Afg‘onistondan sovet qo‘shinlarini olib ketish qarori Toshkentda qabul qilingan. Gorbachyov Najibulla bilan nima uchun Toshkentda uchrashgan?

1988-yil 7-aprel kuni Toshkentda KPSS (Sovet ittifoqi Kommunistik partiyasi) bosh kotibi Mixail Gorbachyov va Afg‘oniston prezidenti Muhammad Najibulla o‘rtasida uchrashuv bo‘lib o‘tdi. Unda zudlik bilan Jeneva bitimini imzolash va 1988-yil 15-maydan sovet qo‘shinlarini olib ketishni boshlash imkonini bergan qarorlar qabul qilindi.

Afg‘onistondan qo‘shinlarni olib ketish haqidagi qarorni Gorbachyov 1986-yil fevralida KPSSning 27-qurultoyida e’lon qilgan edi. Buni amalga oshirishning birinchi bosqichi sifatida SSSR siyosiy yetakchisi Afg‘oniston prezidenti bilan uchrashishi zarur edi. Mohiyatan, bu Jenevada Afg‘oniston atrofidagi vaziyatni siyosiy tartibga solish masalalari bo‘yicha muhim hujjatlarni imzolashdan oldingi, o‘zicha tarixiy ahamiyatga ega bo‘lmagan rasmiy uchrashuv bo‘lishi kerak edi, ammo bunday bo‘lib chiqmadi.

Ushbu uchrashuvni Gorbachyov Moskvada emas, Toshkentda o‘tkazishga qaror qildi. Gorbachyovning o‘zi tushuntirganidek, bu bilan u Najibulla Afg‘onistonning mustaqil rahbari ekanini, Gorbachyov u bilan teng siyosiy sherik sifatida muzokaralar olib borishini ta’kidlab ko‘rsatmoqchi bo‘lgan va shuning uchun uni ko‘rsatmalar berish va zarur hujjatlarni imzolash uchun Moskvaga chaqirmagan.

Toshkentdagi aynan shu uchrashuvdan keyin SSSR mudofaa vaziri Dmitriy Yazov 1988-yil 15-maydan boshlab qo‘shinlarni ikki bosqichda olib ketish haqidagi direktivani imzoladi.

1988-yil 14-aprelda Jenevada hujjatlar imzolangach, ushbu tadbirlarni amalga oshirish boshlandi.

Eslatib o‘tamiz, Sovet Ittifoqi Kommunistik partiyasi (KPSS) markaziy qo‘mitasining so‘nggi bosh kotibi va SSSRning yagona prezidenti Mixail Gorbachyov 91 yoshida vafot etdi.

OAV Gorbachyov “og‘ir va uzoq davom etgan kasallikdan keyin” vafot etganini xabar qildi. Ularga ko‘ra, Gorbachyov o‘limidan sal avval kasalxonaga gemodializ uchun kelgan.

So‘nggi yillarda Gorbachyov buyrak kasalligidan aziyat chekayotgan edi. Xususan, siyosatchi bir necha yil davomida gemodializdan o‘tgani haqida ma’lumotlar bor.

Siyosatchi Moskvadagi Novodevichiye qabristonida rafiqasi Raisa Gorbachyova yoniga dafn etiladi. Dafn marosimining sanasi hali belgilanmagan.

Sovet ittifoqining Afg‘oniston urushidagi ishtiroki haqida qisqacha

1978-yil 27-aprelda Afg‘onistonda Aprel (Savr) inqilobi boshlandi. Oqibatda Afg‘oniston xalq demokratik partiyasi (AXDP) hokimiyat tepasiga keldi va mamlakatni Afg‘oniston Demokratik Respublikasi (ADR) deb e’lon qildi.

Mamlakat rahbariyatining Afg‘onistonni qoloqlikdan chiqarishi kerak bo‘lgan yangi islohotlarni amalga oshirishga urinishi islomiy muxolifat qarshiligiga duch keldi. 1978-yilda Afg‘onistonda fuqarolar urushi boshlandi.

1978-yil 8-mayda Afg‘oniston hukumati SSSRning Kobuldagi elchisi orqali sovet hukumatiga zudlik bilan Afg‘onistonga sovet maslahatchilarini – partiyaviy, harbiy, iqtisodiy mutaxassislarni, KGB xodimlarini ADR xavfsizlik xizmatlarini tashkil etishda yordam berish uchun yuborishni iltimos qilib murojaat qildi. May oyining ikkinchi yarmida KGB zobitlari Afg‘onistonga jo‘nadi.

Hirotdagi qo‘zg‘olon sovet – afg‘on chegarasi yaqinida sovet qo‘shinlarini kuchaytirishga majbur qildi. Mudofaa vaziri D.F. Ustinovning buyrug‘iga binoan 103-gvardiya havo desant diviziyasini Afg‘onistonga tushirishga tayyorgarlik ko‘rildi. Afg‘onistonda sovet maslahatchilari (shu jumladan harbiy maslahatchilar) soni keskin oshdi. 10 dekabrdan D.F. Ustinovning shaxsiy buyrug‘iga binoan Turkiston va O‘rta Osiyo harbiy okruglarining bo‘linmalari va tarkibiy qismlarini joylashtirish va safarbar qilish amalga oshirildi. Yaqinlashib kelayotgan voqealarda asosiy zarba beruvchi kuch sifatida tayinlangan 103-sonli Vitebsk gvardiya aviatsiya desanti kuta boshladi.

1979-yil 12-dekabrda Siyosiy byuro yig‘ilishida Afg‘onistonga harbiy qo‘shin yuborish haqida qaror qabul qilindi. 24 dekabrda Kobuldan 50 kilometr shimolda joylashgan Bagram aerodromiga birinchi kontingent qo‘ndi va shu bilan urush harakatlari boshlandi.

1979–1989-yillarda o‘ta xavfli mujohid guruhlari va ularning katta bazalarini yo‘q qilish uchun 416 ta keng ko‘lamli operatsiya o‘tkazilgan. Ular orasida Panjsher darasida dala qo‘mondoni Ahmadshoh Mas’ud jangarilariga qarshi Panjsher operatsiyasi (1980–1985), Pokiston bilan chegaradosh hududlarda Kunar operatsiyasi (1985), Javar bazasini yo‘q qilish operatsiyasi (1986), Xost shahrining ozod qilish bo‘yicha “Magistral” operatsiyasi (1987–1988) va boshqalar.