“Uzumni yil davomida tabiiy holatda saqlashning uch xil usuli bor”. Oltiariqlik bog‘bon uzumni 12 oy saqlash sirini oshkor qildi

Farg‘ona viloyati o‘zining sarxil mevalari bilan mashhur. Bu zaminda yetishtirilgan meva va sabzavotlar dunyoning barcha nuqtalarida qadrlanadi, sevib iste’mol qilinadi. Viloyatda yetishtirilgan gilos, uzum, o‘rik, shaftoli, anor, xurmo, qovun, anjir, qulupnay va boshqa meva-sabzavotlar dunyoning ko‘plab davlatlariga eksport qilinadi. Ayniqsa, Oltiariq tumani uzum, bodring, turp yetishtirish borasida nafaqat mamlakatimiz, balki yetti iqlimda mashhur. Oltiariq uzumi chet ellarda ham taniqli “brend”ga aylangan.

Bugun oltiariqliklar tomonidan xalq dasturxoniga o‘nlab navdagi sifatli va sarxil uzumlar yetkazib berilmoqda, shuningdek, xorijga ham minglab tonna uzum eksport qilinmoqda.

Qayd etilishicha, Oltiariq tumanida 3 ming 500 gektar yerda uzum bog‘lari mavjud. E’tiborlisi, keyingi yillarda tumanda 500 gektar maydonda yangi uzumzorlar barpo etilgan. 2021-yili tumandan Rossiya, Ukraina, BAA, Polsha, Germaniya, Belarus, Qirg‘iziston va Qozog‘iston kabi davlatlarga 27 ming tonna uzum eksport qilingan bo‘lsa, 2022-yilda eksport hajmi 30 ming tonnadan oshgan.

Qish-bahor mavsumida ham ichki va tashqi bozorni sifatli uzum bilan ta’minlash maqsadida tumanda 83 ta — 68 ming 800 tonna sig‘imga ega muzlatkichli omborxonalar tashkil etilgan.

Yilning to‘rt faslida ham xonadonimizdagi tokda uzum turadi

“Chinortagi” mahalla fuqarolar yig‘inida yashovchi Husanboy G‘ofurov Oltiariqning mashhur bog‘bonlaridan biri. Husanboy aka qariyb yarim asrdan buyon uzumchilik bilan shug‘ullanadi.

Uning xonadonida “Husayni”, “Rizamat ota”, “Kelin barmoq”, “Qora shahzoda”, “Shohonak” singari yigirmadan ortiq uzum navlari parvarishlanadi. E’tiborlisi, oila a’zolari kuzda pishgan uzumni tokdan uzmagan holda keyingi yilning bahorigacha saqlash hadisini olgan.

Xonadon tomorqasida bir qarich bo‘sh joy topa olmaysiz. Tomorqadagi uzum bog‘i ko‘zni quvontirsa, uzumlar orasiga ekilib, so‘ritok tepasida hosil berayotgan olma, xurmo, nok, behi, kivi kabi mevali daraxtlar ham yaxshigina daromad keltiradi.

Husanboy aka qish chillasida ham uzumni tokdan uzmay, bahorgacha tabiiy holda saqlash bo‘yicha ko‘p yillik tajribaga ega. Mirishkor bog‘bonning fikricha, uzoq muddat saqlash uchun uzumning kechroq pishadigan navlarini yetishtirish kerak.

Uzumchilik bilan shug‘ullanishni boshlaganimga qariyb 53 yil bo‘ldi. Uzumchilik bizga ota kasb. Bolaligimdan otamning yonida yurib uzum parvarishi bilan bog‘liq yumushlarni puxta o‘rganganman. Hozirda tomorqamizdagi 16 sotix maydonda uzum yetishtiramiz. Ko‘rgan bo‘lsangiz, ko‘chamizga ham so‘ri tok qilingan. Tomorqamizda yigirmadan ortiq uzum navlari parvarishlanadi.Avvallari tajriba yetishmasligidan uzumlarni uzoq muddat saqlay olmasdik. Izlanishlar natijasida uzumlarni oktabr oyida novdasidan qanday uzsak, to uzum pishadigan iyun oyigacha xuddi shunday holatda saqlab turishga erishdik. Uzumning hamma navlarini ham uzoq vaqt saqlash imkonsiz. Biz uzoq muddat saqlash uchun uzumning kechroq pishadigan navlarini yetishtiramiz. Hozirda xonadonimizda yil 12 oy uzum saqlanadi, — deydi Husanjon G‘ofurov.

Kuzda pishgan uzumlar bahorgacha qanday saqlanadi?

Oltiariqlik mirishkorlar kuzda pishgan uzumni may oyigacha tabiiy usulda saqlashning turli usullarini kashf qilgan.

Husanboy G‘ofurovning ta’kidlashicha, bog‘bonlar uzumni saqlash yo‘llari borasida uzoq yillar izlanish olib borgan va buning uddasidan chiqqan.

Uzumlarni yil davomida tabiiy holatda uch xil usulda saqlaymiz. Birinchisi, qadimiy “saqlama” usuli — uzilgan mevalarni yashikda mo‘tadil haroratda qorong‘u joyda saqlaymiz. Ikkinchisi, “baklashka” usuli, bunda uzib olingan har bir uzum novdasini suv quyilgan yelim idishlarga solib qo‘yamiz. Uchinchisi, meva tokdan uzilmaydi. Bunda uzum novdasining barglari to‘kilib bo‘lgach, qirovli, sovuq kunlardan saqlash maqsadida atrofi imkon qadar to‘liq o‘rab qo‘yiladi.

“Saqlama” — ota-bobolarimizdan qolgan eski usul. Ob-havoning qanday kelishiga qarab sentabr yoki oktabr oylarida uzum uzib qo‘yiladi va yashiklarda qorong‘u omborda saqlanadi. Bunda uzumning bandi qurub qoladi. Uzumlarni uzoq saqlashning xalqona tajribasini bog‘bonlarimiz “baklashka” usuli deydi. Bunda pishgan uzum shodasi bandi bilan kesilib, suv quyilgan plastik idishga solib qo‘yiladi. Kaltak suvdan oziqlanadi va uzum bandi yangi uzilgandek bahor faslining oxirigacha ko‘m-ko‘k bo‘lib turaveradi.

Tomorqamizdagi uzumning har bir boshini sentabr oyida qog‘ozga o‘rab chiqamiz. Havo soviy boshlashi bilan tokzorlarni ham o‘rab, qo‘lbola issiqxona yaratish orqali bahor faslining oxirigacha uzumni so‘ritoklarda saqlaymiz. Eng asosiysi, tok ustidagi uzumlar ham bahorgacha o‘z mazasini yo‘qotmaydi, — deydi Husanjon G‘ofurov.

Qishda tokda turgan uzumni ko‘rgani xorijlik sayyohlar ham kelyapti

Oltiariq uzumlari mashhurlikda Marg‘ilon atlaslari va Rishton kulolchilik buyumlaridan kam emas. Ishkomlarda oltindek tovlanayotgan uzumlarni tatib ko‘rish uchun Oltiariqqa O‘zbekistonning turli hududlaridan, qolaversa, xorijdan ham mehmonlar keladi.

Husanjon G‘ofurovning mahalliy va xorijlik sayyohlar tez-tez tashrif buyuradigan xonadoni ham Farg‘ona viloyatining turistik yo‘nalishlari qatoriga kiritilgan.

Qariyb 15 yildan beri tokda uzum saqlab kelamiz. Ayni paytda xonadonimizdagi tokda uzumning “Husayni”, “Kelin barmoq” singari navlari saqlanyapti. Qish chillasida yoki bahor oylarida tokda uzum turganini ko‘rish uchun hatto xorijlik sayyohlar ham kelyapti. Ishonmasdan tokka chiqib o‘z qo‘llari bilan ushlab ko‘rgan chet elliklar ham bo‘ldi. Kelgan mehmonlar ayniqsa qish faslida uzumni tokdan uzib yegisi keladi.

Yaqinda yaponiyalik mutaxassislar uzum yetishtirish bo‘yicha o‘z tajribalarini bizga o‘rgatish uchun kelishdi. Ularga eng zo‘r uzum navlarini ko‘rsatdik. Tokdan yangi uzilgandek turgan uzumlarni ko‘rib hayron qolishdi. Uzum yetishtirish va saqlashni oltiariqliklardan o‘rganishimiz kerak ekan, deb ketishdi, — deydi Husanjon G‘ofurov.

Prezident Shavkat Mirziyoyev 2021-yil 4—5-fevral kunlari Farg‘ona viloyatiga tashrifi chog‘ida Oltiariq tumanidagi “Fayzli bog‘lar sari” uzumchilik kooperatsiyasi faoliyati bilan tanishgan edi. O‘sha yerda davlat rahbariga Husanboy G‘ofurov xonadonidan keltirilgan va tokda tabiiy holda saqlanayotgan uzumlar namoyish etilgan.

Yaxshi niyat bilan prezidentimizga xonadonimizdagi eng yaxshi uzumni saqlagan edik. Oltiariq uzumi davlatimiz rahbariga yoqqan bo‘lsa, biz bundan mamnunmiz. Kuzda Oltiariqda uzum festivali o‘tkazildi. Unda Italiya, Pokiston, Qozog‘iston, Belarus singari mamlakatlar delegatsiyalari hamda Farg‘ona vodiysi viloyatlaridan mehmonlar qatnashdi. U yerda ham eng yaxshi uzum navlarini namoyish etdik. Uzum festivali har yili an’anaviy ravishda o‘tkazilsa, bu ham jahon bozorida Oltiariq uzumi o‘ziga xos brendga aylanishiga hissa qo‘shadi.

Yilning to‘rt faslida bozorlarimizga sara uzumlarni yetkazib beryapmiz. Oltiariq uzumlari Rossiya, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston kabi davlatlarga eksport qilinmoqda. Daromadimiz yaxshi. Uzumdan oladigan daromadimizga 4 nafar o‘g‘limni uyli-joyli qildim, — deydi xonadon sohibi Husanboy G‘ofurov.

Husanboy G‘ofurovning ta’kidlashicha, tumandagi xonadonlarning har birida yiliga 2 tonnadan 10 tonnagacha hosil yetishtiriladi. Bu bilan aholi uzum yetishtirishdan yiliga o‘rtacha 25-50 million so‘m daromad oladi. Bu borada Oltiariqda o‘ziga xos tajriba shakllangan, xonadon sohiblari uzum yetishtirishning haqiqiy mutaxassisiga aylangan. Eng asosiysi, uzumchilik bilan shug‘ullanayotgan aholining daromadi ortmoqda, ularning oilasiga, xonadoniga fayz-baraka, to‘kinlik kirmoqda.

Ha aytgancha, qish chillasida ham tokdan uzum uzib yeyishni istasangiz, Siz ham Oltiariqqa bir boring.