2021 йил 13 июлдан Ғарбий Европада кучли ёмғирлар кузатилди ва ёғингарчилик бир неча кун давомида тўхтамади. Германия, Бельгия, Швейцария, Нидерландия ва бошқа давлатларда дарёлар ўзанларидан тошиши оқибатида кучли сел ва тошқинлар кузатилди. 200 дан зиёд одам ҳалок бўлган, шундан 170 дан ортиғи Германияда ҳаётдан кўз юмган. Сув тошқинлари мамлакат тарихида 60 йил ичидаги энг катта талафотлардан бири бўлди. Meduza Politico ҳамда CNN нашрларининг сув тошқинлари ҳақидаги материаллари асосида Европадаги сув тошқинлари ва унинг оқибатлари ҳақида маълумотларни тақдим этган.
Олимлар мазкур табиий офат оқибатидаги қурбонлар сони камроқ бўлиши эҳтимоли мавжуд бўлганини қайд этган.
«Мен сув тошқинларини прогноз қилиш билан шуғулланаман ва Германия ҳамда унга яқин бўлган бошқа мамлакатларда яқинда кузатилган сув тошқинларини тахмин қилган огоҳлантириш тизимларини ишлаб чиқишга кўмаклашганман. Тошқинлар бўлишини олдиндан билардим. Ёғингарчилик даражаси ва дарёлар сатҳи кўтарилганини ўқигандим. Кейинчалик тошқин оқибатида одамларнинг ҳалок бўлгани ҳақидаги қўрқинчли хабарларни афсус билан кузатиб бордим», — деган Буюк Британиянинг Рединг университети гидрология профессори Ҳанна Клок.
Евроиттифоқда сув тошқинлари ҳақида огоҳлантирувчи тизим мавжуд. Аммо фуқаролар у ҳақида билмайди, ҳукуматлар эса маълумотларга эътибор қаратмаганПрофессор Клок эслаб ўтган огоҳлантириш тизими — сув тошқинлари ҳақида хабарнома юборадиган Европа тизими (EFAS) деб номланади. Европа иттифоқи ҳукумати 2002 йилда Элба ҳамда Дунайда кузатилган тошқинлардан кейин 100 дан зиёд одам ҳалок бўлгач, мазкур тизимни яратиш ҳамда жорий этишга қарор қилган.
EFAS 2012 йилда тўлиқ ишлашни бошлаган. Тизим тошқиндан 10 кун аввал тахминий сув тошқинлари харитасини тузади, шу билан бирга Евроиттифоқ мамлакатларининг ҳукуматиларини огоҳлантиради. Амалдорлар тизим берган маълумотларни бошқа ахборотлар билан солиштириши ва табиий офат хавфини баҳолаши керак. EFAS тизими аҳоли орасида саросима ва ваҳима кўтарилмаслиги учун оддий фуқароларга хабарномалар юбормайди.
Ҳанна Клок EFAS маълумотларини таҳлил қилишга ёрдам беради. Унинг сўзларига кўра, Ғарбий Европада сув тошқинлари бошланишидан тўрт кун аввал, яъни 9 июлда тизим Рейн ҳамда Маас дарёларининг тошиши мумкинлигини прогноз қилган. 10 июлда бу ҳақдаги дастлабки хабарномалар ҳукуматларга юборилган. Шу куни ва қолган икки кун давомида Германия, Бельгия, Нидерландия, Швейцария ва Люксембург хабарномаларни қабул қилган. Германия ва Бельгияда миллий метеохизматлар кучли ёмғирлар бўлиши ҳақида огоҳлантирган. Бироқ бу ҳаракатлар ўнлаб одамларнинг ҳаётини сақлаб қолишга ёрдам бермаган.
Экспертлар фикрича, фожиага оддий фуқароларга ахборот етказиб бериш жараёнидаги занжирда узилиш содир бўлгани сабаб бўлган, деб ёзмоқда Politico. Нашр маълумот олган экспертлар ахборот тарқатишдаги узилишлар ҳудудий ва маҳаллий ҳукуматлар миқёсида кузатилган, улар содир бўлиши кутилаётган тошқинларга тўғри баҳо бера олмаган.
«Айрим ҳудудий маъмуриятлар ўз вақтида одамларни эвакуация қилган, вақтинчалик ҳимоя иншоотларини қурган ва автомобилларни хавфсиз ерга олиб ўтган. Бироқ бундай тартибдаги ишлар ҳамма жойда ҳам бир хилда тўғри қилинмаган», — дея қўшимча қилган Ҳанна Клок.
Бельгияда ҳам ҳукумат вакиллари хабарнома олган. Аммо тошқин оқибатлари кутилганидан ҳам аянчлироқ бўлдиPolitico 12 июлда EFAS тизими томонидан Бельгияга берилган хабарномани эълон қилган (тизим сув тошқинлари ҳақида Европанинг жами 25 та турли ҳудудига хабарнома юборган). Хабарномада Мааснинг ўнг томондаги ирмоғи Урт дарёсида сув сатҳи кўтарилгани ҳақида ахборот берилган. Сув баландлиги 20 йил ичидаги рекорддан ўтишининг эҳтимоли 49 фоиз деб баҳоланган.
«Бироқ Урт дарёси оқиб ўтган Бельгиянинг Льеж провинцияси маъмурияти прогнозларга жиддий муносабат қилмаган», – дея таъкидлаган Politico нашрига берган интервьюсида сув тошқини оқибатларини бартараф этишда иштирок этган Льеж университетининг табиит офатлар бошқармаси эксперти Себастьян Брюне.
Бундан ташқари, Льеж маъмурияти сув тошқини оқибатларини янаям ёмонлаштирган. 14 июлда улар Эйпен кўлидаги тўғонни очган ва тошқин оқибатида кўтарилган сув сатҳини камайтирмоқчи бўлган. Сув Уртга қўшиладиган Весдре дарёсига оқизилган. Оқибатда сув оқимининг кенглиги соатига 150 кубометрга етган. Маҳаллий аҳоли дарёда иккита катта тўлқин кузатилганини билдирган (гувоҳлардан бирининг айтишича, иккинчи тўлқиннинг баландлиги бир метргача кўтарилган).
Весдре дарёси оқиб ўтадиган Верве ва Пепнстер шаҳарларида 12 минг аҳоли турар жойидан айрилган. Маҳаллий аҳоли бундай катта талафотларнинг сабаби нафақат сув тошқини, балки Эйпен кўлидан сувнинг чиқарилиши ҳам сабаб эканини гумон қилмоқда.
«Мен мазкур талафотларнинг фақат таббий офат оқибатида содир бўлганини ишонмайман», — дея қайд этган Верведан Бельгия парламентига сайланган депутат Малик Бен Ашур.
Льеж университети инженерия йўналиши профессори Демиэн Эрнстнинг фикрича тошқинлар вақтида Эйпен кўлидаги сув сатҳини тушириш хато қароро бўлган ва буни аввалроқ амалга ошириш лозим эди. Лекин ҳукумат вакиллари вазиятдан чиқиш учун бундан яхшироқ йўл бўлмаганини билдирган.
Нидерландияда тошқинлардан кейинги талафотлар катта эмас. Мамлакатда бу каби таббий офатларга жуда яхши тайёргарлик кўрилган.Нидерландияда бошқа Европа давлатларидан кўра сув тошқинларига яхшироқ тайёргарлик кўрилган, бу ерда табиий офат оқибатида ҳалок бўлган одамлар мавжуд эмас, дея қайд этган CNN.
Бу мамлакатда бу каби табиий офатлар билан курашишда катта тажриба борлиги билан изоҳланади, Нидерландия ҳудудининг 60 фоизида сув тошқинининг эҳтимоли юқори деб баҳоланади. Мамлакатда сув ресурсларини бошқариш бўйича замонавий инфратузилма мавжуд, худди шундай номли бошқарма вазирликлардан бирида фаолият олиб боради, шунингдек, сув масалалари билан шуғулланадиган, сув тошқинларидан, оқова сувларгача назорат қиладиган маҳаллий бўлинмалар ишлайди.
Бундан ташқари Нидерландияда ҳукумат дарёлар ўзанини доимий равишда кенгайтириб шароитга мослаштириб боради, бу орқали тошқинлар оқибатидаги зиённи камайтиради, дея тошқинлар бўйича бошқарма мутахассис Натали Асселман сўзларини келтирган Science журнали.
«Нидерландия ҳукумати бошқа мамлакатлардан фарқли равишда кўп сонли аҳолини сув тошқини ҳақида огоҳлантиришни яхши билади», – дея қўшимча қилган Амстердам мустақил университети сув ва иқлим хавф-хатарлари бўлими раҳбати Ерун Аэрц.
Олимлар сиёсатчиларга сув тошқинларига яхши тайёргарлик кўришни тавсия қилмоқда. Сабаби келажакда глобал исиш сабаб тошқинлар сони йилдан йилга кўпайиб борадиГермания ғарбидаги Шулд шаҳарчаси сув тошқини оқибатида энг кўп талафот етган Европа аҳоли яшаш жойларидан бири бўлди. Шаҳар мери Хелмут Люсси фалокатни ўта фожиали эканлигини таъкидлаб, Шулдда тошқинлар аввал икки марта 1799- ҳамда 1910 йилларда содир бўлганини қайд этган.
Рединг университетининг гидрометереология бўйича тадқиқточиси Жефф Да Косат CNN нашрига берган интервьюсида Германиядаги шаҳарча мерига ҳамдардлик билдириши, бироқ унинг талафотларга муносабатини нотўғри деб ҳисоблашини айтган. Олимлар анча вақтдан буён Европада глобал исиш оқибатида сув тошқинлари кўп содир бўлиши ва маҳаллий ҳукуматлар мазкур жараёнга жиддий ёндашиши зарурлиги ҳақида огоҳлантириб келади.
«Шулд мерида ва шаҳарчадаги одамларда ҳар бир уйга, корхона ва муассасага кириб борган режа бўлганида, ҳар бир одам бу каби сув тошқинлари кузатилса нима қилиш кераклигини билганида, улар вазиятга ҳар томонлама яхши тайёргалик кўрганида ҳаммаси бу қадар аянчли бўлмасди», — деган Да Коста.
Германия Ички ишлар вазирлиги содир бўлган воқеалардан сўнг мамлакатда бир йилдан кейин одамларни SMS орқали табиий офатлардан ҳимоя қиладиган тизим ишга туширилишини эълон қилди. Айни вақтда бу каби хабарномалар махсус мобил иловалар орқали юборилади, аммо Германияда 80 миллион аҳоли яшайди ва бу дастурий таъминотга атиги 10 миллион фойдаланувчи уланган.
Изоҳ (0)