Ортиқча вазн камаймаса, қалқонсимон безни текширтириш керакми? Эндокринолог жавоб беради

Ўнлаб йиллар давомида одамлар қалқонсимон безни организмдаги бир қанча муаммолар учун айблашган. Бунинг ажабланарли жойи йўқ, чунки у бутун организмдаги кўплаб жараёнлар учун жавобгардир. Аммо қалқонсимон без ортиқча килограмм пайдо бўлиши ва вазн йўқотиш борасидаги муваффақиятсиз уринишлар учун айбдорми? Жарроҳ-эндокринолог, онколог, қалқонсимон без бўйича мутахассис Виктор Макарйин қуйида ушбу саволга жавоб берди.

Қалқонсимон без уч хил гормон ишлаб чиқариш учун жавобгардир:

• тироксин (Т4);
• трииодотиронин (Т3);
• калситонин.

Қалқонсимон без томонидан ишлаб чиқарилган ушбу гормонлар организмдаги бундай муҳим жараёнларга таъсир қилади:

• оқсил ишлаб чиқариш;
• ҳужайралар ва тўқималарга кислород етказиб бериш;
• организмнинг нормал ҳароратини таъминлаш;
• макронутриэнтлар (углевод ва ёғлар), оқсил ва холестерин алмашинуви;
• ичакдаги озуқа моддаларининг сўрилиши жараёнини амалга ошириш;
• ақлий ва жисмоний ривожланиш;
• марказий асаб тизимининг ишлаши;
• репродуктив тизимни тартибга солиш.

Қалқонсимон без томонидан чиқариладиган гормонлар метаболизмни бошқаради, бу озиқ-овқатнинг энергия учун парчаланиши жараёни учун муҳим.

Қалқонсимон безнинг нормал ишлаши организмнинг ўсиши ва ривожланиши, тўлақонли метаболизм, асаб тизимининг ишлаши, иммунитет, юрак уриши, асабий фаолият ва бошқаларни таъминлайди.

Шундай қилиб ортиқча вазндан азият чекадиган одамлар ўзларининг муаммоларини эндокрин тизим билан боғлайди, аммо ортиқча, нотўғри овқатланиш ёки жисмоний фаоллик ҳақда ўйлаб ҳам кўрмайди.

Қалқонсимон без муаммоси ҳақиқатан ҳам вазнга таъсир қиладими?

Қалқонсимон безнинг дисфункцияси ва гормонал бузилишлар организмдаги жараёнларнинг тезлашиши ва секинлашишига таъсир қилиши мумкин. Без фаолиятининг ўзгариши гормонлар синтезининг бузилишига олиб келади. Ушбу носозликлар қуйидаги сабаблардан бири билан юзага келиши мумкин:

• организмдаги ёднинг етишмаслиги ёки кўплиги;
• қалқонсимон безнинг туғма нуқсонлари;
• қалқонсимон бездаги операциялар;
• аутоиммун зарар;
• яллиғланган жойнинг шикастланиши;
• ноқулай экология;
• радиация таъсири;
• айрим дорилар гуруҳларини қабул қилиш;
• стресс;
• юқумли касалликлар;
• сурункали касалликлар.

Гипертиреозда — қалқонсимон без томонидан гормонларни ортиқча ишлаб чиқариш — метаболик жараёнлар тезлашади. Бу фермент тизимларининг ишини кучайтириш орқали оқсил парчаланишининг юқори тезлиги билан боғлиқ.

Агар қалқонсимон без ҳаддан ташқари фаол бўлса, қуйидаги аломатлар пайдо бўлиши мумкин: юракнинг тез уриши, терлашнинг кучайиши, иштаҳанинг йўқолиши, доимий ташналик, иссиқликка тоқатсизлик, нафас қисилиши. Бундан ташқари, гипертиреознинг оғир шакли билан кескин вазн йўқотиш мумкин.

Гипотиреозда гормонларнинг етарли даражада ишлаб чиқарилмаслиги туфайли организмдаги жараёнлар секинлашади. Т3 ва Т4 гормонлари миқдорининг пасайиши барча орган ва тўқималарга салбий таъсир қилади, чунки барча тизимларнинг иши бузилади.

Дастлабки босқичларда ушбу касалликнинг аломатлари оддий ортиқча ишлаш билан осонгина адаштирилади, шунинг учун кам сонли беморлар ёрдам учун эндокринологларга мурожаат қилади.

Агар қалқонсимон гормонлар ишлаб чиқариш камайган бўлса, унда заифлик, уйқучанлик, совқотиш, оғриқлар, терининг қуриши ва қичиши, фикрлаш ва нутқда чалкашлик каби аломатлар кузатилиши мумкин.

Гипотиреозда беморнинг тўқималарида гормонлар етишмаслиги туфайли маълум генларнинг ифодаланиши ва гликозаминогликанлар пайдо бўлиши ортади. Бу оқсиллар суюқликни яхши кўради, шунинг учун беморларда шиш пайдо бўлиши мумкин (асосан юзида), бу оғирликни фақат визуал равишда қўшади, Бундай ҳолда семириш ҳақда эмас, балки шиш ҳақида гапириш мумкин. Бундай клиник кўриниш касалликнинг ривожланган босқичида жуда кам учрайди. Шундай қилиб шишиш ҳам, ортиқча вазн ҳам қалқонсимон билан боғлиқ муаммоларнинг асосий сабаби эмас.

Агар ортиқча вазнга эга бўлсангиз ва узоқ вақтдан бери ундан қутула олмасангиз, биринчи навбатда овқатланиш, турмуш тарзи ва стресс юкини таҳлил қилиш тавсия этилади.