XX asrning eng sirli ayollaridan biri Mata Xarining hibsga olinishi, Dohada portlatib yuborilgan Yandarbiyev hamda xiyonati uchun qatl etilgan ingliz qirolichasi. Kun xronologiyasida 13-fevral

13-fevral sanasiga bog‘liq diqqatga sazovor voqealar qatoridan XX asrning eng sirli ayollaridan biri Mata Xarining hibsga olinishi, Dohada portlatib yuborilgan Yandarbiyev hamda xiyonati uchun qatl etilgan ingliz qirolichasi oid faktlar o‘rin olgan.

XX asrning eng sirli ayollaridan biri bo‘lgan Mata Xari

1917-yil 13-fevral kuni Parijda josus, raqqosa, yengiltabiat va XX asrning eng sirli ayollaridan biri bo‘lgan Mata Xari hibsga olingan edi.

Margareta Gertruda Zelle 1876-yilda Niderlandiyaning Leuvarden shahrida shlyapa do‘koniga ega o‘ziga to‘q oilada dunyoga kelgan. Margerataning bolaligi to‘kin-sochin o‘tgan, biroq bu uzoq davom etmagan: qiz 13 yoshga to‘lganida otasi bankrotlikka uchragan va rafiqasi bilan ajrashgan. Oradan ikki yil o‘tgach Margaretaning onasi vafot etgan va u avvaliga Snek shahrida o‘qishga yo‘l olgan, keyinroq bog‘cha tarbiyachisi bo‘lish uchun Laydenga jo‘natilgan. Ammo ta’lim muassasasi direktori darsdan tashqari munosabatlarni talab qila boshlagan va Margaretaning cho‘qintirgan otasi uni uyiga olib kegan. Aftidan, u yerdan sharoit ham yaxshi bo‘lmagan, chunki bir necha oydan keyin qiz Gaagadagi amakisinikiga qochib ketadi.

18 yoshida Margaret e’lon bo‘yicha 39 yoshli kapitan Rudolf MakLeod bilan tanishib qolgan, ular Amsterdamda nikohdan o‘tishgan va Indoneziyaga jo‘nab ketishadi. Ular ikki nafar farzandni dunyoga keltirgan: o‘g‘il — noma’lum sabablarga ko‘ra ikki yoshida vafot etadi, qizi esa 21 yil umr ko‘rgan. Oilaviy hayot mojarolarga to‘la bo‘lib chiqadi: Rudolf ichkilikka ruju qo‘ygan, rafiqasiga xiyonat qiladigan va uni muntazam tahqirlab keladigan erkak edi. Yava orolida yashagan vaqtlarida Margareta boshqa bir golland ofitserinikiga ko‘chib o‘tadi, keyinroq Rudolf uni oilaga qaytarib olib kelgan bo‘lsada, juftlik 8 yildan keyin ajrashib ketgan.

Shaxsiy hayotida qoniqmagan Margareta asosiy e’tiborni Indoneziya madaniyatiga, xususan, milliy raqslariga qaratadi. O‘shanda u Mata Xari tahallusini olgan: malaychada bu “Quyosh”, “Kun ko‘zi” degani.

Er va farzandsiz qolgan (ajrimdan keyin Rudolf qizni o‘zi bilan olib qoladi) Mata Xari Parijga ko‘chib o‘tadi. Undan nima uchun aynan bu shaharni tanlaganini so‘rashganida, shunday javob qaytargandi: “Bilmayman, ammo eridan qochgan barcha ayollarni Parij o‘ziga tortadi”.

Mata Xari naturachi bo‘lib ishga joylashmoqchi bo‘ladi, biroq ko‘plab rassomlardan rad javobini olgan: ayolning jussasi kichik edi. O‘shanda u Molye sirkida chavandoz bo‘lib ishlaydi. 1905-yildan esa ekzotik raqqosa sifatida chiqishlar qiladi. Ayolning debyuti “Myuze Gime” sharqiy san’at muzeyida bo‘lib o‘tadi. Yaponiya va Germaniya elchilari, shuningdek, boshqa yuqori martabali amaldorlar qarshisidagi chiqishi davomida Mata Xari butunlay kiyimlarini yechib tashlagan.

Margareta kerakli vaqtda kerakli joyga borgandi. Yevropa balet va uning turlariga bog‘liq har qanday yangilikka qiziqish bilrayotgan davr edi. Mata Xarining chiqishidan keyin paydo bo‘lgan ajiotaj u haqidagi ko‘plab afsonalarning paydo bo‘lishiga olib kelgan.La Vie Parisienna gazetasi “Mata Xari ushbu haqiqiy braxmanlar raqsini Yavadagi eng yaxshi rohibalardan o‘rgangan. Bu raqslar sir saqlanadi. Ibodatxonalar tubida ularni faqat braxminlar va devadasilar kuzatishi mumkin”, deb yozgandi. Mata Xarini ibodatxonada raqs o‘rganganidan tashqari, Hindiston imperatori Eduard VII ning nikohsiz tug‘ilgan qizi ham deyishgan.

Mata Xari ismi sigaret, pechenye qutilarida, pochta otkritkalarida paydo bo‘la boshlagan. Uning otasi tomonidan yozilgan “Qizimning tarixi va uning sobiq turmush o‘rtog‘iga e’tirozlarim” kitobi ayolga yanada mashhurlik olib kelgan.

Mata Xarining sobiq eri uni raqsga tushishni bilmaslikda va yassioyoqlikda ayblab kelardi. Umuman olganda uni yoqtirib qolgan erkaklar yuboradigan gonorarlar va hashamatli sovg‘lardan tashqari ayolning ortiqcha boyligi bo‘lmagan. Ma’lumotlarga ko‘ra, Mata Xari karta o‘yinlariga mukkasida ketgan va barcha daromadlarini unda boy berib kelgan.

1906-yil yozida Mata Xari Berlinda chiqish qilgan vaqtida leytenant Alfred Kipert bilan tanishib qolgan va u ayolni harbiy manyovrlar o‘tkazilayotgan Sileziyaga taklif etadi. Ammo erkakni bir necha bor rus razvedkasiga aloqadorlikda gumonlab qo‘lga olishadi va Mata Xari Niderlandiyaga qaytib ketishga qaror qiladi.

Birinchi jahon urushida Niderlandiya betaraflikni saqlab qolgan, tabiiyki Mata Xari turli davlatlararo bemalol harakatlana olgan. Ammo Fransiya va Niderlandiya front chizig‘i bilan ajralgani bois ayol u Parijga Ispaniya va Buyuk Britaniyani kesib o‘tib boradi. Nemis maxsus xizmatlari Mata Xarini qachon va qanday usulda o‘ziga og‘dirib olgani noma’lum, biroq taxminlarga ko‘ra, u urushdan ancha oldin nemis agentiga aylangan bo‘lishi mumkin.

Nima bo‘lganda ham uning muntazam turli davlatlararo safarlari va raqqosaning o‘ynashlaridan maxfiy ma’lumotlar tarqalib ketishi fransuz maxsus xizmatlari e’tiborini tortgan. Mata Xari o‘zining Germaniya bilan aloqasi borlikda gumonlanayotganidan xabar topib, Fransiya kontrrazvedkasiga keladi va o‘z xizmatlarini taklif etadi. H-21 shartli nomini olgan Xariga Madridga yo‘l olish topshiriladi. Ammo keyinroq fransuzlar Xariga yuborilgan shifrlangan xabarni qo‘lga kiritadi — unda raqqosaning Parijga qaytishi kerakligi aytilgandi. Mata Xari rostdan ham Fransiya poytaxtiga qaytayotgani ma’lum bo‘lgach, unga nisbatan bo‘lgan gumon tasdiqlanadi.

1917-yilda Mata Xari Parijda hibsga olinadi va Sen-Lazere qamoqxonasiga joylashtirilgan. To‘rt oylik so‘rovdan keyin ayol “Germaniya ofitserlari bilan ishqiy aloqadan boshqa hech qanaqa bog‘liqligi bo‘lmaganini” ta’kidlagan. Iyul oyida u dushman tarafga bir necha diviziya askarlar o‘limiga olib kelgan ma’lumotlarni berganlikda ayblanadi.

15-oktabr tongida Mata Xari Parij yaqinidagi otish maydoniga olib chiqiladi. U ko‘zlari va qo‘llarini bog‘lamasliklarini so‘ragan. Ayol jallodga bo‘sa yuborib, “Men tayyorman, janoblar”, degan. Josus yerga yiqilganidan keyin ofitserlardan biri uning yoniga borib, o‘limiga ishonch hosil qilish uchun gardaniga yana bir o‘q uzgan.

Dohadagi masjiddan chiqqan Yandarbiyevning portlatib yuborilishi

2004-yil 13-fevral kuni Qatarda Ichkeriya prezidenti Zelimxon Yandarbiyevga suiqasd uyushtirilgan edi. Yandarbiyev Doha markazidagi masjidda juma namozini ado etib qaytayotganida avtomobilining portlatib yuborilishi oqibatida vafot etgan. Portlovchi qurilma uning shaxsiy avtomobili ostiga qo‘yilgandi.

Zelimxan Yandarbiyev — chechen separatizmining yorqin tarafdolaridan biri, o‘zini o‘zi mustaqil deya e’lon qilgan Ichkariya prezidenti vazifasini bajaruvchi. Zelimxonning ota-onasi Qozog‘istonga surgun qilingan chechenlardan edi. Checheniston mustaqilligi uchun kurashchi ham ushbu davlatda dunyoga kelgan. 1957-yili Chechen-Ingushetiya qayta tiklangach, Yandarbiyev ota-onasi bilan tarixiy vataniga qaytadi.

17 yoshida u o‘z mehnat faoliyatini hunardmand va g‘isht teruvchi sifatida boshlaydi, 20 yoshida armiyaga chaqirilgan. Xizmatdan qaytgach ikki yil davomida burg‘ulovchining yordamchisi bo‘lib ishlagan. Ammo Zelimxonning mutlaqo boshqa yo‘nalishda iqtidori bor edi. U Chechen-Inguch filologiya fakultetiga “Chechen tili va adabiyoti” mutaxassisligi bo‘yicha sirddan o‘qishga kiradi. O‘qish davomida u turli rejalar tuzib, she’rlar yozgan. Aynan shu vaqtda u o‘z hayotini adabiyotga bag‘ishlashga qaror qiladi.

1981-yilda institutni tamomlagan Yandarbiyev musahhih bo‘lib ishga joylashadi, keyinroq Chechen-Ingus kitob nashriyotining ishlab chiqarish bo‘limi boshlig‘iga aylangan. “Komsomol bileti” bilan yozuvchi SSSR Yozuvchilar uyushmasi Badiiy adabiyot targ‘iboti qo‘mitasi raisligiga osonlikcha ko‘tariladi.

Qayta qurish davrida Yandarbiyev adabiyot bilan siyosiy-jamoatchilik faoliyatini ham bir vaqtda olib borgan. 1989-yilda u Chechen-ingus SSR Yozuvchilar uyushmasida adabiyot yo‘nalishida maslahatchi va “Ittifoq” siyosiy tashkiloti raisiga aylangan. SSSR tarqalib ketgach, barchasi tubdan o‘zgargan. Yandarbiyev o‘zini butunlay Checheniston mustaqilligi uchun kurashga bag‘ishlagan, Rossiya federal kuchlariga qarshi jangovar qarshiliklarda faol qatnashgan. Xususan, 1995-yil yanvarida u Grozniydagi markaziy mudofaa qismini boshqargan.

1996-1997-yillar davomida Yandarbiyev o‘zini o‘zi mustaqil deya e’lon qilgan Chechen Respublikasining rahbariga aylangan. 1996-yil 3-oktabr kuni Checheniston prezidenti vazifasini bajaruvchi Yandarbiyev Moskvadagi muzokaralarda ishtirok etadigan delegatsiyaga boshchilik qilgandi.

Birinchi chechen urushidan keyin Zelimxon tez-tez Yaqin Sharq davlatlariga tashrif buyuradi va qanchadir vaqt BAAda yashaydi. Ayrim ma’lumotlarga ko‘ra, Yandarbiyev u yerda Chechenistondagi separatizmni qo‘llab-quvvatlovchilardan katta homiylik yordamlarini oladi. “Men sobiq prezident va mujohidlar vakili sifatida siyosat bilan shug‘ullanmoqdaman”, — degan edi Yandarbiyev o‘zi haqida.

2001-yil 9-oktabrda Yanvarbiyev Masxadov va Zakayev kabi chechen seperatchilari bilan bir qatorda Interpol tomonidan xalqaro qidiruvga berilgan. 2004-yil 13-fevral kuni u Dohadagi masjiddan qaytayotganida avtomobilida portlatib yuborilgan.

Xiyonatda ayblanib, qatl etilgan ingliz qirolichasi

1542-yil 13-fevral kuni Tauerda Angliya qiroli Genrix VIII ning beshinchi xotini Ketrin Govard qatl etilgandi. U eriga xiyonat qilishda ayblanib, boshi tanasidan juda qilingan ikkinchi ingliz qirolichasi hisoblanadi.

Qirol Genrix to‘rtinchi rafiqasi Anna Klevskaya bilan uzoq yashamagan. U qizga maslahatchisi Tomas Kromvelning taklifi bilan uylangan va bo‘lajak rafiqasining faqat portretda ko‘rgan. 1539-yil oxiriga kelib qirol Klevskaya bilan uchrashadi va qiz unga ma’qul bo‘lmaydi. U kartinada tasvirlanganidek oppoq hurliqo emasdi. Qirol uni “flamand biyasi” deb atab, uni ko‘rganida jirkanish va achinishni his qilishini bildirgan.

Klevskaya mulozimlari orasida go‘zal ayollar ko‘p bo‘lib, ular orasida Keyt Govard ham bor edi. Uni 1539-yilda gersok Tomas Norfolkning saroyiga yuborishgan. Norfolk qirol o‘z jiyaniga e’tibor qaratayotganini payqab qolgan.

Klevskaya ajrimdan keyin Londonda “qirolning singlisi” maqomida yashashni davom ettirgan. 1540-yil iyulda qirol Ketrin Govardga uylangan. To‘ydan keyin saroyda qirolning ikkinchi rafiqasi Anna Boleyn qatl etilganidan beri to‘xtab qolgan yana musobaqalar, ballar va turli tadbirlar boshlangan. Qirol yosh rafiqasini yaxshi ko‘rar va uni “tikonsiz atirgul” deb atardi.

1541-yil boshida Govard Tomas Kalpeper bilan ishqiy munosabatlarga kirishadi. U qirolning paji (o‘rta asrlarda zodagonlar yoki podsho huzurida xizmat qiluvchi o‘g‘il bola) sifatida xizmat qilardi. Keyinroq saroyda sobiq kavalyer Frensis Ferem paydo bo‘lgan va qirolicha uni shaxsiy kotiblikka yollagan.

1541-yil 2-noyabrda Genrix VIII ning ajrashishidan manfaatdor bo‘lgan arxiyepiskop Kenterberriyskiy qirolga maktub yo‘llaydi. Unda Govard qirolga xiyonat qilayotgani va buni isbotlovchi dalillar borligi yozilgandi.

G‘azab otiga mingan qirol yig‘lashga tushadi va turmushidagi doimiy omadsizlikdan shikoyat qila boshlaydi. Erkak Govardni o‘z xonasiga qamashni buyurgan. Tergov boshlanadi va Derem barchasini tan olgan. Bu ham yetmaganidek u Kalpeper ismini ham tilga oladi va kotib ham so‘roq qilinadi. Tergovga jalb etilgan Ketrin Derem bilan to‘ydan oldin munosabatda bo‘lganini, biroq hech qachon o‘zini uning kelini sifatida hisoblamaganini aytgan.

Kalpeper qiynoqlar ostida Ketrin bilan jinsiy aloqaga kirishganini, qirolichaning o‘zi buni xohlaganini tan olgan. Hibsga olinib, so‘roq qilingan Rochford xodim ham Kalpeper va Ketrin bir-biriga jazman bo‘lganini tasdiqlagan.

23-noyabr kuni qirolicha barcha unvonlaridan mahrum etiladi.

1542-yil 11-fevral kuni u Tauerga ko‘chirib o‘tkazilgan, ikki kundan keyin Govard omma oldida boshi tanasidan judo etilgan. Bundan bir necha kun oldin Kalpeper va Derem ham qatl etilgandi.

Ayol jallod kundasi tomon borayotganida o‘ziga berilgan jazoni “adolatli” deya hisoblagan. Keng tarqalgan gap-so‘zlarga ko‘ra, Govardning so‘nggi so‘zlari quyidagicha bo‘lgan: “Men qirolicha sifatida vafot etyapman, ammo Kalpeperning rafiqasi sifatida o‘lishni ma’qul ko‘rardim”.