Лептин ёғ тўқимасидан ажралиб чиқадиган гормон бўлиб, иштаҳани босади ва вазн йўқотишга ёрдам беради. Бошқача қилиб айтганда, у мияга хабар юборади: “Овқат етарли, ёғ захираларини сарфлаш фурсати келди”.
Ушбу гормоннинг нормал ишлаб чиқарилиши калория ва энергия сарфини ҳисобга олмаганда, вазнни барқарор сақлашга ёрдам беради. Лептин етишмаслиги иштаҳани оширади ва килограмм ортишига сабаб бўлади. Ортиқчаси эса организмнинг гормонларга сезгирлигини пасайтиради, бу яллиғланиш ва метаболик касалликларга олиб келиши мумкин.
Лептин иштаҳага қандай таъсир қилади?
Овқатланишдан сўнг ундаги ёғ ҳужайраларидан лептин моддаси ажралиб чиқади ва қон орқали мияга етиб боради. Бош мияда гормон гипоталамусдаги рецепторларга боғланади ва энергия захиралари ҳақида маълумот узатади. Захира етарли миқдорда бўлса, организмда иштаҳани босадиган бир қанча пептидлар ишлаб чиқарилади.
Инсонда ёғ сарфи ортиб кетса ва калория етишмаса, лептин даражаси пасаяди, иштаҳа очилади. Шу боис парҳезлар чоғида ёғ захиралари кўп бўлса ҳам, одам очликдан қийналади.
Бошқа томондан, танадаги юқори ёғ фоизи, кўп овқатланиш, айниқса, углеводлар, лептин даражасини оширади ва очликни камайтиради. Ширинликларни севиб истеъмол қиладиган ортиқча вазнли одамларда “тўйиш гормони” кўпроқ бўлиши керак, шу боис улар деярли овқатга эҳтиёж сезмайди. Бундай инсонларда лептин даражаси ҳақиқатан ҳам юқори, аммо кейинчалик иштаҳани камайтира олмайдилар. Олимларнинг таъкидлашича, буларнинг барчаси сезгирликнинг бузилиши билан боғлиқ.
Нима учун организмда лептинга бефарқлик пайдо бўлади?
Тадқиқот шуни кўрсатдики, 12 соат мобайнида ортиқча овқатланиш (120 ккал / кг тана вазни) лептин даражасини 40 фоизга оширди, бундай режимнинг икки ҳафтаси гормон миқдорини уч бараварга кўпайтиради.
Олимлар лептиннинг ҳаддан ташқари кўп миқдори гипоталамусга тўғридан тўғри таъсир қилади ва бу гормонга нисбатан сезгирликни пасайтиради, деган хулосани илгари сурадилар.
Бундан ташқари, лептиннинг мияни зарарли қон таркибий қисмлардан ҳимоя қилувчи қон-мия тўсиғи — филтр орқали ўтиши ҳолатни ёмонлаштиради. Шу тариқа оз миқдорда лептин тўсиқдан ўтади ва гипоталамус иштаҳани босиш буйруғини олмайди. Етарли калорияларга қарамай, тўйинганлик ҳисси пайдо бўлмайди.
Организмнинг лептинга сезувчанлигини қандай ошириш мумкин?
Лептинга сезувчанликни яхшилаш ва иштаҳани мувозанатлашга ёрдам берадиган бир нечта стратегиялар мавжуд.
Шакардан воз кечинг
Шакар истеъмолига жавобан организмда инсулин даражаси кўтарилади ва доимий гиперинсулинемия қон плазмасида лептин контцентрацияси ошишига олиб келади.
Уч кун мобайнида углеводларни ортиқча қабул қилиш билан “тўйинганлик гормони” даражаси 28 фоизга ортади. Бундан ташқари, шакар, айниқса, унинг бир қисми бўлган фруктоза организмнинг лептинга сезувчанлигини пасайтиради ва семизликни чақиради.
Шу жиҳатдан ширинликлардан максимал даражада воз кечиш афзалдир. Иложи борича уларни таомномадан чиқариб юборинг.
Тўйинган ёғларни камайтиринг
Ёғлар лептин даражасига углеводларга қараганда анча кам таъсир қилади, аммо улар ҳам акс таъсир хусусиятга эга.
Ҳайвонларда ўтказилган тажриба шуни кўрсатдики, тўйинган ёғ кислоталари лептинни қон-мия тўсиғи орқали ўтиш жараёнини бузади, бу миядаги гормон миқдори ва унинг иштаҳага таъсирини ёмонлаштиради. Ўсимлик ёғлари, балиқ ва ёнғоқларнинг тўйинмаган ёғли кислоталари бундай салбий таъсирга эга эмас.
Парҳез йўриқномалари юрак-қон томир тизимига кўрсатадиган зарари туфайли диетадаги тўйинган ёғлар умумий калорияларини 5-10 фоизгача камайтиришни маслаҳат беради. Балки иштаҳангизни камайтириш учун ушбу маслаҳатга амал қилишингиз керакдир.
Ёғли ва қайта ишланган гўшт маҳсулотларининг истеъмолини чеклашга ҳаракат қилинг.
Вақти-вақти билан рўза тутишни одат қилинг
Юқорида қайд этилганидек, рўза тутиш, вазн йўқотиш лептин даражасини пасайтиради. Бу мантиқий ҳолат, яъни ёғ ҳужайралари қанча кам бўлса, шунча кам гормон ишлаб чиқарилади.
Илмий мақолаларнинг бирида таъкидланишича, вақти-вақти билан рўза тутиш ортиқча лептиндан, ҳатто ёғ массаси йўқолишидан ҳам тезроқ халос бўлишга ёрдам беради.
Қолаверса, ушбу овқатланиш усули инсулин ва лептинга сезувчанликни оширади, организмнинг яллиғланиш билан курашишини рағбатлантиради.
16 соат давомида рўза тутиб, қолган вақтда одатдагидек овқатланадиган очлик режимини синаб кўринг.
Спорт билан банд бўлинг
Жисмоний машқлар вазн йўқотишнинг энг самарали усули бўлмаса-да, лептинга сезувчанликка ижобий таъсир кўрсатади.
Илмий тадқиқотларнинг мета-таҳлилига кўра, тўйинганлик гормони даражасининг пасайиши тўғридан тўғри ёғ камайиши билан боғлиқ, аммо унга нисбатан сезувчанлик вазн йўқотмасдан ҳам яхшиланиши мумкинлиги исботланган.
Режаларингизга ҳафта мобайнида 3-4 марта 30-60 дақиқа давомида мунтазам жисмоний машқлар қилишни киритинг.
Етарлича ухланг
Кечаси 4-5 соат ухлайдиган одамларда лептин даражаси 8-9 соат ухлайдиган одамларга қараганда 15,5-19 фоизга паст бўлади.
Гормонга сезгирлик нормал бўлса, даражасининг пасайиши ортиқча овқатланиш ва семизликка олиб келиши мумкин. Шу боис тунги дам олишни таъминлаш жуда муҳим, айниқса, парҳез тутаётганлар ва очликни тез-тез ҳис қилаётганлар учун.
Тунда камида саккиз соат ухлашга ҳаракат қилинг. Бу сизни ёғли ва ширинликлардан ва килограмм орттирадиган чидаб бўлмас хоҳиш-истаклардан халос қилади.
Мавзуга доир:
Изоҳ (0)