Fransiyadan mustaqillikka erishgan Jazoir, AQSH prezidentini o‘ldirishga kelgan ikki puertorikolik va Rossiya imperiyasi taxtiga o‘tirgan Nikolay II. Kun xronologiyasida 1-noyabr

1-noyabr sanasiga bog‘liq diqqatga sazovor voqealar qatoridan Fransiyadan mustaqillikka erishgan Jazoir, AQSH prezidentini o‘ldirish uchun kelgan ikki puertorikolik va Rossiya imperiyasi taxtiga o‘tirgan Nikolay II oid faktlar o‘rin olgan.

Sharl de Goll sabab mustaqillikka erishgan Jazoir

1954-yil 1-noyabr kuni Jazoirning (Fransiyadan) mustaqillikka erishishi yo‘lidagi qurolli urushi boshlangan edi. Milliy ozodlik fronti (MOF) mustamlakachiga qarshi kurash boshlashga chaqirdi. Ushbu tashkilot suverenitetning e’lon qilinishi va hukumatning shakllantirilishini, barcha fuqarolarga asosiy erkinliklar berilishini o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ydi. O‘sha vaqtda qurolli isyonchilar soni 4 ming kishidan oshmagan edi.

Fransiya hukumati jazoirliklarga qarshi Xorijiy legion va parashyutchilar, tank va aviatsiya qismlarini tashladi. Qaqshatkich janglar boshlandi. MOF jangchilari dastlabki oylarda Ores tog‘li hududida mahalliy aholi qo‘llab-quvvatlovi ostida muvaffaqiyat qozondi. Jangovar texnikalar borasida ustuvorlikka ega fransuzlar isyonchilarni bostira olmagan. Vaqt o‘tishi bilan isyonchilar o‘z pozitsiyalarini mustahkamlab olgan. Tarqalib ketgan partizanlar guruhlari yirik bo‘linmalar atrofida birlashgan va hatto Milliy ozodlik armiyasi (MOA) shakllantirilgan.

Umuman olganda tashkilotlar o‘rtasida ham ma’lum qarama-qarshiliklar bo‘lgan va u ba’zida qurolli to‘qnashuvlar bilan yakunlangan. 1955-yili Jazoir masalasi BMT Bosh assambleyasi sessiyasining kun tartibiga kiritilgan. Biroq Fransiyaning g‘arbdagi ittifoqchilari qo‘llab-quvvatlovi bois masala ko‘rib chiqilmagan. Bir-birining o‘rniga kelgan fransuz bosh vazirlari mustamlaka sharoitini saqlab qolish va urushni davom ettirish siyosatini saqlab qolgan.

Urushning uchinchi yiliga kelib MOAga arab davlatlari tomonidan yordam ko‘rsatish oshgan. Fransuz qo‘shinlari texnikalardan foydalangan holda hududlarni intensiv tekshirish taktikasidan foydalangan. Jazoirda birinchi marta desantlarni joylashtirishda o‘qotar qurollar o‘rnatilgan vertolyotlar yordamida foydalanilgan. Ayniqsa, kurashlar mustaqillikka erishgan Tunis bilan chegarada kuchli davom etar, isyonchilarga u yerdan muntazam yordam kelib turardi.

1950-yillar ikkinchi yarmida isyonchilar bo‘linmalarining a’zolari 30 mingga yaqinlashgan. Tunisda ham taxminan shuncha odam bo‘lgan, Marokashda esa 20 ming kishi. Shuningdek, urushning yana 115 ming kishini Jazoir tomonidan ko‘ngilli sifatida qatnashganlar safiga kiritish mumkin bo‘lgan. Fransiya o‘z mustamlakasida 215 ming kishilik kontingentini saqlagan va uni 400 mingga qadar chiqargan.

MOF va MOA qarshiliklarga turib berish uchun fransuzlar murakkab istehkom chizig‘ini yaratgan, maydonlarni minalashtirgan. Isyonchilar to‘siqlarni bosib o‘ta olmagan. Tunisda tashkil etilgan jangchilarni tayyorlash bazalari deyarli foydasiz bo‘lib qolgan. Aholi chegara zonasidan Jazoir ichiga ko‘chirilgan, fransuzlar mustamlakani dengizdan uzib qo‘ygan.

Urushning cho‘zilib ketishi, harbiylar orasida qurbonlarning ko‘pligi va iqtisodiy vaziyatning yomonlashuvi, Jazoridagi kampaniyada katta mablag‘ sarflanayotgani metropoliyada norozilik keltirib chiqargan. Fransuzlar hech bo‘lmasa mojaroni ijobiy hal eta olmagan o‘z prezidentlari Rene Kotini tanqid qila boshlagan. Inqiroz vaqtida ultrao‘nglar pozitsiyasi kuchaygan. Barcha Ikkinchi jahon urushidan keyin unutilgan qahramon Sharl de Gollni hokimiyatga qaytarish haqida gapira boshlagan. 1958-yili fransuz armiyasi ofitserlari o‘rtasida isyon yuz bergan. Hukumatning harakatlariga norozilik ramzi sifatida brigada generali Jak Massyu Jamoat xavfsizligi qo‘mitasini tuzgan. Fitnachilar Korsikani egallab, agarda o‘z talablari qanoatlantirilmasa, Parijga desantchilarni joylashtirish bilan tahdid qilgan.

1958-yilda Jazoirdagi urush jahon hamjamiyati tomonidan muhokama qilingan va Fransiyaning xalqaro maydondagi obro‘siga putur yetkaza boshlagan. Fransiya va BMT o‘rtasidagi kelishmovchilik chuqurlashib borgan. O‘sha yili Parij agarda Jazoir masalasi olib tashlanmasa, BMT ishida ishtirok etmasligini bildirgan. Shu yilning o‘zida AQSH Jazoir masalasini hal etishda o‘rtakashlikka rozi bo‘lgan.

De Goll bunga shunday javob qaytargandi: “Nyu-Yorkdagi barcha maslahatchilar, albatta, pul to‘lamaydi”. Iyun oyida De Goll referendum o‘tkazish taklifini bildiradi. Kelib chiqishi fransiyalik bo‘lgan Jazoir fuqarolari bunga qarshi chiqqan. Ekstremistlar teraktlar tashkillashtirishga kirishgan. De Goll Jazoirga kelib, Milliy xavfsizlik qo‘mitasining tarqatib yuborilishi va fransuz hukumati nazoratni qayta tiklanishini talab qilgan.

Sentabr oyida MOF bazasida Jazoir Respublikasi e’lon qilingan va uning muvaqqat hukumati tuzilgan. 1958-yil oktabrda De Goll jazoirliklarga taslim bo‘lish taklifini bildiradi. Dekabrda Jazoirdagi fransuz qo‘shinlarining yangi bosh qo‘mondoni general Moris Shallning barcha operatsiyasi mavaffaqiyatsizlikka uchraydi.

Shundan keyin Fransiya prezidenti Jazoir borasidagi pozitsiyasini yumshatadi. Unga qarshi bir nechta suiqasdlar uyushtiriladi. Jazoirda 1960-yil boshida ultrao‘nglarning yirik namoyishlari o‘tkazilib, u Shall qo‘shinlari tomonidan bostirilgan.

1961-yil boshiga kelib, Jazoirning mustaqilligini 20 ta davlat tan olgan. O‘sha yilning 8-yanvar kuni Jazoirga o‘z taqdirini o‘zi belgilash huquqini berish uchun referendum o‘tkazilgan. Ovoz beruvchilarning 75 foizi Fransiya tarafini, 70 foizi Jazoir tarafini olgan (saylovchilar mos ravishda 76 va 59 foizlarni tashkil etgan). MOF vakillari referendumga boykot qo‘ygan.

Referendum natijalari ultrao‘nglarni 1961-yil fevralda maxfiy qurolli tashkilotni tuzishga undaydi — ularning maqsadi Jazoirni Fransiya tarkibida saqlab qolish bo‘lgan. Ularning shiori: “Jazoir Fransiyaga tegishli, shunday bo‘lib qoladi”.

1961-yil 21—22-aprel kunlari qo‘zg‘olon boshlangan — Xorijiy legion parashyutchilar polki Jazoir meriyasi, general-gubernator saroyi va aeroportni egallaydi. Vitse-admiral Korvill De Gollga sodiq qoladi. 25-aprel kuni qo‘zg‘olon bostiriladi. Aynan De Goll Jazoirdagi urushni yakunlagan “Mustamlaka davri o‘rnini uyushgan qit’alar davri egallaydi”, degandi u. 1962-yil 18-mart kuni Evian kelishuvlari imzolangan. Keltirilgan shartlarga ko‘ra, jangovar harakatlar ertasi kunidan to‘xtatilishi kerak edi. Fransuz qo‘shinlari uch yil davomida Jazoirdan to‘liq chiqib ketishi kerak bo‘lgan. Shaxsiy xavfsizlik va uy-joy daxlsizligi kafolatlangan. Bundan tashqari, Jazoirda Sahroi Kabirda neft qazib olishda ustuvorlik berilgan.

Urush yillari davomida Fransiya 25 ming askaridan ayrilgan, yana 65 minggi jarohatlangan. Milliy ozodlik frontining yo‘qotishlari esa 152 ming kishidan oshgan. Shuningdek, 12 mingdan ziyod tinch aholi halok bo‘lgan. 1962-yil 3-iyul kuni Fransiya hukumati rasman Jazoir mustaqilligini tan olgan.

AQSH prezidentini o‘ldirishga uringan puertorikoliklar

1950-yil 1-noyabr kuni AQSH prezidenti Garri Trumenga qarshi suiqasd uyushtirilgandi. Otishma davlat rahbarining Vashingtondagi Bler Xaus nomli uyi hovlisida sodir bo‘lgan. Ikki nafar millatchi puertorikolik AQSHga bog‘liqligi to‘g‘risidagi qarorga norozilik sifatida Trumenni o‘ldirish uchun Maxfiy xizmat xodimlari bilan jangga kirishadi. Hujum omadsizlik bilan yakunlangan, biroq u prezidentni qo‘riqlash xizmatini qaytadan tashkil etilishiga sabab bo‘lgan. Bundan tashqari, Trumen Puerto-Riko konstitutsiyasini qabul qilish bo‘yicha referendum o‘tkazishga rozi bo‘ladi.

Qotillar qo‘lida to‘rt nafar Amerika prezidenti jon bergan: 1865-yilda Avraam Linkoln, 1881-yilda Jeyms Garfild, 1901-yili Uilyam Mak-Kinli va 1963-yilda Jon Kennedi. XX asrning ikkinchi yarmidagi suiqasdlarning eng mashhurlari Garri Trumen, Jerald Ford va Ronald Reyganga nisbatan uyushtirilgan bo‘lib, ular jiddiy jarohat olgan. Bill Klinton va kichik Jorj Bushga qarshi ham suiqasdlar bo‘lgan.

AQSHning boshqa prezidentlariga nisbatan Trumen SSSRga qarshi qattiq siyosat olib borgan. Franklin Ruzvelt davrida boshlangan mamlakatlar o‘rtasidagi Gitlerga qarshi koalitsiya imkonsiz bo‘lib qolgan. Trumen prezidentligi davrida NATO bloki tuzilgan. Aynan u Xirosima va Nagasakiga atom bombalarini tashlash buyrug‘ini bergan. Kommunizmning dunyo bo‘ylab tarqalishiga qarshilik qilgan, “sovuq urush” tashabbuskorlaridan biriga aylangan.

Trumenning milliy harakatlarga qarshi siyosati javob reaksiyasini yuzaga keltirgan. Matbuotda puertorikolik millatchilarning davlat rahbariga nisbatan uyushtirgan suiqasdi keng yoritilgan. 1950-yil 1-noyabr kuni soat 14:00 da 36 yoshli Oskar Kolyaso va 25 yoshli Griselio Torresola Oq uy ta’mirlanayotgani bois vaqtincha Bler Xaus qarorgohiga joylashgan prezidentning oldiga kirishga urinadi. Ularning maqsadi Trumenni o‘ldirish bo‘lgan. Terrorchilar o‘z xatti-harakatlari bilan Puerto-Rikoning AQSHdan ajralish g‘oyasiga e’tibor qaratmoqchi bo‘lgan. Bunga o‘sha yilning 30-oktabr kuni orolda millatchilarning chiqishlari ham sabab bo‘lgan, unda Torresolaning singlisi yaralangan, akasi esa hibsga olingandi.

Stiven Xanterning “Amerika otishmasi: Garri Trumenni o‘ldirish fitnasi va rejani barbod qilgan otishma” kitobida qayd etilishicha, puertorikoliklar “qora bozordan” ikkita pistolet xarid qilgan, Nyu-Yorkdan Vashingtonga keluvchi poyezdga o‘tirgan va taksida Oq uyga yetib kelgan. Ular qarorgohga kelgach ta’mirlash ishlari olib borilayotganini va prezident bu yerda emasligini tushunib yetgan. Puertorikoliklar ortga qaytishga tayyor bo‘lgan, ammo taksichi ularga yo‘lning nargi tarafidagi bino — Bler Xausni ko‘rsatgan. Jinoyatchilar oldindan hech narsani rejalashtirmagan, ikkisi ham hissiyotlariga berilgan holda harakatlangan.

Aslida Trumenning oldigacha yetib borishning deyarli imkoni yo‘q edi: uni 37 nafar malakali soqchilar, shuningdek, Maxfiy xizmat agentlari qo‘riqlagan.

“Pensilvaniya-avenyuga chiqqan Torresola Bler Xausning g‘arbiy qismiga boradi, bu vaqtda Kolyaso binoga sharq tomondan yaqinlashadi. Ular uyga bir vaqtda bostirib kirishni, qo‘rqichilarni o‘ldirib, keyin prezidentni qidirishga kelishib oladi. Merganlik mahoratiga ega Torresolo vaziyatdan kelib chiqib otishni o‘rgangan Kolyasodan uquvli edi. Ammo taqdirning bu ikki yigitga nisbatan o‘z rejalari bor edi”, — deyiladi journalist Ronald Kesslerning kitobida.

Binoni sharqiy tomondan Maxfiy xizmat agentli Floyd Boring va soqchilar bo‘linmasi qo‘riqchisi Jozef Devidson qo‘riqlayotgan bo‘lgan. Voqealar jadal tus oladi. Kolyasoning qarshisidan Donald Bedzell ismli soqchi chiqadi. U e’tiborni o‘ziga tortib, yonga berkinishga ulguradi, ammo tizzasidan yaralanadi. Boring va Devidson bunga javoban o‘z qurollaridan o‘t ochadi. Styuart Stol ismli yana bir agent avtomat bilan yugurib keladi va Bler Xausning ikkinchi qavatiga eltuvchi lift qarshisidagi foyega joylashadi.

Quroldan yaxshi foydalana olmagan Kolyaso AQSH yetakchisining soqchilariga jiddiy zarar yetkaza olmaydi. Shu bilan birga u ko‘kragidan yaralanib, hushini yo‘qotadi. Binoning g‘arbiy tomonida esa vaziyat boshqacha tus olgandi — butun boshli agentlar guruhi tajribali mergan Torresoloni to‘xtatishga urinardi.

Avvaliga u soqchilar xonasi oldida turgan Jozef Dounsni bo‘yin va yelkasini yaralaydi. Soqchi bino ichiga kirib, eshikni qulflashga ulgurib qolgan — shu orqali puertorikolikning Trumenni oldigacha yetib borish rejasi barbod bo‘ladi. Shundan keyin hamkasblari oldiga yugurib kelgan Bezdell ham oyog‘idan yaralanadi.

Bu vaqtda otishma ovozini eshitgan Trumen deraza oldiga keladi. Uni ko‘rgan agentlar “Ortga, janob prezident!”, deya baqiradi. Soqchilarga Koffelt ismli politsiyachi yordamga keladi. Torresola uni qornidan yaralaydi. Koffelt yiqilishidan oldin bor kuchi bilan o‘q otishga ulguradi va Torresolani qulog‘ida yaralaydi. Jinoyatchi voqea joyida halok bo‘ladi. Uning rafiqasi va ikki nafar farzandi bo‘lgan.

AQSH Maxfiy xizmati tarixidagi eng mashhur otishma 40 soniya davom etgan. Kolyaso sakkizta o‘q uzishga ulgurgan, ammo ularning bittasi soqchilarga tekkan. Torresola otgan oltita o‘q ham nishonga tekkan. Uni o‘ldirgan Koffelt bir necha soatdan keyin gospitalda jon bergan.

Kolyaso sog‘ayganidan keyin sud qilingan. Sud jarayonida u Puerto-Rikoning ozodligi uchun kurashganini aytib, qilgan ishidan pushaymon emasligini bildirgan. Jinoyatchi o‘lim jazosiga hukm etilgan. 1952-yilda Trumen uni umrbod qamoq jazosiga almashtirgan. 1979-yilda prezident Jimmi Karter Kolyasoni afv etgan. Ozodlikka erishgach u Kubada yaxshi kutib olingan va Fidel Kastro tomonidan taqdirlangan. Kolyaso 1994-yili 80 yoshida vafot etgan.

Taxtga o‘tirgan Nikolay II

Grigoryan kalendari bo‘yicha 1894-yilning 1-noyabr kuni Rossiya imperatori Aleksandr III vafot etadi, ertasi kuni esa uning to‘ng‘ich o‘g‘li Nikolay II taxtga o‘tirgan. 26 yoshli merosxo‘r o‘z yaqinlariga Rossiyani boshqarishga hali yosh ekanidan shikoyat qilgan.

Og‘ir kasallikdan Qrimda vafot egan Aleksandr III Rossiyani 13 yil davomida boshqarib, birorta urushda ishtirok etmagan. Bunga ishonish juda qiyin, chunki imperatorlar orasida aynan u jangovar va dushmanlariga shafqatsiz ko‘ringan, shuningdek, aynan u armiya va flotni o‘z imperiyasining yagona ittifoqchisi deya hisoblagan.

1894-yil 2-noyabr kuni imperiya gazetalarida Aleksandr III ning vafoti to‘g‘risidagi manifest hamda taxtga o‘tirgan Nikolayning nutqi chop etilgan. Shu kuni barcha — amaldorlar, saroy xodimlari va armiya unga qasamyod keltirgan. Vaziyatning nozikligi shundaki, 26 yoshli Nikolay jiddiy davlat ishlariga tayyor emasligini o‘zi ham bilardi. Aleksandr III 50 yoshida vafot etgan bo‘lib, farzandini yetarlicha tayyorlamagan edi. Agar kasallik va boshqa kutilmagan sabablar bo‘lmaganida Aleksandr III Rossiyani yana 20-25 yil boshqarishi kerak bo‘lgan.

“Sandro men nima qilaman? Rossiyaga nima bo‘ladi endi? Men podshoh bo‘lsihga hali tayyor emasman! Imperiyani boshqara olmayman. Men hatto vazirlar bilan qanday gaplashish kerakligini ham bilmayman. Menga yordam ber, Sandro!”, — degandi u amakivachchasi knyaz Aleksandr Mixaylovichga.

Yangi imperator davridagi tashqi ishlar vaziri bo‘lgan Aleksandr Izvolskiyning eslashicha, Nikolay II taxtga o‘tirganida kerakli bilimga ega bo‘lmagan. “Taqdirning o‘zi dunyodagi eng yirik imperiyalardan birini boshqarishni zimmasiga yuklagan merosxo‘r qanday qilib bunchalik tayyorgarliksiz ulg‘ayganini tushuna olmayman”, — degan edi Izvolskiy.

Ichki ishlar vaziri Ivan Durnova Sergey bir suhbatda Nikolayni Pavel I bilan taqqoslagandi. Albatta, imperator Nikolay II ni Pevel Petrovich kabi bo‘lmagan, ammo uning xarakteri o‘ziga xos edi va hatto Aleksandr I ga ham o‘xshab ketardi. Aleksandr I o‘z vaqtida eng ziyoli ruslardan biri bo‘lgan bo‘lsa, imperator Nikolay II hozirgi vaqtda yaxshi oiladan chiqqan o‘rtacha gvardiya polkovnigining bilimiga ega bo‘lgan.

O‘sha yilning 26-noyabrida Nikolay Qishgi saroyda o‘zi tanlagan qizga uylanadi. Ularning asal oyi dafn marosimlari va aza muhitida o‘tadi. Yangi imperatorning kadrlar bo‘yicha birinchi qarori 6-dekabrda mojaroli rus-turk urushi qahramoni Iosif Gurkoni Varshava general-gubernatorligi lavozimidan bo‘shatish bo‘lgan. Uning o‘rnini Germaniya imperiyasiga yaqin bo‘lgan graf Pavel Shuvalov egallagan.

1895-yil 17-yanvarda dvoryanlar, zemstvolar va shaharlardagi deputatlar oldida nutq so‘zlagan Nikolay II zemstvo rahbarlarining ichki hukumat ishlarida ishtirok etish umidlarini “bema’ni orzular” deb atadi va tinglovchilarda katta taassurot qoldirdi. Nikolay II hukmronligining birinchi kunlaridanoq o‘zini vijdonli va o‘rtacha davlat arbobi sifatida ko‘rsatdi. Manjuriya va Koreyani egallab olish bilan Nikolay II 1904–1905-yillarda rus-yapon urushini qo‘zg‘agan.

Nikolay II boshchiligidagi Rossiya iqtisodiy tiklanish bosqichida edi, shunga qaramay, siyosiy vaziyat keskinlashdi. Nikolayning siyosatchi sifatida muvaffaqiyatsizligi mamlakatda tobora kuchayib borayotgan ichki keskinlikka olib kelgan. Natijada 1905-yil 9-yanvardan keyin podshohga boradigan ishchilar mitingi shafqatsizlarcha tarqatildi (tadbir “Qonli yakshanba” deb nomlandi), Rossiya imperiyasida 1905–1907-yillarda birinchi rus inqilobi boshlanadi. Inqilob natijasi “Davlat tartibini takomillashtirish to‘g‘risida” manifesti bo‘lib, u qirol hokimiyatini cheklab qo‘ygan va xalqqa fuqarolik erkinliklarini bergan. Uning hukmronligi davrida sodir bo‘lgan barcha voqealar tufayli podshoh qonli Nikolay II laqabini olgan.

Nikolay II ning bolalari: qizlari Olga (1895-yil 3-noyabr), Tatyana (1897-yil 29-may), Mariya (1899-yil 14-iyun) va Anastasiya (1901-yil 5-iyun), shuningdek, uning o‘g‘li Aleksey (1904-yil 2-avgust). Bolaga og‘ir kasallik – gemofiliya (qonning kelishmovchiligi) tashxisi qo‘yilganiga qaramay, u yagona merosxo‘r sifatida hukmronlik qilishga tayyor edi.

1918-yil 16-iyuldan 17-iyulga o‘tar kechasi yarim tunda “maxsus xizmatlar uyi” boshlig‘i Yakov Yurovskiy Romanovlar bosh shifokori Yevgeniy Botkinga uxlab yotgan oilani uyg‘otishni buyurgan va kiyinishni talab qilgan. U buni Yekaterinburgda yuz berishi mumkin bo‘lgan tartibsizliklar sababli oilani xavfsiz joyga ko‘chirish zarurligi bilan izohlagan. Yarim tundan ko‘p o‘tmay uyning barcha oilasi uyg‘onib, ularni tashish uchun mo‘ljallangan yuk mashinasi hali kelmaganini va sayohatdan oldin suratga olinishini tushuntirib, yerto‘laga olib ketgan.

Bir guruh odamlar yerto‘laga yig‘ilgan. Imperatorning rafiqasi Aleksandra Feyodorovna stulga o‘tirgan, undan keyin uchta qiz: 22 yoshli knyazya Olga, 21 yoshli Tatyana va 19 yoshli Mariya. Podshoh Nikolay II o‘rtada turib, uning yoniga gemofiliya bilan og‘rigan 13 yoshli merosxo‘r Alekseyni qo‘ygan. Uni quchoqlab yerto‘laga olib kelgan. Doktor Botkin ularning orqasida turardi. Eshikning chap tomonida to‘rtinchi qizi 17 yoshli Anastasiya bilan birga xizmatkori Empress Demidova joy olgan.

Biroq fotograf o‘rniga, favqulodda komissiya a’zolari va bir nechta Latviya miltiqchilaridan iborat otishma guruhi yerto‘laga kirgan. Oilaga hamrohlik qilgan Yakov Yurovskiy baland ovoz bilan ijroiya qo‘mitasining buyrug‘ini o‘qigan: “Nikolay Aleksandrovich, qarindoshlaringiz Sovet Rossiyasiga zarar yetkazishda davom etmoqda. Ural ijroiya qo‘mitasi sizni qatl etishga qaror qildi”.

Hukm o‘qilgach qirg‘in boshlangan, uni Yurovskiy o‘zi boshlagan, podshoni shaxsan o‘zi otib tashlagan edi. 1918-yil 16-iyulda Nikolay II va uning oilasining qirg‘in qilinishi Rossiyada Romanovlar sulolasini yakuniga yetkazgan, ammo baribir so‘nggi rus imperatorining ko‘plab qarindoshlari qochib qutula olgan. Nikolay II ning onasi Mariya Feyodorovna 1916-yilda Kiyevga ko‘chib o‘tgan va keyin qizlari va ularning oilalari bilan birga Qrimga qochgan. Kirill Vladimirovich – imperatorning amakivachchasi – xotini bilan Finlyandiyada joylashgan, u yerda 1917-yil avgustda o‘g‘li Vladimir tug‘ilgan.

“Kun xronologiyasi” loyihasi doirasida har kuni ertalab soat 09:30 da ushbu sanaga bog‘liq eng muhim va qiziqarli voqealar yoritib boriladi.