Rus armiyasining Ukrainaga keng ko‘lamli bosqini butun dunyo bo‘ylab yirik masshtabdagi qurollanish poygasini boshlab berdi. Bundan Rossiyaga qo‘shni davlatlar, ayniqsa, Qozog‘iston sergak tortdi. Mamlakat Moskvaning ham siyosiy, ham harbiy ittifoqchisi hisoblansa-da, uning hududiy yaxlitligi savol ostiga olingan bayonotlar tinimsiz yangramoqda. Bularning bari Ostonani harbiy salohiyatini mustahkamlash haqida jiddiy o‘ylashga majbur qildi.
Taymas 8x8
7-may kungi paradda Turkiya, Xitoy hamda Qozog‘iston harbiy sanoat korxonalari hamkorligida ishlab chiqilgan harbiy texnika namoyish qilindi. Taymas – 8x8 konfiguratsiyadagi piyoda jangovar mashinasi. Zirhli texnika uchun turklarning Arma 8x8 platformasi tanlab olingan. Ta’kidlash joiz, u Otokar Central Asia tomonidan mamlakatning o‘zida ishlab chiqariladi.
Jangovar texnikani qurollantirish uchun esa sharqqa murojaat qilingan. Xitoyning yetakchi mudofaa kompaniyasi Norinco qozoqlarni VN-11 jangovar moduli bilan ta’minladi. U 100 mm kalibrli zambarak va 30 mm kalibrli koaksial avtomatik to‘pga ega. Shu bilan birga, tankka qarshi boshqariladigan raketalar uchun mexanizm ham bor. Modul an’anaviy snaryadlar bilan 4 km masofadagi nishonlarga zarba bera oladi. Zarba aniqligini ta’minlash uchun zamonaviy optik tizimlar qo‘llaniladi.
Shu jihatdan u Rossiyaning BMP-3 piyoda jangovar mashinasini esga solib yuborishi mumkin. Biroq bu ikkisi o‘rtasida yetarlicha farqlar bor. Birinchidan, Taymas rus jangovar mashinasiga nisbatan qariyb 12 tonna og‘irroq. Shunga muvofiq zirhi ham qalin. Bu ekipaj uchun yashovchanlik imkoniyatini oshirgan. Qolaversa, qozoqlarning yangi texnikasi o‘z tezligini 110 km/soatgacha yetkaza oladi. BMP-3 piyoda jangovar mashinasida esa bu 70 km/soat bilan cheklangan.
Eng muhim farqlardan yana biri mina va portlovchi moslamalarga bardoshlilik bilan bog‘liq. BMP-3 piyoda jangovar mashinasi atigi 3-5 kg trotil ekvivalentiga teng portlashga bardosh berishi mumkin. Holbuki, postsovet mintaqasida keng tarqalgan TM-62 tankka qarshi minasida 7,5 kg og‘irlikdagi portlovchi modda mavjud.
Taymas 8x8 uchun asos qilib olingan Arma 8x8 platformasi bu borada rus texnikasidan ancha farq qiladi. Turklar uni loyihalashda V sxemasiga murojaat qilishgan. Ya‘ni mashina ostki korpusi mina va qo‘lbola portlovchi moslamalardan ajralgan zarba to‘lqini, shuningdek shrapnellarni sochib yuborish, shu orqali uning ichidagilarga ta‘sirni kamaytirishga mo‘ljallangan.
Barys 8x8
7-may kungi paradda Ostona ko‘chalaridan 8x8 konfiguratsiyadagi yana bir texnika – Barys 8x8 olib o‘tildi. Ammo u yangi emas, ilk bor 2016-yili namoyish qilingan. Biroq o‘shandan buyon ko‘plab o‘zgarishlarni boshdan kechirdi, bir necha versiyalari ishlab chiqildi.
Barys 8x8 Sovet namunasidagi BTRlardan mustahkam zirh bilan farqlanadi. Jangovar mashinaning asosiy versiyasiga 30 mm kalibrli 2A72 avtomatik to‘p o‘rnatilgan. Bu BTR-82 zirhli transport vositasidagi qurolning aynan o‘zi. Biroq zamonaviy optik vositalar bilan modernizatsiya qilingan bo‘lib, Ansar jangovar moduli deb nomlanadi.
Biroq Barys to‘laqonli mahalliy mahsulot emas. U Janubiy Afrika Respublikasining Mbombe 6 hamda Singapurning Terrex zirhli transport vositalari bazasiga asoslangan. Ishlab chiqarish jarayonlari bilan “Kazakhstan Paramount Engineering” qo‘shma korxonasi shug‘ullanadi. Ekipaj uch kishini, desant bo‘linma esa 8-10 nafar askarni tashkil qiladi. Qolaversa, Barys 8x8 amfibiya xususiyatiga ega bo‘lib, suv havzalarini kechib o‘tishi mumkin.
28 tonna og‘irlikdagi jangovar texnikani 550 ot kuchiga ega dvigatel harakatlantiradi. Bu unga tezligini 100 km/soatgacha oshirish, bir marta yoqilg‘i qurish bilan 800 kilometrgacha masofani bosib o‘tish imkonini beradi. Barys 8x8 10 kg trotil ekvivalentiga ega mina va portlovchi moslamalarga bardosh berishi mumkin.
Aibar 4x4
Otokar quruqlik texnikalari ishlab chiqarish bo‘yicha Turkiyaning yetakchi kompaniyasi hisoblanadi. Uning Ostona shahrida joylashgan Central Asia sho‘basida Arma 8x8 dan tashqari, Otokar Cobra II yengil zirhli transport vositalari ham yig‘ilmoqda. Harbiy texnikalar paradida u ham bor edi, biroq boshqa nom bilan qatnashdi.
Ukraina urushi, shuningdek turk qurolli kuchlarining Yaqin Sharqdagi harbiy amaliyotlarida sinovdan o‘tgan mashina Qozog‘istonda Aibar 4x4 nomi bilan konveyrdan chiqarilyapti. Yengil zirhli avtomobilni ikki kishilik ekipaj boshqaradi. Shuningdek u 7-8 nafar desantchini o’z bag‘riga sig‘dirishi mumkin. Po‘lat zirh askarlarni 7.62 mm kalibrli o‘qotar qurollar, snaryad fragmentdan himoyalaydi. Maxsus konstruksiya esa minalar va qo‘lbola portlovchi qurilmalardan muhofaza qiladi.
Aibar 4x4 piyodalarni tashish, avtokarvonlarni kuzatib borish va o‘t ochish bilan madad berish kabi vazifalarga mo‘ljallangan. Uni raketa uchirish platformasi, qo‘mondonlik markazi, mobil tibbiy yordam punkti sifatida ham qo‘llash mumkin. Missiya turi hamda qo‘llash maqsadiga qarab, zirhli transport vositasi tom qismiga 7.62 mm yoki 12.7 mm kalibrli pulemyot o‘rnatish imkoni bor.
Mashinani 360 ot kuchiga ega turbo dizel dvigateli harakatlantiradi. Bu orqali u tezligini maksimum 110 km/soatga yetkazishi mumkin. Ekipaj texnikaning turli qismlariga o‘rnatilgan kamera va sensorlar sharofati bilan jang maydonidagi vaziyatdan boxabar bo‘lib turadi.
Ostona turklar bilan hamkorlikni yanada kengaytirmoqchi. Otokar Central Asia kuzatuv kengashi a’zosi Ufuk Aybarning so‘zlari buni tasdiqlaydi.
“Qozog‘iston biz uchun juda muhim, chunki mamlakatlarimiz do‘stona aloqalarga ega. Mudofaa sohasida ham faol hamkorlik o‘rnatilgan. Respublikada zirhli texnikalarni mahalliy ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yilgan. Kelgusida g‘ildirak izli (gusenitsa) texnikalarni ishlab chiqarish imkoniyati ham bor”, dedi u.
Ufuk Aybar bu bilan Tulpar “yengil tanki” yoxud xuddi shu nomdagi zirhli transport vositasiga ishora qilgan bo’lishi mumkin. Qolaversa, Tulpar-S transportyori vositasi ham istisno emas.
Qozog‘istonning asosiy harbiy hamkori Rossiya bo‘lib qolmoqda. Shunga qaramay, mamlakat qurol-yarog‘ ta’minotini boshqa manbalar hisobidan diversifikatsiya qilyapti. Turkiya, Xitoy hamda Isroil kabi davlatlar bilan chuqurlashib borayotgan aloqalar buni tasdiqlaydi. Ular mamlakatni nafaqat zamonaviy texnologiyalar bilan ta’minlamoqda, balki qozoq harbiy sanoatini rivojlantirishga ham yordam beryapti.
Izoh (0)