Иқтисодиёт бўйича Нобель: бу йилги мукофот марказий банкларнинг асл кучи ҳақида огоҳлантиришми?

Иқтисодиёт бўйича Нобель мукофоти Нобель оиласининг «ўгай қариндоши» ҳисобланади. У адабиёт ва фан бўйича номинацияларидан тахминан 70 йил ўтиб, 1969 йилда пайдо бўлган ва техник жиҳатдан «Иқтисодиёт фанлари бўйича Сверигес Риксбанк мукофоти» деб аталган.

У Швеция марказий банки томонидан мукофотларни таъсис этган Уйғониш даври инсони Алфред Нобель шарафига берилади.

Баъзи олимлар иқтисод бўйича мукофотни ҳақиқатан ҳам ёқтирмайди, шу жумладан Нобелнинг ўз авлодларидан бири уни «иқтисодчиларнинг PR тўнтариши» деб рад этган.

Лекин у ҳали ҳам пул мукофоти билан тақдирланади. Бундан ташқари, ушбу тадқиқотлар дунёда иқтисодиётни академик соҳа сифатида доимий равишда ривожлантириб боради.

Мукофот шу қадар ўзгарувчан бўлиб, академиядан ташқарида деярли фойдасиз бўлган тадқиқотларнинг деярли тушунилмаган тўплами эканлигини эслатиш учун жуда фойдалидир.

Гап шундаки: 2008 йилдаги молиявий инқироз ва ундан кейинги таназзулда АҚШ иқтисодига раҳбарлик қилган Федерал резерв тизимининг собиқ раиси Бен Бернанке бошқа икки иқтисодчи Дуглас Диамонд ва Филипп Дибвиг билан бирга иқтисод бўйича Нобель мукофотига сазовор бўлди.

Илгари Принстонда дарс берган ва MITда докторлик даражасини олган Бернанке «Буюк депрессия» ҳақидаги тадқиқоти учун мукофот олди. Умуман олганда, унинг иши банкларнинг муваффақиятсизликлари кўпинча молиявий инқирозларнинг нафақат сабаби, балки натижаси эканлигини кўрсатади.

Бернанке 1983 йилда тадқиқотини нашр этганида бу янгилик бўлган. Бугунги кунда эса одатий донолик ҳисобланади.

Мукофот нима учун муҳим?

Вақт бу ерда ҳамма нарса. Нобель қўмитаси сиёсат билан шуғуллангани маълум. Бунга мисол эса 2009 йилда атиги саккиз ойлик лавозимда бўлган АҚШ президенти Барак Обама тинчлик учун Нобель мукофотига сазовор бўлгани, — деб ёзади CNN.

Ҳозирда эса у бутун дунё бўйлаб марказий банкларда, хусусан, Fed’да ўйнаётган юқори ставкаларга эътибор қаратиш учун ўз кучидан фойдаланмоқда.

АҚШ Марказий банки бошчилигидаги фоиз ставкаларининг тез суръатлар билан ўсиши бутун дунё бўйлаб бозорларни чалкашишига сабаб бўлмоқда. Бу айниқса, ривожланаётган иқтисодиётлар учун ёмон янгилик.

БМТ пул-кредит сиёсатининг кескинлашуви — айниқса, у агрессив ва йирик иқтисодиётлар бўйлаб синхронлашганда глобал миқёсда 2008 йилдаги молиявий инқироз ва 2020 йилги пандемиядан кўра кўпроқ зарар етказиши мумкинлиги ҳақида огоҳлантирганди.

Ташкилот Fed сиёсатини камбағалларнинг ҳаёти билан ўйналаётган «эҳтиётсиз қимор» деб атаган.

Тарихдан дарслар

10 октябрь, душанба куни иқтисодиёт бўйича Нобель мукофоти совриндорларидан бири Диамонд бутун дунё бўйлаб курснинг ўзгариши бозорнинг беқарорлигига сабаб бўлаётганини тан олди.

Аммо унинг фикрича, тизим 2008 йилдаги ҳалокатдан олинган оғир сабоқлар туфайли аввалгидан кўра мустаҳкамроқ.

Ушбу инқироз ҳақидаги сўнгги хотиралар ва бутун дунё бўйлаб тартибга солиш сиёсатидаги яхшиланишлар тизим ҳимоясини оширди, — деди Диамонд.

Аввалроқ иқтисодиёт бўйича 2022 йилги Нобель мукофоти совриндорлари эълон қилингани ҳақида хабар берилганди.