Har bir insonda banklarda omonat ochish oldidan uni kim kafolatlashi to‘g‘risida savollar paydo bo‘lishi mumkin. “Daryo” O‘zbekistonda omonatlar qanchalik kafolatlanganini tahlil qildi.
Bank fuqarolardan omonatlarni jalb qilishi uchun O‘zbekiston Markaziy bankidan litsenziya olishi kerak bo‘ladi.
Shu tariqa omonatlar, fuqarolardan omonatlarni jalb qilish bo‘yicha mutlaq huquqqa ega bo‘lgan tashkilotga topshirilgan.
Banklar fuqarolarning omonatlarini faoliyat uchun resurs sifatida ishlatishini inobatga olgan holda O‘zbekiston Markaziy banki nafaqat banklar faoliyatini litsenziyalaydi, balki ularni tartibga soladi va nazorat qiladi.
Banklardagi omonatlarni kim kafolatlaydi?
Pul mablag‘larni omonatga qo‘yish bo‘yicha banklar takliflarini ko‘rib chiqayotganda, har kimda “mening pul mablag‘larim qanchalik himoyalanadi?”, “bank bankrot bo‘lgan taqdirda omonatni qaytarish muddati qanday?” kabi savollar paydo bo‘ladi.
Davlat tomonidan omonatlarni kafolatlash tizimi yaratilgan bo‘lib, ushbu tizim muayyan vaziyatlar ro‘y berganda fuqarolarga pul mablag‘larni qaytarib berishni ta’minlaydi.
Ushbu tizim omonat hajmi va valyutasidan qat’iy nazar uning 100 foiz qaytarilishini kafolatlaydi.
Omonatlarni to‘liq hajmda qaytarish kafolati O‘zbekiston Prezidentining 2008-yil 28-noyabrdagi “Fuqarolarning O‘zbekiston Respublikasi tijorat banklaridagi omonatlarini himoyalash kafolatlarini ta’minlashga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PF-4057 sonli Farmoniga asosan kiritilgan.
Bunday tizim esa barcha mamlakatlarda ham ishlayvermaydi. Masalan, Rossiyada davlat omonatlarni faqat 1,4 million rublgacha (196 million so‘m) qaytarishni kafolatlaydi.
O‘zbekistonda omonatlarni kafolatlash va qaytarish bo‘yicha mas’ul davlat tashkiloti omonatlarni kafolatlash Fondi hisoblanadi.
Fond O‘zbekistonning “Fuqarolarning banklardagi omonatlarini himoyalash kafolatlari to‘g‘risida”gi qonuniga muvofiq faoliyat yuritadi.
Qanday vaziyatlarda fuqarolarning omonatlarini qaytarilishi Fond tomonidan kafolatlanadi?
Ushbu bank litsenziyasi Markaziy bank tomonidan chaqirib olingan taqdirda fuqarolarning banklardagi omonatlarini qaytarilishi Fond tomonidan kafolatlanadi.
Omonatlarning qaytarilishi bank qayta tashkil etilgan holatlarda kafolatlanmaydi, chunki omonatlar saqlanadigan hisobvaraqlar saqlanib qoladi.
Bankda omonatni saqlash muddati uchun foizlar bo‘yicha to‘lovlar ko‘zda tutiladimi?
Omonatlarni kafolatlashda ularning summasi foiz to‘lovlarisiz qaytarilishi ko‘zda tutilgan.
Ammo, agar omonat shartlarida foizlarni kapitalizatsiyalash ko‘zda tutilgan bo‘lsa, bunda Fond kapitalizatsiyalangan foizlarni hisobga olgan holda omonat qaytarilishini kafolatlaydi.
Omonatlarni qaytarish uchun Fond mablag‘lari qayerda saqlanadi va ular qanday shakllanadi?
Fond mablag‘lari O‘zbekiston Markaziy bankida saqlanadi va banklarning badallari hisobidan shakllanadi.
Qaysi hollarda Fond tomonidan fuqarolarning omonatlarini qaytarilishi kafolatlanmaydi?
Fond tomonidan quyidagi pul mablag‘lari kafolatlanmaydi:
- qonun hujjatlarida kafolatlashning maxsus tartibi nazarda tutilgan omonatlar;
- fuqarolar tomonidan banklarga ishonch boshqaruvi uchun o‘tkazilgan mablag‘lar;
- taqdim etuvchining hisobvaraqlaridagi mablag‘lar;
- kompaniya tashkil etmagan holda tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi jismoniy shaxslarning bank hisobvaraqlaridagi mablag‘lari, agar ushbu hisobvaraqlar tadbirkorlik faoliyati munosabati bilan ochilgan bo‘lsa;
- fuqarolar tomonidan mazkur bank yoki uchinchi shaxslar oldidagi majburiyatlarni ta’minlash uchun garovga qo‘yilgan mablag‘lar;
- O‘zbekiston hududidan tashqarida joylashgan O‘zbekiston banklari filiallariga joylashtirilgan omonatlar.
Bank litsenziyasi chaqirib olingan taqdirda kimdan va qaysi muddat ichida omonatlaringizni qaytarib olasiz?
Fuqarolarning omonatlarini qaytarilishi bank va Fond mablag‘lari hisobidan amalga oshiriladi. Banklardagi omonatlarni to‘lab berish tartibi 4 bosqichdan iborat:
— Bankning tugatish komissiyasi Markaziy bank tomonidan litsenziya chaqirib olingan kundan e’tiboran 2 oy mobaynida kreditorlarni (qarz beruvchilar) aniqlash va debitorlik qarzlarni ( bankka tegishli qarzlar summasi) va Markaziy bank majburiy zaxira fondiga o‘tkazilgan mablag‘larni olish;
— Tugatish komissiyasi 10 kunlik muddatda Fondga zarur hujjatlarni va omonatlarni to‘lab berish uchun fonddan zarur mablag‘lar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni taqdim etishi shart;
— Fond, hujjatlar qabul qilingan kundan boshlab 3 kun ichida banklardagi omonatlarni to‘lab berish tartibi va muddati to‘g‘risida ommaviy axborot vositalarida ma’lumot e’lon qiladi;
— Fond e’lon qilgan kundan boshlab 10 kun ichida omonatlarni qaytarilishini boshlashi shart. Qaytarish Fond belgilaydigan bank tomonidan amalga oshiriladi.
O‘zbekistonda omonatlar bilan vaziyat qanday?
O‘zbekiston banklarida milliy valyutadagi omonatlarning maksimal foiz stavkasi 24 foizni, minimali esa 15 foizni tashkil etadi.
Aksariyat banklar yillik 22 foiz stavka bilan depozitlarni taklif qiladi. Shu yilning kuzida mamlakatning 29 ta bankida 10 oydan 3 yilgacha muddatga omonat ochish mumkin bo‘ladi.
Hozirda 32 ta bankdan faqat 29 tasi milliy valyutada omonatlar taklif qilmoqda. “O‘zagroeksportbank”, “Ravnaq bank”, Hi-tech bank banklari tomonidan vaqtinchalik omonatlar taklif etilmayapti.
Natijalarga ko‘ra, jismoniy shaxslarga taklif etiladigan qulay yuqori foizlar bilan omonatlar bo‘yicha Top banklar orasidan joy egallagan banklar:
- TBC Bank — foiz stavkasi 23 foiz, omonat minimal miqdori 10 ming so‘m, omonat muddati 24 oy;
- “Anor bank” — foiz stavkasi 23 foiz, omonat muddati 13 oy, minimal miqdori 100 ming so‘m;
- “Agrobank” va “Universal bank” — yillik foiz stavka 23 foiz, omonat muddati 13 oy, minimal qiymati 500 ming so‘m;
- “Madad invest bank” — foiz stavkasi 24 foiz, omonat muddati 13 oy, minimal miqdori 1 million so‘m.
Bundan tashqari O‘zbekistondagi 32 ta bankdan faqat 25 tasi xorijiy valyutada omonatlar taklif etmoqda.
Sentabr oyida 1 yilgacha va undan yuqori muddatga xorijiy valyutadagi barcha omonatlar bo‘yicha o‘rtacha foiz stavkalar 4,4 foizni tashkil etdi.
Bugungi kunda “O‘zagroeksportbank”, “Savdogarbank”, TBC Bank, “Tenge bank”, “Davrbank”, “Ravnaq bank”, Hi-tech bank tomonidan xorijiy valyutada omonatlar taklif etilmayapti.
Jismoniy shaxslarga xorijiy valyutada taklif etilayotgan qulay, yuqori foizlar bilan oflayn omonatlar bo‘yicha Top banklar orasidan joy egallagan banklar:
- “Turon bank” — foiz stavkasi 5,7 foiz, omonat muddati 12 oy, minimal miqdori 10 dollar;
- “Qishloq qurilish bank” — foiz stavkasi 5 foiz, minimal miqdori 100 dollar, muddati 36 oy;
- “Anor bank” — foiz stavkasi 5 foiz, minimal miqdori 100 dollar, muddati 24 oy.
Ma’lumotlarga ko‘ra, 32 bankning 11 tasida omonatlar bo‘yicha foiz stavkasi 5 foizdan oshmaydi.
Maqolada Markaziy bankning “Finlit.uz” sayti ma’lumotlaridan foydalanildi.
Izoh (0)