Bolalarni taʼlimni 7 yoshdan boshlashi juda ham kech hisoblanadi. Bu haqda taʼlim masalalari bo‘yicha ekspert Bahodir G‘aniyev YouTube’dagi “Fikrat” loyihasiga bergan intervyusida aytib o‘tdi. Shu bilan birga, mutaxassis taʼlim tizimidagi ayrim muhim masalalarni tahlil qildi.
“Taʼlimni 7 yoshdan boshlash kech”
Bolaga o‘qishni 7 yoshdan yoki 1-sinfga chiqqandan keyin boshlash biologik va islom dini nuqtai nazardan nihoyatda kech. Agar ajdodlarimiz hayotiy yo‘llariga qarasak, ularning ko‘plari 5-6 yoshdan nafaqat o‘qish yoki yozishni, balki Qurʼonni yoddan bilgan.
Qadimda ko‘p olimlar 6-7 yoshida o‘z tilidan tashqari boshqa biror tilda ham gaplasha olgan. Hozir bilim olishni ertaroq boshlaydigan davr qaytib kelyapti. Bolalarimiz muvaffaqiyatli bo‘lishini xohlasak, ularni ertaroq o‘qish, yozishga, kreativ, mustaqil va tanqidiy fikrlashga o‘rgatishimiz kerak.
Bola taʼlim olishni erta boshlashi kerak deganda uni tongdan kechgacha kitobga o‘tirg‘izib qo‘yish nazarda tutilmaydi. Bola o‘ynashi, kulishi, bolaligini o‘tkazishi kerak. Maktabga chiqishdan oldin kommunikatsiyani o‘rganishi lozim. Ertaroq boshlash deganda, 2-3 yoshda tili chiqishni boshladimi, uyquga yotishidan avval ertaklarni o‘qib berish zarur. Bu bolaga qiyinmi? Yo‘q, aksincha bolaligiga yordam beradigan, shundan xursand bo‘ladigan jarayon.
O‘qitish deganda parta-stul, o‘qituvchini xayolga keltirish kerak emas. Bolada yetti yoshgacha bo‘lgan davr miyasi eng ko‘p maʼlumotni qabul qiladigan, xotirasida qoldiradigan payt hisoblanadi.
Taʼlimni yetti yoshdan keyin boshlab, asosiy davrni o‘tkazib yuboryapmiz. Bola miyasini maksimal darajada rivojlantirish yetti yoshgacha bo‘ladi. Va 7 yoshigacha u bilan ishlanmasa, 7 yoshdan 18 yoshgacha bo‘lgan davrda taʼlim olishidagi samaradorligi 50 foizgacha yo‘qotiladi. Lekin 7 yoshgacha yaxshi ishlangan bola buyog‘iga o‘zini salohiyatini juda ham to‘liq ochib berishi mumkin.
Ko‘p ko‘ramizki, olti yashar bolani maktabga olib kelishadi. Uning bilimi 1-sinfni o‘tib bo‘lgan darajada. Ham yozadi, sanaydi, matematikani oddiy hisob-kitoblarini qila oladi. Juda zakovatli, aqlli bola. Lekin yosh chegarasi 7 yosh, bolani o‘qishga qabul qilib bo‘lmaydi. Chunki qonun bilan cheklangan. Baʼzilari 7 yoshga to‘lgan bolani olib keladi, hali harf tanimaydi. Bu og‘ir masala. Ko‘p natijalar startga bog‘liq. Yetti yoshda ham o‘qish ko‘nikmasi hali rivojlanmagan bo‘lsa, bu oqibatida bola taqdiriga, aqliy qobiliyatiga taʼsir qiladi.
Ota-ona maktabni qanday tanlashi kerak?
Agar bolani boshidan oxirigacha o‘qitishga ko‘zingiz yetmasa, xususiy maktabga bermang. 1-2 yilga berib, keyin davlat maktabiga o‘tkazsangiz bolaning ruhiy holatiga zarba bo‘ladi.
Ikkinchidan, mayli boshlang‘ich taʼlim uchun davlat maktabiga bering. Chunki boshlang‘ich sinfda maktab emas, o‘qituvchi tanlanadi. O‘qituvchini tanlaganda bolajon, bilimni zo‘r beradigan va talabchanini tanlash muhim. Devorni farqi yo‘q aslida. Agar o‘qituvchi yaxshi bo‘lsa, paxsa devorli binoda ham xuddi o‘sha yaxshi natijani beraveradi.
Keyingi navbatda maktab imkon qadar uyga yaqin bo‘lsin. Bolani har kuni 1-2 soat yo‘lda yurgizib qiynamang. Xususiy maktab kechgacha bo‘ladi, davlat maktabi 5-6 soat. Maktab uyga yaqin bo‘lgani ma’qul.
Imkon qadar reklamaga ishonmaslik kerak. Chiroyli ekan, direktori yoki o‘qituvchisi zo‘r gapirdi-ya, deb bolani o‘sha maktabga beravermaslik lozim. Yaʼni reklamadagi gaplarni esdan chiqaring. O‘qituvchilar, maktab rahbari bilan gaplashing. Muhit yaratishda, tarbiyaga ijobiy taʼsir qiluvchi nima mexanizmlari borligi, taʼlim monitoringini qanday o‘lchashlarini so‘rang. Maktab ota-onaga qanday hisobot berishi, va albatta qanday natijalarga erishganini o‘rganish muhim.
Ko‘p maktablar IELTS olgani bilan maqtanadi. Lekin barcha bolalar hozir xususiy maktabni bitirayotganda ingliz tilini bilishi zarur. Shuning uchun bilish kerakki, maktab ingliz tili o‘quv markazi emas. Maktab bolani to‘laqonli komil inson qilib rivojlantirishi kerak. O‘qish va fikrlash ko‘nikmalarini berishi zarur.
Siz beradigan savollar ichida tarix fanidan nimalar o‘rgatilishi haqida bo‘lishi kerak. Bolani tanqidiy fikrlashi o‘sishi uchun dasturga nimalar qo‘shilgani, kreativligini qanday rivojlantirishlari, qaysi o‘qituvchilar bilan maqtana olishlarini bilish lozim.
Agar sizga faqatgina ingliz tili o‘qituvchilari bilan maqtanayotgan maktab bo‘lsa, demak bolangiz u yerni bitirsa, faqatgina ingliz tilida gapira oladigan to‘tiqush bo‘lib chiqadi. Aslida maktabda tilni o‘rgatishni yaxshi tashkil qilish uchun katta harakat kerak emas. Lekin maktabda komil insonni shakllantirishga juda katta energiya kerak.
Maktabingizda masalan bolani yolg‘on gapirmaydigan qilib tarbiyalash uchun nimalar bor? To‘g‘riso‘z, mard, o‘z fikriga ega, dunyoqarashi keng insonni qanday usullar bilan tarbiyalaysiz, degan savollar berilishi kerak.
Bizda bo‘lsa, hozir andoza qilib olinganki, IELTS’dan falon darajaga yetkazib beramiz deyilyapti. Tagida reklama yoki haqiqiy ilmiy asos bor natijani farqlash kerak.
“Taʼlimdan qolganini to‘yga sarflang, to‘ydan qolganini taʼlimga emas”
Biz inson tarbiyalayapmiz, qo‘y boqmayapmiz. Bu nafaqat farzandingiz kelajagi, balki o‘zingizniki ham. Agar bugun farzandingizni bilimli qilmasangiz, ertaga qariguningizcha ketidan yurasiz.
Baʼzilar farzandi to‘yiga 10-15 ming dollar sarflaydi. Lekin o‘sha pulga to‘rt nafar bolasini zo‘r taʼlimli qilishi mumkin edi. Shuncha pulni bitta bolasining to‘yiga sarflab yuboradi. Taʼlimdan qolganini to‘yga sarflang, to‘ydan qolganini taʼlimga emas.
Izoh (0)