Dunyoning eng qadimiy davlatlaridan biri – bu Xitoy. Chin mamlakati o‘zining takrorlanmas tabiati va hayvonot dunyosi bilan boshqa mintaqa mamlakatlaridan keskin farq qiladi. Afrika savannasining qiroli – sher bo‘lsa, Xitoy o‘rmonlarining qiroli – bu panda. Biroq sherdan farqli o‘laroq panda, dunyodagi yagona vegetarian ayiq hisoblanadi. Pandalar o‘zining tashqi ko‘rinishi, xotirjam tabiati va ajoyib qiliqlari bilan boshqa turdagi ayiqlardan ajralib turadi.
XX asrning ikkinchi yarmidan boshlab, pandalar Xitoyning milliy ramziga aylantirildi. Boisi bu vaqtga kelib pandalarning Xitoyda qirilib ketish xavfi yuzaga kelgan. Pandalar markaziy Xitoyning tog‘li hududlari Sichuan, Gansu va Shensi provinsiyalarining janubida hayot kechiradi. “Daryo” jurnalisti Chendu shahridagi pandalar bog‘idan noyob hayvonlar haqida videolavha tayyorladi.
Chendu shahridagi pandalar bog‘i
Pandalar bog‘i kirish qismidan meni hayratga sola boshladi. Tog‘ etagida joylashgan bog‘ – bambuk daraxtlari bilan qoplagan bo‘lib, haqiqiy o‘rmon ko‘rinishida edi. Ushbu panda bog‘i 1987-yilda tashkil etilgan bo‘lib, dastlab unda yovvoyi tabiatdan qutqarilgan 6 ta ulkan panda saqlangan. Vaqt o‘tishi bilan 2008-yilga kelib bu yerdagi pandalar soni 124 taga yetgan. Bugungi kunda esa bu raqam 200 tani tashkil qiladi.
Qadimgi Xitoy solnomalarida pandalar haqida
Qadimgi Xitoyda pandalar uzoq vaqt davomida ajdaho bilan birga yarim afsonaviy hayvonga tenglashtirilgan. Misol uchun, miloddan avvalgi 206–220-yillarda Xitoyda hukmronlik qilgan Xan sulolasining vakilasi, qirolicha Bo panda bosh suyagi bilan birga dafn etilgani tarixiy hujjatlarda qayd etilgan. Eng qadimgi Xitoy ensiklopediyasi (miloddan avvalgi III-II asrlar)da panda terisining shifobaxsh xususiyatlari haqida maʼlumotlar berilgan.
2007-yilda Xitoy janubidagi g‘orlarning birida olimlar ikki million yil oldin yashagan panda ajdodining skeletini topgan. Pandalarning suyaklari boshqa hech bir joyda uchramaydi. Yaʼni, bu noyob hayvon faqat xitoylik hisoblanadi.
Yagona vegetarian ayiq
Pandalar yirtqich hayvon bo‘lishiga qaramay, ularning deyarli 99 foizi faqat va faqat bambuk daraxti bilan oziqlanadi. Voyaga yetgan panda kuniga 30 kilogrammgacha bambuk isteʼmol qilishi mumkin. Pandalar bambukdan boshqa ozuqani xushlamaydi. Bambuk daraxti juda pishiq va qattiq hisoblanadi. Biroq pandalarning oshqozoni qattiq bambukka qarshi elastik shilliq qavat bilan qoplangan. Bundan tashqari, mustahkam jag‘ va tishlar qattiq bambuk poyasini maydalashga yordam beradi.
1975—1983-yillarda Xitoyda bambuk daraxtlari gullab, quriy boshlaydi, oqibatda esa bu hududda istiqomat qiluvchi yuzlab pandalar ochlikdan nobud bo‘ladi.
“Panda diplomatiyasi”
1950-yildan to 1980-yilga qadar Xitoy diplomatik maqsadlarda o‘zi do‘st deb hisoblagan mamlakatlarga pandalarni bir necha bor sovg‘a qilgan. Xususan, SSSR, Buyuk Britaniya, Germaniya, Ispaniya, Shimoliy Koreya, Meksika, AQSH, Fransiya va Yaponiyaga 23 ta ayiq sovg‘a sifatida taqdim etilgan. Shundan so‘ng siyosat olamida “Panda diplomatiyasi” atamasi paydo bo‘ldi. Do‘stona munosabatlar o‘rnatish uchun noyob hayvondan foydalanish — ajoyib g‘oya.
Vaqt o‘tishi bilan Xitoy hukumati pandalardan diplomatik vosita sifatida foydalanishni to‘xtatdi. Hozirgi kunda pandalarni xorijdagi hayvonot bog‘lariga million dollar evaziga ijaraga berish yo‘lga qo‘yilgan.
Yolg‘izlikda hayot kechiruvchi panda
Gigant pandalar 4 yoshdan 9 yoshgacha jinsiy yetuklikka erishadi. Erkak panda mart oyining o‘rtalaridan maygacha o‘ziga juft izlaydi. Pandalar qolgan vaqtda yolg‘iz hayot tarzini olib boradi. Pandalarning tutqunlikda ko‘payishi juda kam uchraydigan holatdir. Maʼlumotlarga ko‘ra, 2000-yilgacha pandalar hayvonot bog‘larida ko‘paymagan. Pandalarning homiladorlik davri 95 kundan 160 kungacha davom etadi. Ona panda 1 yoki 2 ta bola dunyoga keltiradi.
Pandalar boshqa ayiqlardan farqli o‘laroq, qishda uyquga ketmaydi. Ular yolg‘iz hayot kechiradi va har kuni tushgacha ovqatlanib, tushdan keyin uxlaydi.
Bugungi kunda Xitoyda 67 ta panda qo‘riqxonasi mavjud bo‘lib, pandani o‘ldirgan insonga o‘lim jazosi beriladi. Ma’lumotlarga ko‘ra, bu qonun hozirgacha hech qachon qo‘llanilmagan.
Sardor Ali
Izoh (0)