Ҳар бир инсонда банкларда омонат очиш олдидан уни ким кафолатлаши тўғрисида саволлар пайдо бўлиши мумкин. «Дарё» Ўзбекистонда омонатлар қанчалик кафолатланганини таҳлил қилди.
Банк фуқаролардан омонатларни жалб қилиши учун Ўзбекистон Марказий банкидан лицензия олиши керак бўлади.
Шу тариқа омонатлар, фуқаролардан омонатларни жалб қилиш бўйича мутлақ ҳуқуққа эга бўлган ташкилотга топширилган.
Банклар фуқароларнинг омонатларини фаолият учун ресурс сифатида ишлатишини инобатга олган ҳолда Ўзбекистон Марказий банки нафақат банклар фаолиятини лицензиялайди, балки уларни тартибга солади ва назорат қилади.
Банклардаги омонатларни ким кафолатлайди?
Пул маблағларни омонатга қўйиш бўйича банклар таклифларини кўриб чиқаётганда, ҳар кимда «менинг пул маблағларим қанчалик ҳимояланади?», «банк банкрот бўлган тақдирда омонатни қайтариш муддати қандай?» каби саволлар пайдо бўлади.
Давлат томонидан омонатларни кафолатлаш тизими яратилган бўлиб, ушбу тизим муайян вазиятлар рўй берганда фуқароларга пул маблағларни қайтариб беришни таъминлайди.
Ушбу тизим омонат ҳажми ва валютасидан қатъий назар унинг 100 фоиз қайтарилишини кафолатлайди.
Омонатларни тўлиқ ҳажмда қайтариш кафолати Ўзбекистон Президентининг 2008 йил 28 ноябрдаги «Фуқароларнинг Ўзбекистон Республикаси тижорат банкларидаги омонатларини ҳимоялаш кафолатларини таъминлашга оид қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги ПФ-4057 сонли Фармонига асосан киритилган.
Бундай тизим эса барча мамлакатларда ҳам ишлайвермайди. Масалан, Россияда давлат омонатларни фақат 1,4 миллион рублгача (196 миллион сўм) қайтаришни кафолатлайди.
Ўзбекистонда омонатларни кафолатлаш ва қайтариш бўйича масъул давлат ташкилоти омонатларни кафолатлаш Фонди ҳисобланади.
Фонд Ўзбекистоннинг «Фуқароларнинг банклардаги омонатларини ҳимоялаш кафолатлари тўғрисида»ги қонунига мувофиқ фаолият юритади.
Қандай вазиятларда фуқароларнинг омонатларини қайтарилиши Фонд томонидан кафолатланади?
Ушбу банк лицензияси Марказий банк томонидан чақириб олинган тақдирда фуқароларнинг банклардаги омонатларини қайтарилиши Фонд томонидан кафолатланади.
Омонатларнинг қайтарилиши банк қайта ташкил этилган ҳолатларда кафолатланмайди, чунки омонатлар сақланадиган ҳисобварақлар сақланиб қолади.
Банкда омонатни сақлаш муддати учун фоизлар бўйича тўловлар кўзда тутиладими?
Омонатларни кафолатлашда уларнинг суммаси фоиз тўловларисиз қайтарилиши кўзда тутилган.
Аммо, агар омонат шартларида фоизларни капитализациялаш кўзда тутилган бўлса, бунда Фонд капитализацияланган фоизларни ҳисобга олган ҳолда омонат қайтарилишини кафолатлайди.
Омонатларни қайтариш учун Фонд маблағлари қаерда сақланади ва улар қандай шаклланади?
Фонд маблағлари Ўзбекистон Марказий банкида сақланади ва банкларнинг бадаллари ҳисобидан шаклланади.
Қайси ҳолларда Фонд томонидан фуқароларнинг омонатларини қайтарилиши кафолатланмайди?
Фонд томонидан қуйидаги пул маблағлари кафолатланмайди:
- қонун ҳужжатларида кафолатлашнинг махсус тартиби назарда тутилган омонатлар;
- фуқаролар томонидан банкларга ишонч бошқаруви учун ўтказилган маблағлар;
- тақдим этувчининг ҳисобварақларидаги маблағлар;
- компания ташкил этмаган ҳолда тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланувчи жисмоний шахсларнинг банк ҳисобварақларидаги маблағлари, агар ушбу ҳисобварақлар тадбиркорлик фаолияти муносабати билан очилган бўлса;
- фуқаролар томонидан мазкур банк ёки учинчи шахслар олдидаги мажбуриятларни таъминлаш учун гаровга қўйилган маблағлар;
- Ўзбекистон ҳудудидан ташқарида жойлашган Ўзбекистон банклари филиалларига жойлаштирилган омонатлар.
Банк лицензияси чақириб олинган тақдирда кимдан ва қайси муддат ичида омонатларингизни қайтариб оласиз?
Фуқароларнинг омонатларини қайтарилиши банк ва Фонд маблағлари ҳисобидан амалга оширилади. Банклардаги омонатларни тўлаб бериш тартиби 4 босқичдан иборат:
— Банкнинг тугатиш комиссияси Марказий банк томонидан лицензия чақириб олинган кундан эътиборан 2 ой мобайнида кредиторларни (қарз берувчилар) аниқлаш ва дебиторлик қарзларни ( банкка тегишли қарзлар суммаси) ва Марказий банк мажбурий захира фондига ўтказилган маблағларни олиш;
— Тугатиш комиссияси 10 кунлик муддатда Фондга зарур ҳужжатларни ва омонатларни тўлаб бериш учун фонддан зарур маблағлар тўғрисидаги маълумотларни тақдим этиши шарт;
— Фонд, ҳужжатлар қабул қилинган кундан бошлаб 3 кун ичида банклардаги омонатларни тўлаб бериш тартиби ва муддати тўғрисида оммавий ахборот воситаларида маълумот эълон қилади;
— Фонд эълон қилган кундан бошлаб 10 кун ичида омонатларни қайтарилишини бошлаши шарт. Қайтариш Фонд белгилайдиган банк томонидан амалга оширилади.
Ўзбекистонда омонатлар билан вазият қандай?
Ўзбекистон банкларида миллий валютадаги омонатларнинг максимал фоиз ставкаси 24 фоизни, минимали эса 15 фоизни ташкил этади.
Аксарият банклар йиллик 22 фоиз ставка билан депозитларни таклиф қилади. Шу йилнинг кузида мамлакатнинг 29 та банкида 10 ойдан 3 йилгача муддатга омонат очиш мумкин бўлади.
Ҳозирда 32 та банкдан фақат 29 таси миллий валютада омонатлар таклиф қилмоқда. «Ўзагроэкспортбанк», «Равнақ банк», Hi-tech банк банклари томонидан вақтинчалик омонатлар таклиф этилмаяпти.
Натижаларга кўра, жисмоний шахсларга таклиф этиладиган қулай юқори фоизлар билан омонатлар бўйича Топ банклар орасидан жой эгаллаган банклар:
- TBC Bank — фоиз ставкаси 23 фоиз, омонат минимал миқдори 10 минг сўм, омонат муддати 24 ой;
- «Анор банк» — фоиз ставкаси 23 фоиз, омонат муддати 13 ой, минимал миқдори 100 минг сўм;
- «Агробанк» ва «Универсал банк» — йиллик фоиз ставка 23 фоиз, омонат муддати 13 ой, минимал қиймати 500 минг сўм;
- «Мадад инвест банк» — фоиз ставкаси 24 фоиз, омонат муддати 13 ой, минимал миқдори 1 миллион сўм.
Бундан ташқари Ўзбекистондаги 32 та банкдан фақат 25 таси хорижий валютада омонатлар таклиф этмоқда.
Сентябрь ойида 1 йилгача ва ундан юқори муддатга хорижий валютадаги барча омонатлар бўйича ўртача фоиз ставкалар 4,4 фоизни ташкил этди.
Бугунги кунда «Ўзагроэкспортбанк», «Савдогарбанк», TBC Bank, «Тенге банк», «Даврбанк», «Равнақ банк», Hi-tech банк томонидан хорижий валютада омонатлар таклиф этилмаяпти.
Жисмоний шахсларга хорижий валютада таклиф этилаётган қулай, юқори фоизлар билан офлайн омонатлар бўйича Топ банклар орасидан жой эгаллаган банклар:
- «Турон банк» — фоиз ставкаси 5,7 фоиз, омонат муддати 12 ой, минимал миқдори 10 доллар;
- «Қишлоқ қурилиш банк» — фоиз ставкаси 5 фоиз, минимал миқдори 100 доллар, муддати 36 ой;
- «Анор банк» — фоиз ставкаси 5 фоиз, минимал миқдори 100 доллар, муддати 24 ой.
Маълумотларга кўра, 32 банкнинг 11 тасида омонатлар бўйича фоиз ставкаси 5 фоиздан ошмайди.
Мақолада Марказий банкнинг «Finlit.uz» сайти маълумотларидан фойдаланилди.
Изоҳ (0)