23 декабрь санасига боғлиқ диққатга сазовор воқеалар қаторидан Анд тоғларида ҳалокатга учраб, 73 кун давомида совуқда жон сақлаган йўловчилар ҳамда СССР собиқ ички ишлар вазири Лаврентий Бериянинг отилишига оид фактлар ўрин олган.
Одам гўштини еб, омон қолишга мажбур бўлган йўловчилар
Бундан 50 йил олдин 23 декабрь куни Air Force компаниясининг Анд тоғларида ҳалокатга учраган 571-рейсида омон қолган 16 киши 73 кундан кейин қутқарилган эди. Улар омон қолиш учун ҳалок бўлган йўловчиларнинг жасадлари билан озиқланишга мажбур бўлган.
Fairchild FH-227D самолёт регби бўйича Old Christians ҳаваскор жамоаси томонидан ижарага олинганди Спортчилар Сантьягога кетаётган бўлган — у ерда инглизларнинг Old Boys жамоасига қарши учрашув ўтказилиши керак эди. Самолёт бортида жамоанинг 19 вакили, уларнинг оила аъзолари, дўстлари ва мухлислар — жами 40 киши ҳавога кўтарилган, парвозни беш нафар экипаж аъзоси таъминлаган. Парвоз йўли Анд тоғлари устидан ўтганди.
Самолёт Монтевидеодан 1972 йил 12 октябрь куни ҳавога кўтарилган. Бироқ барчаси кутилганидек бўлмаган: тоғ тизмаси устидаги бўрон фронти туфайли экипаж Аргентинанинг Мендоса шаҳрига фавқулодда қўнишни амалга оширган. Циклон тинчимагани сабаб улар тунни ўша ерда ўтказган. Парвозни давом эттиришга эртаси куни соат 14:18 да рухсат беришган. Учувчи радиоалоқа орқали Маларгеу аэропорти диспетчерларига соат 15:12 да Планчон довонига етиб боришларини айтган: у ердан Курико шаҳрига учиш ва Сантьяго йўналишида пастлашни бошлаши мумкин эди.
Ҳисоб-китоблардаги хатолик сабаб экипаж пастлаш учун муддатидан олдин рухсат сўраган. Кейинроқ аниқланишича, учувчи самолёт парвозини сезиларли даражада секинлаштирган кучли шамолни ҳисобга олмаган. Натижада лайнер циклонга тўғри келиб қолган ва учувчи самолётни кўр-кўрона бошқарган. Шу боис тўқнашувдан қочиш имконсиз эди.
«Парвоздан тахминан 90 дақиқа ўтиб, биз ҳаво ўрасига тушиб қолдик, кейин янада битта чуқурроғига дуч келдик ва учувчи ‘менга куч беринглар’, деб бақирди. Самолёт тоғ томон кетаётганини ҳис қилардим. Кейин қаттиқ гумбурлаш эшитилди, қанот қояга урилди. Бошимни оёқларим орасига яшириб, кўзларимни юмдим. 24 ёшимда ўлиб кетишимга ишончим комил эди», — дея эслайди Хосе Луис Инсиарте исмли йўловчи.
Самолёт қояга урилган заҳоти иккала қаноти ва дум қисмидан ажралган. Фюзеляжнинг қолган қисми 725 метр баландликдан музликка қулаган. Ҳалокат оқибатида ўндан ортиқ йўловчи ҳалок бўлган: биринчи тўқнашув вақтида салондан бир неча киши тушиб қолган, яна беш нафари — қулаганидан кейин. Эртаси кунгача 27 киши омон қолган, аммо айрим йўловчи ва бир нафар экипаж аъзоси учун тан жароҳати ҳалокатли эди. 24 кишига деярли ҳеч қандай шикаст етмаганди.
Нандо Паррадо исмли омон қолган йўловчининг ёзишича, ҳалокатнинг дастлабки соатларида «ҳеч нимани ҳис қилишмаган — на қўрқув, на ғам-алам, на вақтнинг ўтаётгани, фақат қора ва мутлоқ тинчлик».
Тирик қолган йўловчилар қутқарувчилар келишини кутишга қарор қилган. Улар фюзеляж бўлаклари орасига яшириниб, чамадонлардан ҳимоя девори кўтарган ва қутқарувчиларнинг профессионаллигига умид қилган. Шу билан бирга, самолёт бўлаклари орасидан топилган радиоприёмник йўқолган самолёт қидирилаётгани тўғрисида хабарларни узатиб турган. Операцияга учта давлат — Уругвай, Аргентина ва Чили қутқарувчилари жалб этилган.
Йўловчилар ўзларининг тезда топилишига мутлақ ишонган, аммо бу содир бўлмайди. Муаммо шундаки, ҳеч ким лайнернинг аниқ маршрутини билмаган, ҳатто учувчи ҳам пастлаш вақтида диспетчерга хато маълумот берганди. Ҳаводан туриб ҳалокат жойини кузатиш эса деярли имконсиз бўлган: оқ самолёт музликлар билан бирлашиб кетганди.
Сув билан боғлиқ масала тезда ҳал этилган: бир нечта металл бўлаклари тахланиб, улар устига тўпланган қор қуёшда эритилган. Ҳақиқий муаммо — егулик эди. Самолёт озиқ-овқатга тўла бўлган тақдирда ҳам бир неча кунга етарди холос. Омон қолганларга эса ўзини тиклаб олиши ва экстремал совуқда музлаб қолмаслик учун энергия талаб этиларди.
Егулик захиралари тугаганида, ҳалокатга учраган самолёт йўловчиларига ёмон хабар етиб келади: қидирув-қутқарув операциялари тўхтатилганди.
Омон қолганлар биринчи экспедицияни тузади: уч нафар эркак самолётнинг ажралиб тушган дум қисмига етиб бориб, у ердаги бироз егулик ва кийим-кечакларни топиб қайтиши керак эди. Улар Чили томон ҳаракатланишни режалаштирган, бироқ музлама эркакларни ортга қайтишга мажбур қилади. Фюзеляжга аккумуляторни олиб келиш режаси ҳам омадсиз кечади — у жуда оғир эди.
Тирик қолганлар очиликда ўзларининг ҳалок бўлган дўстлари жасадларини ейишга мажбур бўлади. Самолётда учган деярли барча католик эди ва бу фикрни қабул қила олмаган. Аммо очликни енгиб ўтишнинг бошқа иложи бўлмаган. Йўловчилардан бири кейинчалик қолганлар омон қолиши учун агарда ўзи ўлиб қолса жасадини ейишлари мумкинлигини айтганини тан олган.
«Инсон гўштини ейиш осон эмас. Мияни бу ишни қилишга мажбурлаш керак. Оғзимни оча олмаганман, кейин эса қийинчилик билан чайнаган гўштларимни ютишга мажбурлаганман», — деганди Хосе Луис Инсиарте.
12 декабрь куни Нандо Паррадо, Антонио Визинтин ва Роберто Канесса бутун дунёга Fairchild FH-227D йўлочилари омон қолганини айтиш ва қутқарувчиларни олиб келиш учун Чили томонга йўл олади. Икки кундан кейин Визинтин икки кундан кейин ортга қайтган, аммо паррадо ва Канесса касаллик ҳамда қийинчиликларга қарамай, аҳоли пунктига қадар етиб борган. Тўққиз кундан кейин уларни Серхио Каталана исмли маҳаллий аҳоли қарши олган ва у расмийларга ҳалокатдан омон қолганлар ҳақида маълумот берган.
Тирик қолган йўловчиларни вертолётларда икки кун давомида эвакуация қилишга тўғри келган — ноқулай об-ҳаво шароити сабаб тезроқ ишлаш имконсиз эди. Омон қолганлар содир бўлган воқеа ҳақида матбуотга батафсил сўзлаб берган, кейинчалик бу бўйича бир нечта китоб ҳам ёзилган.
Бериянинг отилиши
1953 йил 23 декабрь куни Москвада СССР собиқ ички ишлар вазири Лаврентий Берия ва унинг атрофида бўлган олти киши отиш йўли билан қатл этилганди.
Сталиннинг ўлимдан кейин Берия улкан ҳокимиятни қўлга киритади. У ва ниҳоят СССР Вазирлар Кенгаши раисининг биринчи ўринбосарига айланган, шу билан бирга, ўз таркибида милициядан ташқари, разведка, контрразведкани бирлаштирган ИИВни бошқарарди. Бу эса Бериянинг Кремль раҳбариятида ҳамкасбларини қўрқувга солиши табиий эди.
«Халқлар отаси»нинг вафотидан кейин Берия махсус хизматларни ўз тарафдорлари ёрдамида бошқарган. Давлат хавфсизлиги халқ комиссариатини унга содир бўлган Всеволод Меркулов бошқарган, НКВД аппаратидаги аксарият амалдорлар Берияга содиқ эди. Аммо 1946 йил мартда Сталин давлат хавфсизлиги тизимида ўзгартиришларни амалга оширган. Давлат хавфсизлиги вазирлигига «Смерш» ҳарбий контрразведкаси қўшилган ва унга Абакумов бошчилик қилган.
1951 йилда Берия Маленков билан бирга Абакумовнинг лавозимдан четлатилиши ва ҳибсга олинишига эришган.
Берия собиқ советлар тарихидаги энг хавфли ва кучли кадрлардан бири эди. У келиб чиқиши билан ҳам Сталинга яқин бўлган. Зийрак, ўз ишининг устаси эди. Гарчи 1945 йили давлат хавфсизлик хизмати раҳбарлигидан кетган бўлса-да, тез орада Сталиннинг биринчи ўринбосарига айланди ва хавфсизлик хизматини назоратда ушлашда давом этди. Бундан ташқари, сиёсий бюро аъзосига айланди. Хавфсизлик хизматида ишлаган бирор раҳбар бундай юксак ишонч ва ҳурматга эга бўлмаганди.
9 мартда Сталиннинг дафн маросимини ташкил этади. Дафн маросимини ташкил этиш гуруҳи раҳбари этиб Хрушчёв тайинланган. Маленков, Берия ва Молотовларга сўнгги сўз берилган. Улар Сталинни сўнгги манзилга кузатишда сўз олиб, марҳумнинг босиб ўтган йўлини қисқа сатрларда эслаб ўтишдан ташқари собиқ советлар давлатининг келажаги қандай бўлиши ҳақида ҳам гапириб ўтган.
14 март куни коммунистлар партиясининг навбатдаги пленуми ташкил этилади. Бу пленумда энди Маленковга ташланиб қолишган. Натижада уни партия раҳбарлигидан воз кечиш ҳамда оддий котиб бўлиб қолишга рози қилишади. Хрушчёв эса давлат раҳбари сифатида фаолият юритадиган бўлади.
25 июнь куни Жуковни президиум йиғилишига чақиришган ва Маленков, Хрушчёв Берия давлат тўнтаришига тайёргарлик кўраётгани, шунинг натижасида президиумдагиларнинг барчасини йўқ қилиш пайига тушганини маълум қилган. Кейин эса Жуковга Берияни эртанги йиғилиш пайтида қамоққа олиш вазифаси топширилган.
Бу ҳақиқатан ғалати қарор эди. Сабаби, ҳарбийлар ўшанда сиёсатга умуман аралашишмасди. Бу тахлит ишларни чекистлар амалга оширарди. Дарҳол Москва шаҳрига бир нечта ҳарбий қисмлар жойлаштирилган. Уларнинг вазифаси Берияга тегишли кучлар қаршилик кўрсата бошласа, барчаларини сиқувга олишдан иборат эди. Барчаси тахт қилиб қўйилган. Йиғин бошланишидан бир неча ўн дақиқа олдин махсус алоқа воситалари ишлашдан тўхтатилган.
Берияни қўлга олиш операцияси режасига кўра, бир гуруҳ генераллар алоҳида хонада ўтирган. Уларни йиғин бўлаётган залга махсус сигнал ёрдамида чақириб олишган. Жуков бошчилигидаги генераллар шу ерда Берияни қамоққа олган.
Берия устидан суд мажлиси 1953 йил 23 декабрда ташкил этилган. У қўйилган айбловларни бўйнига олмаган бўлса-да, суд қатл этиш ҳақида ҳукм эълон қилган. У билан бирга ички ишлар соҳасидаги кўплаб юқори лавозимли шахслар ҳам шу куннинг ўзида қатл этилган.
«Кун хронологияси» лойиҳаси доирасида ҳар куни эрталаб соат 09:30 да ушбу санага боғлиқ энг муҳим ва қизиқарли воқеалар ёритиб борилади.
Изоҳ (0)