23-dekabr sanasiga bog‘liq diqqatga sazovor voqealar qatoridan And tog‘larida halokatga uchrab, 73 kun davomida sovuqda jon saqlagan yo‘lovchilar hamda SSSR sobiq ichki ishlar vaziri Lavrentiy Beriyaning otilishiga oid faktlar o‘rin olgan.
Odam go‘shtini yeb, omon qolishga majbur bo‘lgan yo‘lovchilar
Bundan 50 yil oldin 23-dekabr kuni Air Force kompaniyasining And tog‘larida halokatga uchragan 571-reysida omon qolgan 16 kishi 73 kundan keyin qutqarilgan edi. Ular omon qolish uchun halok bo‘lgan yo‘lovchilarning jasadlari bilan oziqlanishga majbur bo‘lgan.
Fairchild FH-227D samolyot regbi bo‘yicha Old Christians havaskor jamoasi tomonidan ijaraga olingandi Sportchilar Santyagoga ketayotgan bo‘lgan — u yerda inglizlarning Old Boys jamoasiga qarshi uchrashuv o‘tkazilishi kerak edi. Samolyot bortida jamoaning 19 vakili, ularning oila a’zolari, do‘stlari va muxlislar — jami 40 kishi havoga ko‘tarilgan, parvozni besh nafar ekipaj a’zosi ta’minlagan. Parvoz yo‘li And tog‘lari ustidan o‘tgandi.
Samolyot Montevideodan 1972-yil 12-oktabr kuni havoga ko‘tarilgan. Biroq barchasi kutilganidek bo‘lmagan: tog‘ tizmasi ustidagi bo‘ron fronti tufayli ekipaj Argentinaning Mendosa shahriga favqulodda qo‘nishni amalga oshirgan. Siklon tinchimagani sabab ular tunni o‘sha yerda o‘tkazgan. Parvozni davom ettirishga ertasi kuni soat 14:18 da ruxsat berishgan. Uchuvchi radioaloqa orqali Malargeu aeroporti dispetcherlariga soat 15:12 da Planchon dovoniga yetib borishlarini aytgan: u yerdan Kuriko shahriga uchish va Santyago yo‘nalishida pastlashni boshlashi mumkin edi.
Hisob-kitoblardagi xatolik sabab ekipaj pastlash uchun muddatidan oldin ruxsat so‘ragan. Keyinroq aniqlanishicha, uchuvchi samolyot parvozini sezilarli darajada sekinlashtirgan kuchli shamolni hisobga olmagan. Natijada layner siklonga to‘g‘ri kelib qolgan va uchuvchi samolyotni ko‘r-ko‘rona boshqargan. Shu bois to‘qnashuvdan qochish imkonsiz edi.
“Parvozdan taxminan 90 daqiqa o‘tib, biz havo o‘rasiga tushib qoldik, keyin yanada bitta chuqurrog‘iga duch keldik va uchuvchi ‘menga kuch beringlar’, deb baqirdi. Samolyot tog‘ tomon ketayotganini his qilardim. Keyin qattiq gumburlash eshitildi, qanot qoyaga urildi. Boshimni oyoqlarim orasiga yashirib, ko‘zlarimni yumdim. 24 yoshimda o‘lib ketishimga ishonchim komil edi”, — deya eslaydi Xose Luis Insiarte ismli yo‘lovchi.
Samolyot qoyaga urilgan zahoti ikkala qanoti va dum qismidan ajralgan. Fyuzelyajning qolgan qismi 725 metr balandlikdan muzlikka qulagan. Halokat oqibatida o‘ndan ortiq yo‘lovchi halok bo‘lgan: birinchi to‘qnashuv vaqtida salondan bir necha kishi tushib qolgan, yana besh nafari — qulaganidan keyin. Ertasi kungacha 27 kishi omon qolgan, ammo ayrim yo‘lovchi va bir nafar ekipaj a’zosi uchun tan jarohati halokatli edi. 24 kishiga deyarli hech qanday shikast yetmagandi.
Nando Parrado ismli omon qolgan yo‘lovchining yozishicha, halokatning dastlabki soatlarida “hech nimani his qilishmagan — na qo‘rquv, na g‘am-alam, na vaqtning o‘tayotgani, faqat qora va mutloq tinchlik”.
Tirik qolgan yo‘lovchilar qutqaruvchilar kelishini kutishga qaror qilgan. Ular fyuzelyaj bo‘laklari orasiga yashirinib, chamadonlardan himoya devori ko‘targan va qutqaruvchilarning professionalligiga umid qilgan. Shu bilan birga, samolyot bo‘laklari orasidan topilgan radiopriyomnik yo‘qolgan samolyot qidirilayotgani to‘g‘risida xabarlarni uzatib turgan. Operatsiyaga uchta davlat — Urugvay, Argentina va Chili qutqaruvchilari jalb etilgan.
Yo‘lovchilar o‘zlarining tezda topilishiga mutlaq ishongan, ammo bu sodir bo‘lmaydi. Muammo shundaki, hech kim laynerning aniq marshrutini bilmagan, hatto uchuvchi ham pastlash vaqtida dispetcherga xato ma’lumot bergandi. Havodan turib halokat joyini kuzatish esa deyarli imkonsiz bo‘lgan: oq samolyot muzliklar bilan birlashib ketgandi.
Suv bilan bog‘liq masala tezda hal etilgan: bir nechta metall bo‘laklari taxlanib, ular ustiga to‘plangan qor quyoshda eritilgan. Haqiqiy muammo — yegulik edi. Samolyot oziq-ovqatga to‘la bo‘lgan taqdirda ham bir necha kunga yetardi xolos. Omon qolganlarga esa o‘zini tiklab olishi va ekstremal sovuqda muzlab qolmaslik uchun energiya talab etilardi.
Yegulik zaxiralari tugaganida, halokatga uchragan samolyot yo‘lovchilariga yomon xabar yetib keladi: qidiruv-qutqaruv operatsiyalari to‘xtatilgandi.
Omon qolganlar birinchi ekspeditsiyani tuzadi: uch nafar erkak samolyotning ajralib tushgan dum qismiga yetib borib, u yerdagi biroz yegulik va kiyim-kechaklarni topib qaytishi kerak edi. Ular Chili tomon harakatlanishni rejalashtirgan, biroq muzlama erkaklarni ortga qaytishga majbur qiladi. Fyuzelyajga akkumulyatorni olib kelish rejasi ham omadsiz kechadi — u juda og‘ir edi.
Tirik qolganlar ochilikda o‘zlarining halok bo‘lgan do‘stlari jasadlarini yeyishga majbur bo‘ladi. Samolyotda uchgan deyarli barcha katolik edi va bu fikrni qabul qila olmagan. Ammo ochlikni yengib o‘tishning boshqa iloji bo‘lmagan. Yo‘lovchilardan biri keyinchalik qolganlar omon qolishi uchun agarda o‘zi o‘lib qolsa jasadini yeyishlari mumkinligini aytganini tan olgan.
“Inson go‘shtini yeyish oson emas. Miyani bu ishni qilishga majburlash kerak. Og‘zimni ocha olmaganman, keyin esa qiyinchilik bilan chaynagan go‘shtlarimni yutishga majburlaganman”, — degandi Xose Luis Insiarte.
12-dekabr kuni Nando Parrado, Antonio Vizintin va Roberto Kanessa butun dunyoga Fairchild FH-227D yo‘lochilari omon qolganini aytish va qutqaruvchilarni olib kelish uchun Chili tomonga yo‘l oladi. Ikki kundan keyin Vizintin ikki kundan keyin ortga qaytgan, ammo parrado va Kanessa kasallik hamda qiyinchiliklarga qaramay, aholi punktiga qadar yetib borgan. To‘qqiz kundan keyin ularni Serxio Katalana ismli mahalliy aholi qarshi olgan va u rasmiylarga halokatdan omon qolganlar haqida ma’lumot bergan.
Tirik qolgan yo‘lovchilarni vertolyotlarda ikki kun davomida evakuatsiya qilishga to‘g‘ri kelgan — noqulay ob-havo sharoiti sabab tezroq ishlash imkonsiz edi. Omon qolganlar sodir bo‘lgan voqea haqida matbuotga batafsil so‘zlab bergan, keyinchalik bu bo‘yicha bir nechta kitob ham yozilgan.
Beriyaning otilishi
1953-yil 23-dekabr kuni Moskvada SSSR sobiq ichki ishlar vaziri Lavrentiy Beriya va uning atrofida bo‘lgan olti kishi otish yo‘li bilan qatl etilgandi.
Stalinning o‘limdan keyin Beriya ulkan hokimiyatni qo‘lga kiritadi. U va nihoyat SSSR Vazirlar Kengashi raisining birinchi o‘rinbosariga aylangan, shu bilan birga, o‘z tarkibida militsiyadan tashqari, razvedka, kontrrazvedkani birlashtirgan IIVni boshqarardi. Bu esa Beriyaning Kreml rahbariyatida hamkasblarini qo‘rquvga solishi tabiiy edi.
“Xalqlar otasi”ning vafotidan keyin Beriya maxsus xizmatlarni o‘z tarafdorlari yordamida boshqargan. Davlat xavfsizligi xalq komissariatini unga sodir bo‘lgan Vsevolod Merkulov boshqargan, NKVD apparatidagi aksariyat amaldorlar Beriyaga sodiq edi. Ammo 1946-yil martda Stalin davlat xavfsizligi tizimida o‘zgartirishlarni amalga oshirgan. Davlat xavfsizligi vazirligiga “Smersh” harbiy kontrrazvedkasi qo‘shilgan va unga Abakumov boshchilik qilgan.
1951-yilda Beriya Malenkov bilan birga Abakumovning lavozimdan chetlatilishi va hibsga olinishiga erishgan.
Beriya sobiq sovetlar tarixidagi eng xavfli va kuchli kadrlardan biri edi. U kelib chiqishi bilan ham Stalinga yaqin bo‘lgan. Ziyrak, o‘z ishining ustasi edi. Garchi 1945-yili davlat xavfsizlik xizmati rahbarligidan ketgan bo‘lsa-da, tez orada Stalinning birinchi o‘rinbosariga aylandi va xavfsizlik xizmatini nazoratda ushlashda davom etdi. Bundan tashqari, siyosiy byuro a’zosiga aylandi. Xavfsizlik xizmatida ishlagan biror rahbar bunday yuksak ishonch va hurmatga ega bo‘lmagandi.
9-martda Stalinning dafn marosimini tashkil etadi. Dafn marosimini tashkil etish guruhi rahbari etib Xrushchyov tayinlangan. Malenkov, Beriya va Molotovlarga so‘nggi so‘z berilgan. Ular Stalinni so‘nggi manzilga kuzatishda so‘z olib, marhumning bosib o‘tgan yo‘lini qisqa satrlarda eslab o‘tishdan tashqari sobiq sovetlar davlatining kelajagi qanday bo‘lishi haqida ham gapirib o‘tgan.
14-mart kuni kommunistlar partiyasining navbatdagi plenumi tashkil etiladi. Bu plenumda endi Malenkovga tashlanib qolishgan. Natijada uni partiya rahbarligidan voz kechish hamda oddiy kotib bo‘lib qolishga rozi qilishadi. Xrushchyov esa davlat rahbari sifatida faoliyat yuritadigan bo‘ladi.
25-iyun kuni Jukovni prezidium yig‘ilishiga chaqirishgan va Malenkov, Xrushchyov Beriya davlat to‘ntarishiga tayyorgarlik ko‘rayotgani, shuning natijasida prezidiumdagilarning barchasini yo‘q qilish payiga tushganini ma’lum qilgan. Keyin esa Jukovga Beriyani ertangi yig‘ilish paytida qamoqqa olish vazifasi topshirilgan.
Bu haqiqatan g‘alati qaror edi. Sababi, harbiylar o‘shanda siyosatga umuman aralashishmasdi. Bu taxlit ishlarni chekistlar amalga oshirardi. Darhol Moskva shahriga bir nechta harbiy qismlar joylashtirilgan. Ularning vazifasi Beriyaga tegishli kuchlar qarshilik ko‘rsata boshlasa, barchalarini siquvga olishdan iborat edi. Barchasi taxt qilib qo‘yilgan. Yig‘in boshlanishidan bir necha o‘n daqiqa oldin maxsus aloqa vositalari ishlashdan to‘xtatilgan.
Beriyani qo‘lga olish operatsiyasi rejasiga ko‘ra, bir guruh generallar alohida xonada o‘tirgan. Ularni yig‘in bo‘layotgan zalga maxsus signal yordamida chaqirib olishgan. Jukov boshchiligidagi generallar shu yerda Beriyani qamoqqa olgan.
Beriya ustidan sud majlisi 1953-yil 23-dekabrda tashkil etilgan. U qo‘yilgan ayblovlarni bo‘yniga olmagan bo‘lsa-da, sud qatl etish haqida hukm e’lon qilgan. U bilan birga ichki ishlar sohasidagi ko‘plab yuqori lavozimli shaxslar ham shu kunning o‘zida qatl etilgan.
“Kun xronologiyasi” loyihasi doirasida har kuni ertalab soat 09:30 da ushbu sanaga bog‘liq eng muhim va qiziqarli voqealar yoritib boriladi.
Izoh (0)