Умумий ташқи қарз динамикасида ўсиш кузатилиб, давлат қарзи 4,2 миллиард долларга, корпоратив кредитлар ҳажми 6,6 миллиард долларга ортган.
Марказий банк 2024 йил учун Ўзбекистон тўлов баланси, халқаро инвестициявий мавқеи ҳамда ташқи қарзи бўйича кўрсаткичларни эълон қилди. Қайд этилишича, ўтган йил якунида ҳукумат ва корхоналар томонидан хорижий давлатлар, халқаро молия институтлари ва инвесторлардан жалб қилинган жами қарзлар қолдиғи 64,1 миллиард долларга етди. Шундан 33,9 миллиард доллари давлат томонидан кафолатланган, қолган 30,2 миллиард доллари корхоналар зиммасидаги корпоратив (кафолатланмаган) ташқи қарзлардир.
Таққослаш учун, 2023 йилдаги умумий ташқи қарз 53,3 миллиард доллар бўлган (давлат ташқи қарзи 29,7 миллиард доллар, корпоратив ташқи қарз 23,6 миллиард доллар).
Марказий банк ҳисоб-китобларига қараганда, охирги йилларда корпоратив ташқи қарз миқдори тезроқ ўсмоқда. Чунки мамлакат компаниялари халқаро молия бозорларида ўз иштирокини ошириб келмоқда.
Ўзбекистон тўлов баланси, халқаро инвестициявий мавқеи ҳамда ташқи қарзи нашрига кўра, корпоратив ташқи қарз таркибида хусусий сектор корхона ва ташкилотлари билан бир қаторда устав капиталида давлат улуши мавжуд бўлган корхона ва банкларнинг хорижий кредиторлар олдидаги ташқи мажбуриятлари акс эттирилади. Бунда қарзлар давлат кафолатисиз жалб қилинади ҳамда улар бўйича тўловлар ушбу корхона ва банкларнинг ўз маблағлари ҳисобидан амалга оширилади. Мисол учун, Навоий кон-металлургия комбинатининг Лондон фонд биржасида жойлаштирилган евробондлар суммаси тўлов балансининг портфел инвестициялар компонентида акс эттирилиб, ушбу мажбуриятлар юзасидан ҳукумат кафолати тақдим этилмаган.
Ўз навбатида давлат ташқи қарзи таркибига ҳукумат томонидан ва ҳукумат кафолати остида жалб қилинган ташқи мажбуриятлар киритилади.
2024 йил якунида давлат ташқи қарзларининг 17,9 миллиард доллари қатъий белгиланган фоиз ставкада, 15,64 миллиард доллари ўзгарувчан фоиз ставкаларда жалб қилинган.
Давлат ташқи қарзи уч йўналишдаги кредиторлардан жалб қилинмоқда. Жумладан, мамлакат ташқи кредитларининг 57 фоизи халқаро молия институтларидан, 31 фоизи хорижий ҳукуматлар молия ташкилотларидан, қолган 12 фоизи халқаро инвесторлардан олинган.
2024 йил якуни бўйича Ўзбекистонга энг йирик миқдордаги кредитлар Жаҳон банки томонидан ажратилган — 7,63 млрд доллар (жамидан 23 фоиз). Иккинчи йирик кредитор Осиё тараққиёт банки бўлиб, мамлакатдаги қарз қолдиғи 7,4 млрд доллар (22 фоиз).
Учинчи йирик қарзлар халқаро инвесторлардан жалб қилинган — 4,1 млрд доллар.
Давлат кафолати остида олинган кредитлар турли йўналишларга тақсимлаб келинади. Жумладан, қайтариладиган ташқи қарзларнинг қарийб 15,3 млрд доллари (умумий миқдорнинг 45 фоизи) давлат бюджетини қўллаб-қувватлашга йўналтирилган.
Кредитларнинг 5,74 млрд доллари ёқилғи-энергетика саноатига ажратилган (умумий сумманинг 17 фоизи). Шу билан бирга, қуйидаги соҳаларга нисбатан йирик миқдорда ташқи қарз маблағлари йўналтирилган:
- Қишлоқ ва сув хўжалиги — 2,9 млрд доллар (9 фоиз);
- Транспорт ва транспорт инфратузилмаси — 2,85 млрд доллар (8 фоиз);
- Соғлиқни сақлаш, таълим, ахборот ва коммуникация технологиялари ҳамда бошқа секторлар — 2,45 млрд доллар (7 фоиз).
Ўзбекистон давлат қарзи 2025 йил якунида 45,1 миллиард долларга етиши прогноз қилинмоқда. Бу йил якунида кутилаётган ялпи ички маҳсулотга (125 миллиард доллар) нисбатан 36,7 фоизга тенг дегани. Жорий йилда 5,5 миллиард доллар миқдоридаги ташқи қарз олиниши белгиланган. Шундан 3 млрд доллари бюджетни қўллаб-қувватлашга, қолган 2,5 миллиард доллари инвестиция лойиҳалари учун йўналтирилиши кўзда тутилган.
2026 йилда мамлакат ялпи ички маҳсулоти 140 миллиард доллардан ортиши прогноз қилинмоқда. Дастлабки таҳлилларда макроиқтисодий ҳамда фискал кўрсаткичлар барқарорлиги таъминланса, давлат қарзининг ялпи ички маҳсулотга нисбати келаси йили 37,9 фоиз атрофида бўлиши кутилмоқда. Бу давлат қарзи 53 млрд доллардан ортишини англатади.
Ташқи кредитлар миқдори кўпайиши фонида давлат бюджетидан қарзнинг фоиз тўловларини қайтариш харажатлари ҳам орта бошлаган. Масалан, 2023 йилда мазкур мақсад учун 8 трлн сўм ажратилган. 2024 йилда эса бу миқдор сезиларли ортиб, 14,5 трлн сўмга етган.
Келгуси йилларда бюджетдан кредитлар фоизлари учун чиқимлар миқдори ортиб бориши кутилмоқда. Жумладан, 2025 йилда давлат қарзига хизмат кўрсатиш бўйича фоиз тўловларига 21,1 триллион сўм, 2026 йилда 30,3 триллион сўм, 2027 йилда 33,8 триллион сўм йўналтирилиши прогноз қилинган.
Изоҳ (0)