Global miqyosda oziq-ovqat va energiya narxlarining keskin darajada ko‘tarilishi natijasida rivojlangan davlatlarda ham, rivojlanayotgan mamlakatlarda ham yuqori inflyatsiya ko‘rsatkichlari kuzatilmoqda. Bu haqda Prognozlashtirish va makroiqtisodiy tadqiqotlar instituti (PMTI) ma’lumot berdi.
Natijada so‘nggi 40 yildagi eng yuqori inflyatsiyaga duch kelgan rivojlangan davlatlar markaziy banklari asosiy foiz stavkalarini bir necha marta ko‘tarishga majbur bo‘ldi.
AQSHda Federal ochiq bozor qo‘mitasi federal stavkani yil boshidagi 0—0,25 foiz oralig‘idan 2,25—2,5 foizgacha (qatorasiga 4 marta) oshirishga qaror qildi. Angliya banki Pul-kredit siyosati qo‘mitasi tomonidan asosiy stavka 0,25 foizdan 1,75 foizgacha (qatorasiga 5 marta) ko‘tarildi.
Asosiy stavkalarning oshirilishi ortidan moliya va kapital bozorlarida foiz stavkalari ham sezilarli darajada oshib bordi. Natijada ushbu tendensiya rivojlanayotgan mamlakatlardan kapital oqib chiqib ketishiga, valyutalarining qadrsizlanishiga, qarz yukining ortishiga olib keldi.
2022-yilning iyun oyida rivojlanayotgan davlatlardan 4 mlrd dollar, mayda 5,1 mlrd dollar, aprelda 4 mlrd dollar va martda 9,8 mlrd dollar miqdorida kapital chiqib ketgan.
Shunday bo‘lsa-da, markaziy banklar asosiy foiz stavkalarini oshirishda davom etar ekan, ushbu mamlakatlarda retsessiya xavfi ortib bormoqda.
Natijada moliya va kapital bozorlarida investorlarning retsessiya bo‘yicha kutilmalarining oshishi aksiya va obligatsiyalar daromadliligining pasayishiga olib keladi.
Masalan, joriy yil 15-iyun va 27-iyul kunlari AQSHda federal stavkaning ketma-ket 2 marta 0,75 foiz bandga ko‘tarilishi ortidan 2022-yil 15-avgustga kelib mamlakatda 5 yillik G‘aznachilik obligatsiyalari bo‘yicha foiz stavkasi 15 iyundagi 3,38 foizdan 2,91 foizga, 10 yillik obligatsiyalar stavkasi 3,33 foizdan 2,79 foizga, 20 yillik obligatsiyalar stavkasi esa 3,64 foizdan 3,31 foizga tushdi.
Hozirgi sharoitda rivojlangan mamlakatlarda foiz stavkalarining oshirilishi O‘zbekiston iqtisodiyotiga asosan bozor shartlarida olingan tashqi qarz (masalan, suveren yevrobondlar va tijorat banklari yevrobondlari) kanallari orqali ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
So‘nggi 3 yilda davlat ulushi mavjud banklarning xalqaro tijorat banklari, rivojlanish banklari va xalqaro moliya tashkilotlaridan olingan qarzlari miqdori ko‘paydi, bu esa bank sektori tashqi qarzini 2018-yildagi YIMning salkam 2 foiz miqdoridan 2021-yilda YIMning qariyb 10,5 foizgacha oshirdi.
Hozirgi geoiqtisodiy hodisalar shuni ko‘rsatmoqdaki, O‘zbekiston global inqirozlar davrida tashqi omillarning iqtisodiyotimizga ta’sirini kamaytirish va iqtisodiy o‘sishni moliyalashtirishda “yashirin” ichki imkoniyatlardan foydalanish bo‘yicha islohotlarni davom ettirish lozim.
Izoh (0)