kerak? Birinchi galda, tahlil uchun qon topshirish va D vitamini bilan taʼminlash darajasini nazorat qilish muhim ahamiyatga ega. Ikkinchidan, agar daraja normal chegaradan yuqori bo‘lsa, unda ovqatlanish va quyosh nuriga to‘yinish orqali oson oldini olsa bo‘ladi. Agar daraja normadan past bo‘lsa, u holda shifokorning ko‘rsatmasi bilan dori-darmonlar talab qilinadi.
Keng tarqalgan D vitamini tanqisligi muammosining ijobiy tomoni, xavf omillari bo‘yicha mavjud maʼlumotlar optimal dori tanlash bilan birgalikda D vitaminining kerakli darajasiga tez, xavfsiz va samarali erishishga va uni uzoq vaqt saqlab turishga imkon beradi.
Mavzuga doir:
Izoh (0)