Ichaklarimizda yashaydigan bakteriyalar bizning kayfiyatimiz va hissiy holatimizni aniqlay oladi. Bu qay tarzda yuz beradi? Keling, gastroenterologga murojaat qilgan holda jarayonni bilib olamiz.
Bakteriyalar orasida ham “yaxshilari” bor
Bolalikdan boshlab har bir inson bakteriyalarning “yomon jonzotlar” ekanligiga o‘rganib qolgan. Chunki ular ko‘plab infeksiyalar — ichaklar, shamollash bilan bog‘liq va boshqa kasalliklarni keltirib chiqaradi. Ammo ichimizda doimo organizm bilan mukammal uyg‘un bo‘lgan foydali bakteriyalar mavjud — ular simbiotik deb ataladi. Ichak organizmdagi bakteriyalar eng ko‘p to‘plangan joydir. Ularning aksariyati katta ichakda — ovqat hazm qilish tizimining eng oxirgi qismida yashaydi. Ichak bakteriyalarining umumiy soni 1 trillionni tashkil etadi! Bu raqam organizmning o‘z hujayralari sonidan qariyb bir yarim barobar ko‘p. Ichak bakteriyalarining xilma-xilligi tufayli ular “ichak mikroflorasi” yoki “mikrobiota” deb ataladi.
Baxt gormoni — serotoninning 90 foizi maxsus ichak hujayralari tomonidan ishlab chiqariladi.
Ichakda yashovchi bakteriyalarning ayrim turlari qisqa zanjirli yog‘ kislotalarini chiqaradi, bu esa ushbu hujayralar tomonidan serotonin ishlab chiqarishni ko‘paytirishi mumkin. Shunday qilib bilvosita bakteriyalar yaxshi kayfiyatni saqlashga yordam beradi.
Tuyg‘ular va ichak mikrobiotasi o‘rtasidagi bog‘liqlik “miya-ichak-miya” deb ataladigan o‘q bo‘ylab sodir bo‘ladi. Miya ichki organlarning asosiy regulyatori bo‘lgan vagus nervi orqali ichaklar bilan bog‘langan. Ichakni ikkinchi miya deb aytishlari ajablanarli emas. Bu organ nerv hujayralarining zich tarmog‘i bilan o‘rab olingan — bu tarmoq ichak asab tizimi deb ataladi. Ushbu tizim ichaklarning miya nazoratidan mustaqil ishlashiga imkon beradi — ichakning turli qismlari bir-biri bilan “muloqot qiladi” va oziq-ovqat bo‘laklarining tarkibi yoki bakteriyalardan kelgan signallarga qarab qisqarish yoki bo‘shashish haqida qaror qabul qiladi.
Stress va depressiya haqida unuting
Biroq nafaqat bakteriyalar kayfiyatni aniqlay oladi, balki stress ham ichak bakterial muvozanatining buzilishini va yallig‘lanishini keltirib chiqarishi mumkin. Buyrak usti bezlari tomonidan ishlab chiqariladigan stress gormoni — kortizol ichak devorining o‘tkazuvchanligini oshiradi. U ichakning yuza hujayralari orasidagi masofani kattalashtirib, uning devorini elakka o‘xshagan holat keltirib chiqaradi. Natijada turli bakterial toksinlar qon oqimiga kirib, yallig‘lanishni keltirib chiqaradi. Va miya o‘z navbatida yallig‘lanishga stress va depressiya bilan javob qaytaradi.
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, depressiya bilan og‘rigan odamlar ichak mikroflorasining bir-biriga o‘xshash tarkibiga ega. Odatda, “yaxshi” ichak bakteriyalari “yomon” bakteriyalarning ko‘payishini oldini oladi, ammo surunkali stress, uyqu yoki ovqatlanish muvozanatining buzilishi vaziyatni “yomon”lar foydasiga o‘zgartiradi. Shu tariqa disbakterioz (dysbiosis) holati kuzatiladi. Bu kasallik yuqorida tavsiflangan mexanizm kabi ichak shilliq qavatining yaxlitligini buzadi.
Ratsionga nimalar qo‘shish kerak?
Mikrobiotangizni qo‘llab-quvvatlash va “yomon” bakteriyalar kayfiyatingizni buzmasligi uchun siz diyetangizni kuzatib borishingiz kerak. Ichak mikrobiotasi o‘z energiya va resurslarini biz iste’mol qiladigan ovqatdan oladi. Shuning uchun boshqacha qilib aytganda: o‘zimiz va ichak bakteriyalarimiz biz iste’mol qiladigan narsalarimizdir.
Har xil turdagi bakteriyalar turli xil ovqatlarni afzal ko‘radi: ba’zilari tez hazm bo‘luvchi uglevodlar bilan oziqlanadi, ayrimlari kletchatka, laktoza yoki kraxmalni “yeydi”, boshqalari esa ma’lum turdagi oqsil va yog‘larni afzal ko‘radi. Har kuni un mahsulotlari va shirinliklarni iste’mol qilish bu mahsulotlar bilan oziqlanadigan bakteriyalarning ko‘payishiga olib keladi.
Foydali bakteriyalar tabiiy o‘simlik oziq-ovqatlarini yaxshi ko‘radi. Yong‘oq, ko‘katlar va to‘liq donlarni diyetangizga qo‘shish ichak salomatligini saqlashga yordam beradi. Yallig‘lanish xavfi kamayadi, devorning o‘tkazuvchanligi pasayadi va umuman ovqat hazm qilish normallashadi.
Shuningdek, diyetangizni probiotiklarga boy ovqatlar bilan yangilashingiz kerak. Bular ko‘p miqdorda bifidobakteriyalar va laktobakteriyalarni o‘z ichiga olgan mahsulotlardir. Ular mikrobiota tarkibini normallashtiradi, ichaklarni to‘ldiradi va “yomon” bakteriyalarni siqib chiqaradi. Probiotiklar sut mahsulotlari, tuzlangan karam va turli xil qo‘shimchalarda mavjud.
Natijani bitta iborada jamlaylik: foydali bakteriyalar qancha ko‘p va “yomon”lar kamroq bo‘lsa, hissiy holatingiz shunchalik yaxshi bo‘ladi.
Izoh (0)