Глобал миқёсда озиқ-овқат ва энергия нархларининг кескин даражада кўтарилиши натижасида ривожланган давлатларда ҳам, ривожланаётган мамлакатларда ҳам юқори инфляция кўрсаткичлари кузатилмоқда. Бу ҳақда Прогнозлаштириш ва макроиқтисодий тадқиқотлар институти (PMTI) маълумот берди.
Натижада сўнгги 40 йилдаги энг юқори инфляцияга дуч келган ривожланган давлатлар марказий банклари асосий фоиз ставкаларини бир неча марта кўтаришга мажбур бўлди.
АҚШда Федерал очиқ бозор қўмитаси федерал ставкани йил бошидаги 0—0,25 фоиз оралиғидан 2,25—2,5 фоизгача (қаторасига 4 марта) оширишга қарор қилди. Англия банки Пул-кредит сиёсати қўмитаси томонидан асосий ставка 0,25 фоиздан 1,75 фоизгача (қаторасига 5 марта) кўтарилди.
Асосий ставкаларнинг оширилиши ортидан молия ва капитал бозорларида фоиз ставкалари ҳам сезиларли даражада ошиб борди. Натижада ушбу тенденция ривожланаётган мамлакатлардан капитал оқиб чиқиб кетишига, валюталарининг қадрсизланишига, қарз юкининг ортишига олиб келди.
2022 йилнинг июнь ойида ривожланаётган давлатлардан 4 млрд доллар, майда 5,1 млрд доллар, апрелда 4 млрд доллар ва мартда 9,8 млрд доллар миқдорида капитал чиқиб кетган.
Шундай бўлса-да, марказий банклар асосий фоиз ставкаларини оширишда давом этар экан, ушбу мамлакатларда рецессия хавфи ортиб бормоқда.
Натижада молия ва капитал бозорларида инвесторларнинг рецессия бўйича кутилмаларининг ошиши акция ва облигациялар даромадлилигининг пасайишига олиб келади.
Масалан, жорий йил 15 июнь ва 27 июль кунлари АҚШда федерал ставканинг кетма-кет 2 марта 0,75 фоиз бандга кўтарилиши ортидан 2022 йил 15 августга келиб мамлакатда 5 йиллик Ғазначилик облигациялари бўйича фоиз ставкаси 15 июндаги 3,38 фоиздан 2,91 фоизга, 10 йиллик облигациялар ставкаси 3,33 фоиздан 2,79 фоизга, 20 йиллик облигациялар ставкаси эса 3,64 фоиздан 3,31 фоизга тушди.
Ҳозирги шароитда ривожланган мамлакатларда фоиз ставкаларининг оширилиши Ўзбекистон иқтисодиётига асосан бозор шартларида олинган ташқи қарз (масалан, суверен евробондлар ва тижорат банклари евробондлари) каналлари орқали таъсир кўрсатиши мумкин.
Сўнгги 3 йилда давлат улуши мавжуд банкларнинг халқаро тижорат банклари, ривожланиш банклари ва халқаро молия ташкилотларидан олинган қарзлари миқдори кўпайди, бу эса банк сектори ташқи қарзини 2018 йилдаги ЯИМнинг салкам 2 фоиз миқдоридан 2021 йилда ЯИМнинг қарийб 10,5 фоизгача оширди.
Ҳозирги геоиқтисодий ҳодисалар шуни кўрсатмоқдаки, Ўзбекистон глобал инқирозлар даврида ташқи омилларнинг иқтисодиётимизга таъсирини камайтириш ва иқтисодий ўсишни молиялаштиришда «яширин» ички имкониятлардан фойдаланиш бўйича ислоҳотларни давом эттириш лозим.
Изоҳ (0)