Zamonaviy firibgarlik sxemalari tobora murakkablashib, raqamli texnologiyalar orqali amalga oshirilmoqda. Jinoyatchilar ijtimoiy tarmoqlar, messenjerlar va internet servislar orqali odamlar ishonchiga kiradi va aldov yo‘li bilan ularning mablag‘ini o‘zlashtirib oladi.
Bunday kiber jinoyatchilarning qanday ishlashini, psixologik uslublarini va texnik hiylalarini tushunish uchun esa film va seriallar yaxshi manba bo‘la oladi.
“Fokus” (Focus)
Filmda bosh qahramon mohir va uzoq yillik tajribaga ega Niki (aktyor Uill Smit) bo‘lib, u endigina jinoyat olamiga qadam qo‘ygan Jess ismli ayol bilan tanishadi va uni o‘z guruhiga qo‘shadi. Ular ko‘chada, restoranlarda, stadionlarda — insonlar gavjum bo‘lgan joylarda turli xil psixologik hiyla va manipulyatsiyalar orqali cho‘ntak o‘g‘riligi va moliyaviy aldovlarni amalga oshirishadi. Filmning asosiy g‘oyasi odam e’tiborini chalg‘itish orqali uning mol-mulkiga ega bo‘lish haqidadir.
“Fokus” loyihasida inson ongiga singdirilayotgan ishonch, xotirjamlik, nazorat illyuziyasi orqali firibgarlik qanday sodir bo‘lishi batafsil ko‘rsatilgan. Qahramonlar har bir harakatni oldindan rejalashtiradi, qurbon esa buni sezmay qoladi.
“Tinder’dagi firibgar” (The Tinder Swindler)
Ushbu hujjatli filmda bir necha ayol Tinder ilovasida o‘zlarini “sarmoyador” sifatida tanishtirgan firibgar bilan tanishib qoladi. U hashamatli hayot tarzini namoyish etadi: shaxsiy samolyotlar, qimmat mehmonxonalar, brend kiyimlarga to‘la badavlat hayotni kechiradi. Qisqa vaqt ichida u ayollarning ishonchini qozonib, sevgi va kelajak rejalari haqida so‘z yuritadi. Ammo oradan vaqt o‘tib, u “to‘satdan muammoga tushgani”ni aytib, katta miqdorda pul so‘raydi.
Bu sxema romantik firibgarlik deb yuritiladi. Asosiy maqsad — hissiy yaqinlik, ayollarning ishonchi ortidan moliyaviy foyda ko‘rish. Jinoyatchi oylar davomida sabr bilan qurbon bilan munosabat quradi. Natijada esa jabrlanuvchiga nafaqat moliyaviy yo‘qotish, balki ruhiy zarba ham beradi.
“Janob Robot” (Mr. Robot)
Serial bosh qahramoni Elliot iste’dodli, biroq ijtimoiy izolyatsiyada yashovchi dasturchidir. U kunduzlari kiberxavfsizlik kompaniyasida ishlaydi, kechqurun esa kompyuterlarni buzish orqali firibgarliklarni fosh qiladi. Uni sirli xakerlar guruhi o‘z safiga qo‘shadi va ular dunyodagi eng yirik korporatsiyalardan birining murakkab tizimi buzishni rejalashtirishadi.
Har bir seriyada yangi kiberfiribgarlik usullari ochiladi: bank tizimini buzish, shaxsga oid ma’lumotlarni o‘g‘irlash, raqamli ma’lumotlarni soxtalashtirish va axborotni yo‘q qilish kabi. Elliot esa sheriklaridan farqli ravishda faqat kompyuterni emas, odamlarni ham tahlil qiladi.
“Tarmoq” (The Net)
Filmda Sandra Bullok ijrosidagi Anjela Benett ismli dasturchi ayol tasodifan xavfli kompyuter dasturini qo‘lga kiritadi. Bu dastur istalgan tizimni — bankdan tortib davlat xizmatlarini to‘liq nazoratga olish imkonini beradi. Shundan so‘ng noma’lum kuchlar uning shaxsini “yo‘q qiladi”: hujjatlari soxtalashtiriladi, ismi boshqa ma’lumotlar bilan almashtiriladi, kredit tarixi o‘chiriladi.
Film orqali shunday holatlar ko‘rsatiladiki, birgina bazaga kirish imkoniyati orqali butun inson taqdiri o‘zgartirilishi mumkin. Bu elektron imzolarni soxtalashtirish, davlat tizimlarida ma’lumotlarni almashtirish, telefon va yozishma tarixini buzish orqali amalga oshiriladi.
“Mamontlar” (Мамонты)
Serialda bosh qahramon — nafaqaxo‘r Nikolay Nikolayevich (aktyor Yuriy Stoyanov) uyini sotib, Moskvadagi qizi va nabirasi yoniga ko‘chadi. Ko‘p o‘tmay unga “bank xodimi” deb tanishtirgan kishi qo‘ng‘iroq qiladi va jamg‘armalarni “xavfsiz hisob raqamiga” o‘tkazishni so‘raydi. Erkak unga ishonib, 3 million rublni o‘tkazadi. Pul yo‘qolganidan so‘ng u firibgarlikni o‘zi tekshirishga qaror qiladi. Uning texnologiyadan yaxshi xabardor nabirasi yordamga keladi. Birga olib borgan surishtiruv davomida ular kompyuter, darknet, billing tizimi, soxta hujjatlar va bazalar bilan ishlashni o‘rganishadi.
Izoh (0)