“Daryo” nashri Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti o‘qituvchisi, iqtisod fanlari doktori Xurshid Xudoyqulov bilan intervyu uyushtirdi. Suhbat davomida olim bilim olish orqali erishgan natijalari, olayotgan yuqori oylik-maoshi hamda yoshlar ta’limda nimalarga ko‘proq e’tibor berishi kerakligi haqida so‘z bordi.
10 ming dollar oylik olishimga sabab...
Toshkent davlat iqtisodiyot universitetida ancha yildan beri faoliyat yuritaman. Moliya bozori institut va instrumentlari fanlaridan dars berib, talabalarga ilm tarqatib kelmoqdaman. Oxirgi yillarda universitetimizda professor-o‘qituvchilarga keng yo‘l ochib berildi. Ya’ni qaysi professor-o‘qituvchi o‘z ustida ishlasa, ilmiy ish bilan shug‘ullansa, uning oylik-maoshi tabaqalangan tartibda rahbariyat tomonidan belgilab berilgan. Universitetimizda 10 000 dollargacha oylik olgan professor-o‘qituvilar ham bor. Bu tabaqalanish universitetimizda sog‘lom raqobatni shakllantirdi va ta’lim sifatini oshishiga olib keldi.
O‘zim misolimda gapirsam, oxirgi oyda 10 000 dollar atrofida oylik oldim. Bu qanday qilib shakllanadi? Har qanday professor o‘qituvchi o‘quv jarayonidan tashqari ilmiy ish qilsa, ya’ni Scopus, Web of Science jurnallarida ilmiy maqolalar chiqarsa, har bir maqolasi uchun 20 mln so‘mdan qo‘shimcha ish haqi olmoqda.
Oxirgi oyda 10 ming dollar olishimga sabab 4 ta nufuzli jurnalda maqolalar chiqardim. Shuning uchun rahbariyat tomonidan menga qo‘shimcha ish haqi berildi. Biz iqtisodchimiz. Pulni qayergadir investitsiya qilishga o‘rganganmiz. Masalan, o‘zim moliya bozorida dars berganim uchun aksiya va obligatsiyalarga investitsiya qilishni maqsad qilganman.
Ingliz tili guruhlarida dars bergan professor — o‘qituvchilarga 100 foizgacha qo‘shimcha ish haqi berilmoqda. Bu sog‘lom raqobat shakllanishi bilan birga, universitetda korrupsiyaning deyarli yo‘qolishiga olib keldi. Misol tariqasida keltirishimi mumkin, mendan tashqari bir nechta professorlar ham oyiga 3-4 ming dollardan maosh oladi. Ish haqi 10 mln so‘m bo‘lsa, 20 mln so‘mlik maqola chiqarsa, o‘qituvchiga 3 ming dollar atrofida oylik beriladi.
“Yoshlar bilim olishga ko‘proq qiziqishlari kerak”
Xorijda o‘qiganman va har yili chet elda malaka oshiraman. Masalan, Germaniyada professor-o‘qituvchi 7 ming dollar oylik oladi. O‘zbekistonda ham shuncha oylik olishga imkoniyat bor. Xorijga borsangiz, bu yerdagi 5 ming dollar, u yerdagi 10 ming dollarga teng bo‘ladi. Chunki chet elda xarajat ham, yashash sharoiti ham ancha yuqori hisoblanadi.
Ko‘pchilik yoshlar ta’limdan chetlashgan holda qo‘shimcha daromad topish ilinjida blogerlik qilib, ijtimoiy tarmoqlarda sahifalarini ochib pul ishlamoqda. Lekin ta’lim olish orqali ham pul topish mumkin. O‘sha yoshlar ertaga TikTok’dan tashqari ta’lim olsa, bilimi kuchli bo‘lsa, ijtimoiy tarmoqlardagidan 10, balki 100 barobar ko‘p daromad olishi mumkin. Ta’lim eng kuchli quroldir. Yoshlar bilim olishga ko‘proq qiziqishlari kerak.
Bugungi kunda yoshlarning repetitorga ko‘proq borayotganiga sabab ular o‘z ustida ishlashi kamaygan. Ya’ni repetitor tushuntirgan narsani ustida ishlayapti. Hozirgi kunda ko‘plab instraktorlar bor, ular insonni o‘zini ustida ishlashga yordam beradi. Bu self study deyiladi. Masalan, xorijda asosan self study’ga kuchli ahamiyat beriladi. Shu orqali yoshlarning dunyoqarashi ko‘proq kengayadi. Kim o‘zining ustida ko‘proq ishlasa, o‘sha kuchliroq bilimga ega bo‘ladi.
Bizning maktablarda auditoriyalar kengroq. Masalan, 30 ta auditoriya bo‘lsa, o‘qituvchi har bir maktab o‘quvchisiga 2-3 daqiqadan ajratadi va hamma bolalarga vaqti yetmaydi. Shuning uchun ham Finlyandiya tajribasini qo‘llash yaxshi samara berishi mumkin. Finlyandiyada auditoriya kichkina bo‘ladi. Bunda o‘qituvchining e’tibori har bir bolaga tushadi. Lekin bizning maktablarimizda shunday imkoniyat mavjud emas. Shuning uchun ham bolalar auditoriyada o‘rganmagan bilimini qo‘shimcha repetitordan olishga intiladi.
“Ta’limga investitsiya qiling”
Investitsiyaga tikilgan mablag‘ning qachondir qaytimi bo‘ladi. Bugungi kunda 10 ming dollarli oylik-maosh olish darajasiga erishishimga yoshlikda olingan bilimlarim sababdir. Shuning uchun ham yoshlarga aytmanki, ketgan xarajatni emas, undan qancha daromad kelishini o‘ylash kerak. Bugun ko‘p yoshlarimiz faloncha xarajat qildim, deydi. Lekin o‘sha qilingan xarajat darajasida bilim oldimmi, degan savolni o‘ziga bermaydi. Ana shu qilingan xarajat darajasida bilim olsa, u mablag‘ 2 barobar bo‘lib qaytadi.
Talabalik davrimda qo‘shimcha buhgalteriya va boshqa o‘quv kurslariga borganman. Albatta, ularga qo‘lshimcha xarajat qilingan. Masalan, o‘sha davrda korxonani balansini tahlil qilishni o‘rganganman. Hozir talabalarni o‘qitish jarayonida olgan ilmimga suyangan holda dars bermoqdaman. O‘z ustimda ishlashim, bilim olishim natijasida iqtisod fanlari doktori darajasiga erishdim. Bugungi kunda Toshkent davlat istisodiyot universitetidan tashqari ham har qanday iqtisodiyot fanlari dotkori, professor 10 mln so‘mdan kam oylik olmaydi.
Men yoshligimda o‘quv kurslariga borishim, ta’lim olishim uchun umumiy hisobda 10 ming dollar sarflagan bo‘lsam, bugungi kunda u mablag‘ bir oylik maoshimga teng bo‘lmoqda. Bu degani yoshlikda qilingan harajat yuzlab baravar bo‘lib qaytmoqda. Bilim olish tufayli oyiga minimum 3-4 ming dollarli oylikka, xorijda malaka oshirish darajasiga, o‘zimga tegishli bo‘lgan mol-mulkka erishdim. Bugungi kunda 5 yoki 10 ming dollar oylik olayotgan o‘qituvchi xalqaro standart darajasiga erishgan bo‘ladi. Umumiy qilib qilib aytganda, O‘zbekiston bo‘yicha sanoqli odamlargina 5-6 ming dollar oylik oladi.
Izoh (0)