16 сентябрь санасига боғлиқ диққатга сазовор воқеалар қаторидан АҚШ Ҳарбий-денгиз кучларига қарашли базадаги оммавий қотиллик, сувга тушиб кетган троллейбусдан 20 кишини қутқариб чиққан Шаварш Карапетян ҳамда Ливандаги қочоқлар лагерида содир этилган оммавий қирғинга оид фактлар ўрин олган.
АҚШдаги оммавий қотиллик
2013 йилнинг 16 сентябрь куни АҚШ Ҳарбий-денгиз кучларининг Вашингтон-Нейви-Ярд даҳасида жойлашган Кемасозлик ва қуролланиш қўмондонлиги штаб-квартирасида оммавий қотиллик юз берган. Базанинг 34 ёшли собиқ ходими Аарон Алексис 20 кишини отиб ташлаган бўлиб, уларнинг 12 нафари ҳалок бўлган, 8 нафари яраланган. Кўп ўтмай унинг ўзи ҳам полициячилар билан отишмада ҳалок бўлган.
Мазкур воқеа АҚШ ҳарбий базасида рўй берган иккинчи оммавий қотиллик эди — бундан олдингиси 2009 йилнинг 5 ноябрида Форд-Худ ҳарбий базасида содир бўлган.
16 сентябрь куни эрталаб соат 07:53 да 34 ёшли Аарон Алексис ижарага олинган кул ранг Toyota Prius’да сумкасига 12-калибрли қирқилган Ремингтон 870 милтиғини яшириб, бинога келади. Алексис тўртинчи қаватга кўтарилиб, ҳожатхонага киради ва у ерда қуролини йиғади, кейин эса коридор орқали ғарбий қанотга бориб, соат 08:16 да одамларга қарата ўт очишни бошлайди. Тўрт дақиқа давомида у яқин масофадан бир неча кишини отиб ташлайди, учинчи қаватга тушиб яна ҳаммани ўққа тутишни бошлайди. Учинчи қаватда Алексис ўзини тўхтатишга уринган қўриқчини отиб, унинг 9 миллиметрли Beretta пистолетини олиб қўяди ва отишмани давом эттиради.
Полицияга биринчи қўнғироқ соат 08:17 да келиб тушади. Улар зудлик билан воқеа жойига йўл олган. Соат 08:24 да биринчи полициячи бинога кирганида, учинчи қаватда Ааронга дуч келади. Жиноятчи унга қарата ўқ узади ва Скотт Уильямс оёғидан яраланади. Полициячилар чекинишга мажбур бўлади, Аарон Алексис эса 30 дақиқа давомида одамларга қарата ўқ узишни давом эттиради. Соат 08:57 да жиноятчи қуршовга олинади, соат 09:25 га қадар давом этган отишмадан сўнг, Алексис бошидан ўқ еб, вафот этади. Унинг жасади бинодан соат 11:50 да олиб чиқиб кетилади.
Ходим нима сабабдан отишмани содир этгани ҳақида
Жиноят нима сабабдан содир этилгани аниқ эмас. Версиялардан бирига кўра, Алексис руҳий касалликдан азият чеккан — у ўзини ўта паст частотада бошқаришаётганига ишонган. Милтиғига «Қийноқларга якун!», «Шундай бўлгани яхши!» ва «Паст частотали қуролим» деган ёзувларни туширган.
Алексиснинг Нью-Йоркда истиқомат қилаётган рафиқаси ва фарзандлари бор. Унинг ўзи Квинсда туғилган, Бруклинда улғайган, турли вақтларда Сиэтл, Вашингтон ва Техасда яшаган. У буддавийликка қизиққан ва ушбу динга эътиқод қилувчи мамлакатлардан келганлар, хусусан, таиландликлар билан дўстона муносабатда бўлган. Полиция уни уч марта жамоат тартибини бузгани учун ҳибсга олган, жумладан, рухсат этилмаган жойда ўқ узгани учун, аммо жиноят иши қўзғатилмаган. Бунда уйининг қанот қисмига қўйилган машина сабаб бўлган — Аароннинг жаҳли чиқиб кетиб, ўқ узган. АҚШда ўзгаларнинг уйи қанот қисмига машинани қолдириш мумкин эмас, чунки бу шахсий мулк даҳлсизлигини бузади. Ўз навбатида бу уйига бостириб келган шахсга ёки жонсиз предметларга ўт очишга рухсат беради.
Иккинчи сафар уйида қуролини тозалаб ўтирганида тасодифан шифтга ўқ узиб юборган ва қўшни квартирага зарар етказган. Иккала ҳолатда ҳам ҳеч кимга зарар етмаган. Учинчи марта эса Алексис кўчадан маст ҳолда қўлга олинган ва икки кун изоляторда сақланган. Алексис АҚШ қуролли кучларида электрик бўлиб ишлаган, унинг вазифаси ҳарбий самолётларнинг электр тизимини таъмирлашдан иборат бўлган. Шунингдек, у Японияда хизмат сафарида бўлганида Форт-Уэрт ҳарбий базасида ишлаган. Бундан ташқари, қариндошларининг сўзларига кўра, у 11 сентябрь терактининг гувоҳи бўлган ва омон қолганларни қутқариш операциясида фаол иштирок этган. Юқоридаги ҳолатлар унга руҳий шикаст етказган бўлиши мумкин.
Сувга тушиб кетган троллейбусдан 20 кишини олиб чиққан қаҳрамон
1976 йилнинг 16 сентябрида сузиш бўйича жаҳон чемпиони ва кўплаб рекордлар соҳиби Шаварш Карапетян кўприкдан Ереван сув омборига тушиб кетган троллейбус ичидан 20 кишини қутқариб олган.
Шу куни Шаварш одатдагидек Ереван кўли қирғоғи бўйлаб машқ қилаётган бўлган. У билан бирга югуришга укаси Камо ва мураббийи Липарит Алмасакян чиққан. Шунда уларнинг кўз ўнгида ичи йўловчиларга тўла троллейбус йўлдан чиқиб кетиб, кўлга қулаган. Саноқли сониялар ичида у сув тубига чўка бошлаган.
Расмий версияларга кўра, авария ҳайдовчининг юрак ҳуружи сабаб содир бўлган. Кейинроқ фожианинг асл сабаби аниқланган — ҳайдовчи белгиланмаган жойда тушиб қолишни истаган йўловчи билан тортишиб қолган. Қизиққон икки эркакнинг тортишуви аянчли якун топган.
Троллейбус 10 метр чуқурликка тушиб кетган. Шаварш зудлик билан қарор қабул қилган — у сувга шўнғийди, укаси ва мураббийи — жабрланувчиларни қирғоққа чиқаради. Бу жуда мушкул вазифа эди. Ереван кўлида сув жуда совуқ, деярли 0 даражада бўлган. Бундан ташқари, кўлга Совет Арманистони пойтахтидан турли чиқиндилар оқиб келган.
Шаварш 10 метр чуқурликка шўнғиб оёғи билан троллейбуснинг орқа ойнасини тепиб синдиради ва ҳалок бўлаётган одамларни чиқаришни бошлайди. Вазиятни ўрганиб чиққан тиббиёт ходимлари ва қутқарувчилар Шаваршнинг қилган қаҳрамонлигини бирор инсон амалга ошира олмаслигини таъкидлаган. Унинг иши Геракл ёки Суперменнинг қаҳрамонликларига қиёсланган.
Сувнинг совуқлиги ҳисобга олинадиган бўлса, Шаварш бир, икки ёки уч кишини қутқариб қолган тақдирида ҳам, фантастик ишни амалга оширган бўларди. Аммо Шаварш Карапетян том маънода 20 кишини нариги дунёдан олиб қолади.
Аслида спортчи кўпроқ жабрланувчиларни олиб чиққан, аммо шифокорлар уларга ёрдам кўрсата олмаган.
Ақл бовар қилмас ишни уддалаган Шаваршнинг ўзи узоқ вақт троллейбус ўриндиғининг чарм ёстиғи тушига кириб келганини айтган. Сувга шўнғишларнинг бирида у одам деб ўйлаб ўриндиқни тортиб чиқарган. Сузувчи ўз хатосини юзага чиққанда англаган ва узоқ вақт бунинг ўрнига бирорта одамни қутқарсам бўларди деб эзилиб юрган.
У жисмонан ва руҳан чарчагач, шўнғишдан тўхтаган. Аммо у троллейбус тросини тортишга улгуриб, воқеа жойига етиб келган қутқарувчиларга ёрдам кўрсатган.
Шаваршнинг ўзи оғир пневмония, ифлос сувда шиша синиқлари етказган жароҳат оқибатида қоннинг заҳарланиши билан шифохонага тушиб қолган. У 45 кун койкада ётган. Уйига қайтгач, сувни кўрса кўнгли ағдариладиган ҳолатда бўлган. Спортга қайтишнинг имкони йўқ эди. Шунга қарамай, у барчани ҳайратда қолдириб, қайтган. Чиройли кетиш учун ҳам қайтган — 1977 йилда у ўзининг охирги — 11-рекордини ўрнатган.
1985 йилнинг 19 февралида Ереван шаҳридаги Спорт-концерт мажмуасида ёнғин чиққан. Барча офатга қарши курашган. Кейинроқ шифохонага биринчилардан бўлиб ўзини оловга отган ва одамларга ёрдам кўрсатган кўнгилли эркак куйган ҳолатда олиб келинган. Куйиш жароҳатларини олган бўлса-да, бир неча кишининг ҳаётини сақлаб қолган кўнгилли Шаварш Карапетян бўлиб чиққан.
Сабра ва Шатиладаги қочоқлар лагерида юз берган қирғин
Бундан роппа-роса 40 йил олдин 16 сентябрь куни насроний фалангистлар отряди Исроилнинг қўшинлари томонидан эгалланган Байрутдаги Сабра ва Шатила қочоқлар лагеридан бошпана топган фаластинликларни қиришни бошлаган. Оқибатда улар томонидан (турли маълумотларга кўра, 460 дан 3,5 минг кишигача) асосан тинч аҳоли ўлдирилган. Сабра ва Шатиладаги қирғин бутун дунёдаги норозилик тўлқинини, Исроилда эса сиёсий силкинишни юзага келтирган.
Биринчи Ливан уруши 1982 йилнинг 6 июнида бошланган. Бир неча кун ўтиб Исроил қўшинлари Байрутга кириб борган ва Фаластин озодлиги ташкилоти аъзолари жойлашган шаҳарнинг ғарбий қисмини қамалга олган. Икки ярим ой давом этган даҳшатли тўқнашувлар фаластин отрядларининг эвакуацияси билан якунланган. 1 сентябрда Ёсир Арофат бошчилигидаги 10 мингдан ортиқ ҳарбий Ливанни денгиз орқали тарк этган. Орадан уч кун ўтгач, Исроил армияси бўлинмаси Ғарбий Байрут томон ҳаракатланишни бошлаган. 15 сентябрда улар Сабра ва Шатила қочоқлар лагерини блоклаган. Шу куннинг ўзида Шатиладан Исроил аскарларига қарата ўқ узилган. Бир нафар ҳарбий хизматчи ҳалок бўлган, 20 нафари яраланган. Разведка маълумотларига кўра, лагерда юзлаб фаластин жангарилари яширинган бўлган.
23 августда, Ғарбий Байрут қамали вақтида Ливанда президентлик сайловлари ўтказилган ва унда фалангистлар етакчиси Башир Жмаел ғалаба қозонган. 14 сентябрь куни у Сурия махсус хизмати агенти томонидан ташкиллаштирилган портлаш оқибатида ҳалок бўлган. У билан бирга 26 нафар партиядоши вафот этган. Башир Жмаел — ливанлик насронийлар кумири — бутун насронийлар ҳамжамияти учун қаттиқ зарба бўлган. Фалангистлар отрядлари Сурия иттиффоқдошари ва азалий душманлари — фаластинликларда қасос олиш ўтида ёнган.
Исроил армияси қўмондонлиги фалангистлар Сабра ва Шатиладаги қочоқлар лагерларини тозалашни буюрган. Бу Ливан армияси қўмондонлиги шу каби илтимосни рад этганидан сўнг юз берган. Исроил армияси катта йўқтишлардан ҳайиқиб, ўз кучларини лагерга киритишни истамаган. Мудофаа вазири Ariel Шароннинг отрядларни тозалаш таклифига Бош штаб бошлиғи Рафаэл Эйтан шундай жавоб қайтарган: «Улар қасос ўтида ёнмоқда, бу қонларнинг дарё бўлиб оқиши билан якунланиши мумкин». Шунга қарамай, тегишли таклиф галангистлар томонидан амалга оширилган. Уларнинг етакчиси, Башир Жмаелнинг укаси, Ливан президенти ўлимидан кейин унинг ўрнини эгаллаган Амин операцияни ўтказишни тасдиқлаган. Исроил армияси вакиллари фалангистлар командирлари билан уни муҳокама қилиб, асосий эътиборни лагердаги тинч аҳолининг хавфсизлигини таъминлашга қаратган. Кейинроқ, ушбу кўрсатмалар фойда бермагани маълум бўлади.
16 сентябрь куни соат 18:00 да фалангистлар отрядлари Сабра ва Шатилага киришни бошлайди. Лагерда қолган жангарилар уларни ўт очиб кутиб олади. Отишма бошланади. Қоронғу тушиши билан фалангистлар Исроил армиясидан ҳавога ёритувчи ракеталар учиришни сўраган. Мазкур сўров ижобий қондирилади. Шу куни кечаси Сабра ва Шатиладига воқеаларни кузатаётган исроиллик ҳарбийлар фалангистлар ва уларнинг командири Эли Хубэйка ўртасидаги радиоалоқа сеансидан хабар топади. «Бу ерда 50 нафар аёл ва болалар бор, нима қилай?», — дейди ҳарбий. «Сен бу саволни менга охирги маротаба беряпсан. Нима қилиш кераклигини ўзинг яхши биласан», — дея жавоб қайтарган Хубэйка.
17 сентябрь тонгида фалангистлар командирлари Исроил қўмондонлигига қочоқлар лагерларида жанглар давом этаётганини маълум қилган. Шу билан бирган, Сабра ва Шатилада тинч аҳоли оммавий ўлдирилаётгани тўғрисида хабарлар келишни бошлаган. Исроил армиясининг кузатувчи постларида хизмат қилган аскарлар ҳодисага гувоҳ бўлган. Улар мазкур хабарларни ўз бошлиқларига етказган. 17 сентябрь кечаси парашют-десант бригадаси командири Ёрам Яир лагердан қочиб чиққан фуқаролар фалангистларнинг даҳшатли ишлари ҳақида гапираётганини айтган.
18 сентябрь тонгида фалангист кучлари қочоқлар лагерини тарк этган. Бош штаб разведка бошқармаси маълумотларига кўра, Сабра ва Шатилада 700—800 нафар фаластинлик ўлдирилган. BBC телеканалининг маълум қилишича, ўлдирилганлар сони 800 кишини ташкил этади. Лагерлардаги қирғинлар ҳақида китоб ёзган журналист Амнон Копелюкка кўра, қарийб 3 минг киши ўлдирилган. Фаланстин мабаларида ушбу рақамлар бунданда кўп — 3,5 минг киши.
Содир бўлган воқеа дунёнинг кўплаб давлатлари ва БМТ томонидан қораланган. Исроилда ҳам оммавий норозилик намойишлари ўтказилган — уларнинг энг йириги 25 сентябрь куни Тель-Авивда ташкиллаштирилиб, унда 200 минг киши қатнашган. Сабра ва Шатила воқеаларини тергов қилишга Олий суд раиси бошчилигида тергов комиссияси тузилган. Комиссия фалангистларга қочоқлар лагерларини тозалашни буюрган Ariel Шароннинг ҳаракатларини кескин қоралаган. Оқибатда у мудофаа вазири лавозимини тарк этишга мажбур бўлган. Шунингдек, Бош штаб бошлиғи, ҳарбий разведка бошлиғи, «Моссад» раҳбари ва бошқа юқори мартабали ҳарбийларнинг ҳаракатлари ҳам қониқарсиз деб топилган.
«Кун хронологияси» лойиҳаси доирасида ҳар куни эрталаб соат 09:30 да ушбу санага боғлиқ энг муҳим ва қизиқарли воқеалар ёритиб борилади.
Изоҳ (0)