Iqtisodiyot bo‘yicha Nobel mukofoti Nobel oilasining “o‘gay qarindoshi” hisoblanadi. U adabiyot va fan bo‘yicha nominatsiyalaridan taxminan 70 yil o‘tib, 1969-yilda paydo bo‘lgan va texnik jihatdan “Iqtisodiyot fanlari bo‘yicha Sveriges Riksbank mukofoti” deb atalgan.
U Shvetsiya markaziy banki tomonidan mukofotlarni ta’sis etgan Uyg‘onish davri insoni Alfred Nobel sharafiga beriladi.
Ba’zi olimlar iqtisod bo‘yicha mukofotni haqiqatan ham yoqtirmaydi, shu jumladan Nobelning o‘z avlodlaridan biri uni “iqtisodchilarning PR to‘ntarishi” deb rad etgan.
Lekin u hali ham pul mukofoti bilan taqdirlanadi. Bundan tashqari, ushbu tadqiqotlar dunyoda iqtisodiyotni akademik soha sifatida doimiy ravishda rivojlantirib boradi.
Mukofot shu qadar o‘zgaruvchan bo‘lib, akademiyadan tashqarida deyarli foydasiz bo‘lgan tadqiqotlarning deyarli tushunilmagan to‘plami ekanligini eslatish uchun juda foydalidir.
Gap shundaki: 2008-yildagi moliyaviy inqiroz va undan keyingi tanazzulda AQSH iqtisodiga rahbarlik qilgan Federal rezerv tizimining sobiq raisi Ben Bernanke boshqa ikki iqtisodchi Duglas Diamond va Filipp Dibvig bilan birga iqtisod bo‘yicha Nobel mukofotiga sazovor bo‘ldi.
Ilgari Prinstonda dars bergan va MITda doktorlik darajasini olgan Bernanke “Buyuk Depressiya” haqidagi tadqiqoti uchun mukofot oldi. Umuman olganda, uning ishi banklarning muvaffaqiyatsizliklari ko‘pincha moliyaviy inqirozlarning nafaqat sababi, balki natijasi ekanligini ko‘rsatadi.
Bernanke 1983-yilda tadqiqotini nashr etganida bu yangilik bo‘lgan. Bugungi kunda esa odatiy donolik hisoblanadi.
Mukofot nima uchun muhim?
Vaqt bu yerda hamma narsa. Nobel qo‘mitasi siyosat bilan shug‘ullangani ma’lum. Bunga misol esa 2009-yilda atigi sakkiz oylik lavozimda bo‘lgan AQSH prezidenti Barak Obama tinchlik uchun Nobel mukofotiga sazovor bo‘lgani, — deb yozadi CNN.
Hozirda esa u butun dunyo bo‘ylab markaziy banklarda, xususan, Fedda o‘ynayotgan yuqori stavkalarga e’tibor qaratish uchun o‘z kuchidan foydalanmoqda.
AQSH Markaziy banki boshchiligidagi foiz stavkalarining tez sur’atlar bilan o‘sishi butun dunyo bo‘ylab bozorlarni chalkashishiga sabab bo‘lmoqda. Bu ayniqsa, rivojlanayotgan iqtisodiyotlar uchun yomon yangilik.
BMT pul-kredit siyosatining keskinlashuvi — ayniqsa, u agressiv va yirik iqtisodiyotlar bo‘ylab sinxronlashganda global miqyosda 2008-yildagi moliyaviy inqiroz va 2020-yilgi pandemiyadan ko‘ra ko‘proq zarar yetkazishi mumkinligi haqida ogohlantirgandi.
Tashkilot Fed siyosatini kambag‘allarning hayoti bilan o‘ynalayotgan “ehtiyotsiz qimor” deb atagan.
Tarixdan darslar
10-oktabr, dushanba kuni iqtisodiyot bo‘yicha Nobel mukofoti sovrindorlaridan biri Diamond butun dunyo bo‘ylab kursning o‘zgarishi bozorning beqarorligiga sabab bo‘layotganini tan oldi.
Ammo uning fikricha, tizim 2008-yildagi halokatdan olingan og‘ir saboqlar tufayli avvalgidan ko‘ra mustahkamroq.
Ushbu inqiroz haqidagi so‘nggi xotiralar va butun dunyo bo‘ylab tartibga solish siyosatidagi yaxshilanishlar tizim himoyasini oshirdi, — dedi Diamond.
Avvalroq iqtisodiyot bo‘yicha 2022-yilgi Nobel mukofoti sovrindorlari e’lon qilingani haqida xabar berilgandi.
Izoh (0)